Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti "boshqaruv hisobi"

2. Бошқарув ҳисобининг тарихий шаклланиши 
 
Республикамизда 
бошқарув 
ҳисобини 
алоҳида 
фан 
сифатида 
ривожлантириш йўналишларини белгилаш унинг тарихий шаклланиш 
жараёнини ўрганиш заруратини юзага келтиради. 

---

Бошқарув ҳисоби бухгалтерия ҳисоби тараққиётида мустақил фан 
сифатида расман 1972 йилда тан олинди. Бу пайтда бухгалтерларнинг 
Америка ассоциацияси томонидан бошқарув ҳисоби бўйича битирувчиларга 
бухгалтер-таҳлилчи малакасини берадиган дипломли дастури ишлаб 
чиқилган эди.
Калькуляция ҳисоби хўжалик ҳисоби пайдо бўлиши билан бир вақтнинг 
ўзида келиб чиққан ва товар алмашув муомалалари натижаси бўлиб 
ҳисобланган. “Калькуляция” сўзи лотин тилидан олинган бўлиб, сўзма-сўз 
таржимада «calcul» - тошча яъни “тошчалар билан санаш” маъносини 
англатади. Иккиёқлама ёзувнинг пайдо бўлиши калькуляция ҳисобининг 
ривожланишини янада юқорироқ поғонага кўтарди. Корхонанинг умумий 
бухгалтерияси таркибида калькуляция ҳисобининг ажратиб кўрсатилиши эса 
бухгалтерия ҳисобини ҳнада такомиллаштириш имконини берди. 
Бозор 
муносабатлари 
шароитида 
бухгалтерия 
ҳисобини 
мукаммаллаштириш, жумладан ахборотларни ўз вақтида фойдаланувчиларга 
етказиш, 
тижорат 
сирини 
сақланишини 
таъминлаш, 
корхона 
бухгалтериясини икки мустақил ўисм: молиявий ва калькуляция ҳисобига 
бўлинишини шарт қилиб ўўйди. Бу тарзда бухгалтериянинг мустақил 
ўисмларга бўлиниши молиявий ҳисобни марказлаштириш ва калькуляция 
ҳисобини эса номарказлаштиришга сабаб бўлди. Натижада, калькуляция 
ҳисоби ўз вазифаларига эга бўла бошлади ва бошқарув жараёнини тезкор-
таҳлилий ахборот билан таъминлаш, корхона бўлинмалари харажатлари ва 
даромадларини назорат қилиш имкониятини яратди.
XX асрнинг 40-йиллари оҳирида АҚШ ва Ғарбий Европанинг айрим 
мамлакатларида “ишлаб чиқариш ҳисоби” атамаси аста-секин “бошқарув 
ҳисоби” атамасига алмашина бошлади. Бу даврда бухгалтерия ҳисоби 
бошқарув сиёсатини шаклланиши ва амалга оширилишида фаол иштирок эта 
бошлади, бухгалтерлар эса тахминлаш, режалаштириш, бошқарув қарорлари 
қабул қилиш ва корхона бошқарув хизматларини ахборот билан таъминлаш 
устидан назорат ўрнатиш соҳасида фаолият юрита бошладилар.