Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

 

 

 

 

45 

 

 

 

 

  tegi  ostida  html 

saxifaning asosiy  kismi  yoziladi.  SHu  sababli  xam  RNR-skrpit  aynan shu  kismga 

joylashtirilgan.  echo  "Salom  men  php  sahifaman";  funktsiyasi  esa  brauzerga 

«Salom men php sahifaman» mantini chikaradi.  

RNR kuyidagi ma’lumotlar bazalari ishlashi mumkin: 

Adabas  D,  InterBase,  Solid,  dBase,  mSQL,  Sybase,  PostgreSQL,  Empress, 

MySQL, Velocis, File Pro, Oracle, Unixdbm, Informix. 

RNR kuyidagi protokollar bilan ishlashi mumkin: 

IMAP,SNMP,NNTP,RORZ  va  xatoki  HTTP,  shu  bilan  birgalikda  soketlar 

(sockets) bilan ishlash imkoni bor. 

  RNRning kamchiliklari. Har kanday yutukning ikki tomoni bulgani uchun 

xar  kaysi  texnologiyani  ham  zaif  tomonlari  bordir.  Bu  kamchiliklar  vakt  utishi 

bilan bartaraf etilib kelinmokda bu esa tabiy xolga aylanmokda. Endi keling RNR 

texnologiyasini kamchiliklarini karab chiksak. 

 

 

46 

  RNRning  asosoy  kamchiligi  shundan  iboratki  bu  katta  bulmagan 

spkritlarni  yozish  uchun  muljalanganligidadir.  RNRning  yadrosi  bir 

necha marta qayta yozilgan bulsa xam,  katta turdagi loyixalarni amalga 

oshirish  uchun  tavsiya  etilmaydi.  Kup  turdagi  skrpitlarni  bir  vaktda 

foydalanish ish samarasini keskin pastga tushirib yuboradi.  

  RNR  psevdokompilyar  til  bulib  S  dasturiga  nisbatan  bir  oz  sekin 

kompilyatsalanadi. 

  Xozirgi  vaktga  kelib  Perl  tarkibidagi  CPAN  modullarning  juda 

kupligidadir.  Ammo  RNRning  bu  turdagi  moddularni  esa  juda  kamligi 

ba’zi bir turdagi ishlarni amlga oshira olmasligidadir. 

Cold  Fusion  texnologiyasi.  Cold  Fusion  paketi  Allaire  firmasi  tomonidan 

ishlab  chikilgan  bulib,  asosan  ma’lumotlar  bazasiga  asoslangan  interaktiv  va 

dinamik  kurinishdagi  web  –saxifalarni  yaratishda  ishlatilinadi.  Uning  asosida 

kuyidagi texnologiyalar yotadi: 

  HTML (Hyper-Text Markup Language)  

  CGI (Common Gateway Interface)  

  SQL (Structured Query Language)  

  ODBC (Open Database Connectivity)  

Ilovalarni  yaratishda  Cold  Fusion  texnologiyasidan  foydalangan  xolda  Perl, 

C/C++,  Visual  Basic  yoki  Delphi  dasturlashtirshi  tillaridan  foydalanish  talab 

etilmaydi.  Buning  urniga  esa  odddiy  HTML  fayliga  ma’lumotlar  bazasi  bilan 

ishlov maxsus teglar joylashtiriladi. 

Cold  Fusionni  ishga  tushrish  CGI  ilovalarni  ishga  tushirish  kabi  amalga 

oshiriladi  bu  esa  turli  xildagi  WindowsNT  va  Windows  95  va  undan  yuqori 

sistemalari ostida web-serverda ishlashi mumkin. 

Cold Fusion kuyidagi serverlarda sinab kurilgan: 

  O'Reilly WebSite  

  Microsoft Internet Server  

  EMWAC HTTPS  

  Process Software Purveyor  

 

 

47 

  Netscape Communications/Commerce Server  

  Internet Factory Communications/Commerce Builder  

  Spry Safety Web Server  

  CSM Alibaba  

Cold  Fusion  turli  xildagi  ma’lumotlar  bazasida  foydalanishda  32-razryadli 

ODBC-drayverini  ishlatadi.  Cold  Fusion  va  ODBC-drayverini  samari  ishlashi 

uchun kuyidagi talablar koniktirilgan bulishi lozim:  

  U 32-razryadli drayver bulishi shart.  

  U1 ODBC API satxini kulab kuvvatlashi lozim..  

  SQL grammatikasiga asoslangan bazani kulab-kuvvatlashi lozim.  

  Ma’lumotlarni(vaktni)  kirtish  funktsiyasini  bajarishi  uchun  drayver 

ma’lum bir turdagi ma’lumotlarni kullab-kuvvatlashi lozim.  

ASP texnologiyasi. ASP (Active Server Pages)- skriptli (JavaScript, JScript, 

VBScript)  dasturlar  orkali  maxsus  interaktiv  kurinishdagi  web-saxifalarni 

yaratishda  ishlatiladigan  til  bulib  xisoblanadi.  Bu  til  1996  yil  o’rtalarida  (kodli 

nomlanishi Denali ) dunyga keladi va Microsoft Internet Information Server 3.0 ga 

kushimcha  sifatida  ishlab  chikila  boshlandi.  Bu  esa  web-yaratuvchilar  tomonidan 

katta  kizikish  bilan  kabul  kilindi.  ASP  2.0  versiyasi  Windows  NT 4  Option  Pack 

tarkibida 1997 yil dekabr oyida ishlab chikilga bulsa . ASP 3.0 versiyasi Microsoft 

Internet  Information  Server  5.0  tarkibida  Microsoft  Windows  2000  operatsion 

sistemasida  ishlab  chikila  boshlandi.  Bu  esa  bir  tulik  operatsion  sistema 

kurinishiga olib kelidi. ASP texnologiyasi boshka turdagi platformalarda xam Java 

Server  Pages  va  shunga  uxshash  saxifalarni  yaratishda  ishlatilib  kelinmokda. 

Platformalarga  misol  keltirsak  Solaris, Chili!  ASP  oilasiga  mansub  bulga  Apache 

platformasidir. 

Biz  shuni  takidlab  utishimiz  joiski  ASP  texnologiyasi  yuk  joydan 

yaratilmagan,  uning  asosiy  serverli  dastur  bazasi  sifatida  Common  Gateway 

Interface  (CGI)  interfeysidan  foydalanilgan.  Bunday  dasturlar  web-klient 

tomonidan keladigan surovlarni qayta ishlab HTML - saxifalarni generattsiya kilib 

foydalauvchiga  yuboradi.  Dasturlarni  tayyorlash  davomida  kupchilik  xolatlarda 

 

 

48 

Perl  interpretatori  ishlatiladi.  Dasturchi  tomonidan  kerakli  bulgan  buyruklar 

ketmaketligi  tuzib,  web-server  esa  interpretar  ishlatgan  xolda  dasturlarni 

ishlatishga sharoit yaratib beradi. Internet Information Server Microsoft uzlarining 

web-serverlari  uchun  Internet  Server  Application  Programming  Interface  (ISAPI) 

interfeysini  taklif  etishdi.  SGI  interfeysidan  asosiy  farki  shundan  iborat  ver-

serverda kompilyatsiya kilingan kodlarni DLL fayllariga joylashtirganligidadir. Bu 

texnologiya  xam  CGI  texnologiyasi  singari  foydalanuvchilardan  kabul  kiladigan 

surovlarni  qayta  ishlab  javoblarni  generattsiya  kilish  imkonini  beradi.  Web-

saxifalarni  ma’lumotlar  bazasi  bilan    bog’lanishini  taminlash  maksadida  dbWeb 

nomli  maxsulot  ishlab  chikarilgan  edi.  Vaktlar  utishi  natijasida  oddiy  va  kulay 

bulgan  Internet  Database  Connector  (IDC)-  texnologiya  kulanila  boshlandi. 

Kulaylik  tomonlari  shundan  iboratki  SUBD  ma’lumotlar  bazasidan  surovlarni 

natijasini  olish  maksadida  tayyor  shablonlardan  foydalanish  imkoni  borligidadir. 

Keyingi  logik  kadam  sifatida  shablonlarni  birlashtirish  buldi,  bunda  asosan  ADO 

ma’lumotlarga  boshlanish  mexanizmi  va  kodli  skriptlarni  bir  butunlikka  olib 

kelinishi  natijasida  ASP  texnologiyasi  vujudga  keldi.  ASP  ning  rivojlanishi 

davomida  serverli  komponentlari  Microsoft  Transaction  Server  (MTS)  bilan 

integratsilangan. ASP 3.0 versiyasida COM+ servisi bilan integratsilashgan. 

 

Bugunki kunga kelib ASPda dinamik saytlarni yaratish imkoni mavjud bulib 

bu  esa  server  komponentlardan  foydalanish  imkonini  beradi.  Skriptli  kodlarni 

tayyorlashda JScript, VBScript yoki PerlScript tilaridan foydalaniladi. 

 

DHTML 

texnologiyasi. 

Kupchilik 

foydalanuvilar 

foydalanishda 

ishlatilmaydigan      dasturlarni  kupayishidan  norozidirlar.  Kupchilik  tashkilotlar 

fakatgina bir yunalishda ishlatiluvchi dasturlardan foydalanishadi, Misol tarikasida 

tekslar  bilash  ishlovchi  dasturlar  bu  dasturlar  orkali  bulardan  tashkari  katta 

kurinishdagi  jadvallar,  rasmli,  ma’lumotlar  bazasi  bilan  ishlash  imkoni  beradi. 

Agarda shu kurinishdagi dasturlar foydalanilsa yaxshi ba’zi vaktlarda bu dasturlar 

Kompyuter  xotirasidan  kushimcha  joy  egalab  turishi  esa  yomon.  Xozirga  kunga 

kelib  dasturchilar  tomonidan  yaratiluvchi  web-kushimchalar  va  web-saxifalarni 

xam shu kurinishdagi yuldan foydalanishmokda. Bu yul esa disk xotirasiga va ver-

 

 

49 

serverlarga  xech  kanday  kushimcha  og’irliklar  tug’dirmagan  xolda  ishlab  turibdi. 

DHTML  tili  turli  interaktiv  saxifalarni  yaratishda  ishlatiladi,  uning  asosiy  bazasi 

sifatida  HTML  tilidir.Bunda  asosan  jadval  stilidagi  ob’ekt  modellari  ishlatiladi. 

SHu  bilan  birgalikda  turli  xildagi  audiofayllar  va  rasmli  kurinishdagi  fayllarni 

maxsus  operatorlar  orkali  yuklash  mumkin  bu  operatorlar  esa  foydalanuvchi 

severiga shu fayllarni tez yuklashga imkon beradi. 

Web-mutaxasislar  bu  tildan  aktiv  foydalanishib,  turli  xildagi  obektlarni 

saxifaga  joylashtirishni  qullashmokdalar.  Dinamik  HTML(Dynamic  HTML) 

saxifalarning 

kengaytmasi 

sifatida 

HTML- 

element 

va 

atributlaridan 

foydalanishadi.  Bundan  tashkari  bu  texnologiyadan  foydalangan  xolda  saytning 

stilini  dinamik  ravishda  uzgartirish  mumkindir.  Bularning  barchasi  dinamik 

kurindagi  «tirik»  saxifalarni  yaratishga  imkon  beradi.  Xozirgi  kunda  global 

tarmokdan  foydalanuvchilar  saxifalarni  yuklash  davomida  kushimcha  modullar 

(plug-ins),  kushimchalar  (add-ons)  kushmagan  xolda  serverdagi  ma’lumotlarni 

tezda qayta ishlab foydalanvchiga etkazib berishda ishlatilmokda. Internet tarmogi 

asosiy  katta  ma’lumotlar  olish  makoni  bulgani  uchun  xam  HTML-  mualliflar 

kanday  turdagi  foydalanuvchilar  bulishidan  kat’iy  nazar  tug’ri  ma’lumot  berishi 

talab  kilinadi.  HTML-  xujjatlar  xech  kachon  uning  oldingi  ma’lumoti  singari 

bulishi  mumkin  emas,  kupchilik  saxifalar  bugungi  kunda  HTML-  xujjat  sifatida 

takdim etilib kelinmokda.  

 

 

50 

III BOB.  QAMASHI  TUMAN HOKIMLIGINING RASMIY WEB 

SAYTINI YARATISH. 

3.1. Davlat va xo’jalik boshqaruvi organlarining rasmiy web-saytiga 

qo’yiladigan asosiy talablar.  

Davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organlari,  mahalliy  davlat  hokimiyati 

organlarining rasmiy web-saytida joylashtirish uchun majburiy bo’lgan axborotlar 

ro’yxati:

 

1.  Davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati 

organining  rasmiy  web-saytida  (keyingi  o’rinlarda  rasmiy  web-sayt  deb  ataladi) 

joylashtirilishi majburiy bo’lgan axborotlarga quyidagilar kiradi: 

a) davlat va xo’jalik boshqaruvi organi, mahalliy davlat hokimiyati organining 

huquqiy  maqomini,  shu  jumladan  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy 

davlat  hokimiyati  organi,  uning  tarkibiy  bo’linmalari  va  idoraviy  mansub 

tashkilotlarning  tashkiliy  tuzilmasi,  vazifalari  va  funktsiyalarini  belgilaydigan 

normativ-huquqiy hujjatlar; 

b)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

tomonidan qabul qilingan normativ-huquqiy, normativ va boshqa hujjatlar; 

v)  oldin  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati 

organi  tomonidan  qabul  qilingan  normativ-huquqiy  hujjatlarni  o’z  kuchini 

yo’qotgan deb hisoblash to’g’risidagi ma’lumotlar; 

g)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

faoliyati  sohasida  Prezident,  Hukumat  hamda  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi 

organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan qabul qilingan dasturlar 

to’g’risidagi umumiy ma’lumotlar;  

d)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

tomonidan  o’tkaziladigan  ommaviy  tadbirlar  (majlislar,  yig’ilishlar,  uchrashuvlar, 

matbuot  konferentsiyalari,  seminarlar  va  brifinglar,  davra  suhbatlari,  rasmiy 

tashriflar)  to’g’risidagi  ma’lumotlar,  kundalik  faoliyat  to’g’risidagi  boshqa 

axborotlar; 

 

 

51 

e) davlat va xo’jalik boshqaruvi organi, mahalliy davlat hokimiyati organining 

boshqa  davlat  organlari,  yuridik  va  jismoniy  shaxslar,  shuningdek  xorijiy  va 

xalqaro tashkilotlar bilan o’zaro hamkorligi to’g’risidagi ma’lumotlar; 

j)  amalga  oshirilishida  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat 

hokimiyati organi ishtirok etadigan xalqaro shartnomalar to’g’risidagi axborotlar; 

z)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

faoliyati  sohasiga  kiradigan  tarmoqning  holatini,  shu  jumladan  ijtimoiy-iqtisodiy 

rivojlanish  hamda  uning  rivojlanish  dinamikasini  tavsiflaydigan  asosiy 

ko’rsatkichlar to’g’risidagi ma’lumotlar; 

i)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi, 

uning  tashkilotlari  tomonidan  o’tkaziladigan  tovarlar  etkazib  berish  (ishlarni 

bajarish,  xizmatlar  ko’rsatish)  bo’yicha  ochiq  tanlovlar  (tenderlar)  va  kimoshdi 

savdolari to’g’risidagi ma’lumotlar; 

k) bo’sh ish o’rinlari, ishga qabul qilish shartlari va nomzodlarga qo’yiladigan 

talablar to’g’risidagi ma’lumotlar; 

l) rasmiy web-saytning axborot materiallaridan foydalanishda unga havolalar 

majburiy ko’rsatilishi to’g’risidagi talab; 

m)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organlari 

tomonidan  ishlab  chiqiladigan  qonun  hujjatlari  va  normativ  hujjatlar  loyihalari 

to’g’risidagi ma’lumotlar; 

n)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

tomonidan tashkil etilgan muvofiqlashtiruvchi va maslahat organlari (komissiyalar, 

kengashlar, qo’mitalar va boshqalar) to’g’risidagi ma’lumotlar; 

o) majlis kun tartibi loyihalari, shuningdek sana, vaqt, o’tkazish joyi va ularda 

qatnashish tartibi ko’rsatilgan holda ochiq majlislar o’tkazish rejalari; 

p)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

rasmiy  web-saytda  joylashtirish  zarur  deb  hisoblaydigan  boshqa  umumiy 

foydalaniladigan axborotlar va ma’lumotlar. 

 

 

52 

2.  Davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

tomonidan  rasmiy  web-sayt  orqali  ko’rsatiladigan  bazaviy  axborot  xizmatlari 

ro’yxatiga quyidagilar majburiy tartibda taqdim etiladi: 

a)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

rahbarlari  to’g’risidagi  ma’lumotlar  (familiyasi,  ismi,  otasining  ismi,  biografik 

ma’lumotlar  va  ular  bilan  bog’lanish  ma’lumotlari,  fuqarolarni  qabul  qilish 

kunlari); 

b) davlat va xo’jalik boshqaruvi organi, mahalliy davlat hokimiyati organi va 

uning  bo’linmalarining  (shu  jumladan  fuqarolar  murojaatlari  bilan  ishlash 

bo’linmalarining)  telefon  raqamlari  va  manzilli  rekvizitlari  (pochta,  elektron 

manzili  va  boshqalar),  ularning  ish  tartibi  to’g’risidagi  ma’lumotlar,  ma’lumotlar 

berish xizmati va ishonch telefonlarining raqamlari, kirish yo’llari, to’xtash joylari 

va jamoat transporti raqamlari to’g’risidagi ma’lumotlar; 

v)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

tomonidan qabul qilinadigan arizalar, blankalar va statistik hisobotlar shakllari; 

g)  yuridik  va  jismoniy  shaxslarning  arizalari,  shikoyatlari  va  boshqa 

murojaatlarini qabul qilish tartibi to’g’risidagi axborotlar; 

d)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati 

organining  faoliyati  to’g’risidagi  tahliliy  ma’ruzalar  va  axborot  tusidagi  sharhlar, 

yil choragi va yillik hisobotlar, shuningdek tarmoqning holati to’g’risidagi tahliliy 

ma’lumotlar; 

e)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

rahbarlarining rasmiy nutqlari va bayonotlari matnlari; 

j) davlat va xo’jalik boshqaruvi organi, mahalliy davlat hokimiyati organining 

statistik axborotlari; 

z)  Internet  tarmog’idagi  boshqa  tegishli  web-saytlarga  va  O’zbekiston 

Respublikasining Hukumat portaliga havolalar; 

i)  teskari  aloqa  qilish  imkoniyatlari,  yuridik  va  jismoniy  shaxslarning 

hisobotlari, xatlari, arizalari, shikoyatlarini  va  murojaatlarining  boshqa  shakllarini 

qabul qilish (elektron-raqamli imzodan foydalanishga qarab); 

 

 

53 

k)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati 

organining  matbuot  xizmati  to’g’risidagi  ma’lumotlar  (mas’ul  xodimlar  bilan 

aloqaga kirishish to’g’risidagi ma’lumotlar); 

l)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

tomonidan ko’rsatiladigan davlat xizmatlari ro’yxati; 

m) interaktiv davlat xizmatlarining alohida bo’limi; 

n)  elektron  pochta  orqali  hamda  e’lonlar  va  yangiliklarni  etkazib  berishning 

ommaviy  avtomatlashtirilgan  formatlari  orqali  rasmiy  web-saytni  yangilashga 

yozilish imkoniyati; 

o)  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati 

organining  «Elektron  hukumat»  tizimida  qatnashishi,  uning  roli  va  qatnashishi 

xususiyati, shuningdek ushbu sohada amalga oshiriladigan tadbirlar (qanday davlat 

xizmatlari  ko’rsatiladi,  qanday  ma’lumotlar  ayirboshlanadi  va  shu  kabilar) 

to’g’risidagi ma’lumotlar; 

p)  aholi  va  tadbirkorlik  sub’ektlarining  tez-tez  beriladigan  savollariga 

javoblar. 

3. Rasmiy web-saytda boshqa manbalardan axborotlarni joylashtirishga faqat 

axborot manbai ko’rsatilgan taqdirda yo’l qo’yiladi. 

 

II.  Rasmiy web-saytni yuritishga qo’yiladigan talablar 

4.  Rasmiy  web-saytda  joylashtirilgan  asosiy  axborotlardan  foydalanish  erkin 

va bepul bo’lishi kerak. 

Bazaviy axborot xizmatlaridan tashqari, davlat va xo’jalik boshqaruvi organi, 

mahalliy  davlat  hokimiyati  organi  rasmiy  web-sayt  orqali  qonun  hujjatlarida 

belgilangan tartibda pulli asosda qo’shimcha xizmatlar ko’rsatishi mumkin. 

5.  Rasmiy  web-saytga  joylashtirilayotgan  axborotlarning  sanasi  ko’rsatilishi 

va  ular  muntazam  yangilab borilishi  kerak. Axborotlarni  yangilab  borish  muddati 

davlat va xo’jalik boshqaruvi organi, mahalliy davlat hokimiyati organi tomonidan 

belgilanadi, biroq axborotlar bir haftada kamida bir marta yangilanib borishi kerak.  

 

 

54 

Davlat boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan 

normativ-huquqiy  hujjatlar  rasmiy  web-saytga  normativ-huquqiy  hujjat  rasman 

e’lon qilingandan keyin ikki kundan kechikmay joylashtirilishi kerak. 

6.  Davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

rahbarning  buyrug’i  bilan  rasmiy  web-saytdagi  axborotlarni  shakllantirish, 

joylashtirish,  shuningdek  yangilab  borish  uchun  mas’ul  bo’lgan  shaxslarni 

(bo’linmani) belgilaydi. 

7.  Davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati 

organining  rasmiy  web-sayti  Internet  tarmog’idagi  «.UZ»  domen  zonasida  va 

O’zbekiston  Respublikasining  Hukumat  portalida  belgilangan  tartibda  ro’yxatdan 

o’tkazilishi,  shuningdek  O’zbekiston  Respublikasi  hududida  serverda  jismoniy 

joylashtirilishi kerak (xosting). 

8. Rasmiy web-saytdagi axborotlar davlat tilida taqdim etilishi kerak. Rasmiy 

web-sayt axborotlari boshqa tillardagi versiyaga ega bo’lishi mumkin. 

9.  Davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organi 

o’zining  rasmiy  web-saytida  joylashtirilgan  axborotlarning  yo’q  qilinishi,  to’sib 

qo’yilishi,  buzib  talqin  qilinishi,  qalbakilashtirilishining  hamda  boshqa 

shakllardagi  ruxsatsiz  aralashuvlarning  oldini  olish  bo’yicha  tegishli  muhofaza 

chora-tadbirlarini ko’rishi kerak. 

10.  Barcha  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organlari,  mahalliy  davlat 

hokimiyati organlarining rasmiy web-saytlarida joriy etish uchun majburiy bo’lgan 

asosiy funktsiyalarga quyidagilar tegishlidir: 

a) web-sayt bo’yicha izlash; 

b) mobil qurilmalar uchun soddalashtirilgan dizaynli web-sayt versiyasi; 

v) imkoniyatlari cheklangan shaxslar uchun qo’shimcha qulayliklarni taqdim 

etish  (kontrastni  qo’shish,  shriftni  kattalashtirish,  ovoz  jo’rligi  funktsiyalari  va 

boshqalar); 

g) web-saytga xavfsiz kirishni taqdim etish (maxfiy axborotni uzatishni  yoki 

pulli xizmatlar ko’rsatishni nazarda tutuvchi saytlar uchun); 

 

 

55 

d)  fuqarolar  murojaatlarining  ko’rib  borilishi  holati  va  vaqtini  hamda 

interaktiv  davlat  xizmatlari  ko’rsatish  holatini  kuzatib  borish;  shu  jumladan 

elektron pochtada bildirishnomalar yuborish;  

e)  muhokama  qilish  rejimida  normativ-huquqiy  hujjatlar  loyihalarini  ko’rib 

chiqish;  

j) jamoatchilik fikrini o’rganish vositalari va davlat organi faoliyatiga tegishli 

masalalarni muhokama qilish (onlayn-so’rovlar, bloglar, forumlar); 

z) kirishlarni nazorat qilish va statistika vositalari. 

11.  Davlat  hokimiyati  organlarining  rasmiy  web-saytlarida  joriy  etish  uchun 

majburiy  bo’lgan  asosiy  funktsiyalarga  qo’shimcha  ravishda  quyidagilar 

tegishlidir: 

a)  erni  egalik  qilish,  foydalanish  uchun  berish  va  korxonalar,  muassasalar, 

tashkilotlar, dehqon xo’jaliklari, fuqarolarga ijaraga berish to’g’risidagi axborotlar; 

b)  dastlabki  ko’rib  chiqish  va  masalalarni  sessiyaga  tayyorlash  bo’yicha 

doimiy va vaqtinchalik komissiyalarning ro’yxati va tarkibi; 

v)  hokimlarning  aholi  va  tadbirkorlik  sub’ektlarining  huquqlari  va  qonuniy 

manfaatlariga daxldor qarorlari reestri. 

12.  To’g’ridan-to’g’ri  yoki  idoraviy  mansub  tashkilotlar  orqali  aholiga  va 

tadbirkorlik  sub’ektlariga  xizmatlar  ko’rsatuvchi  yoki  tovarlarni  sotuvchi  xo’jalik 

boshqaruvi  organlari,  shuningdek  ustav  fondida  davlat  ulushi  50  foizdan  ortiq 

bo’lgan  davlat  unitar  korxonalari  o’zlarining  rasmiy  web-saytlarida  majburiy 

tartibda quyidagi funktsiyalarni nazarda tutishlari kerak: 

a) tovarlar va xizmatlarning turlari va qiymatlari (tariflari) to’g’risidagi to’liq 

va dolzarb ma’lumotlarni qulay shaklda taqdim etish; 

b)  Internet  tarmog’i  orqali  tovarlar  va  xizmatlarga  elektron  haq  to’lash 

imkoniyati. 

13.  Rasmiy  web-saytlar  orqali  aholiga  va  tadbirkorlik  sub’ektlariga  davlat 

xizmatlari  ko’rsatuvchi  davlat  va  xo’jalik  boshqaruvi  organlari,  mahalliy  davlat 

hokimiyati organlari quyidagi imkoniyatlarni nazarda tutishlari kerak: 

 

 

56 

a)  shu  jumladan  mobil  qurilmalar  yordamida  arizalar,  deklaratsiyalar, 

so’rovnomalar,  blankalar  va  boshqa  zarur  hujjatlarning  elektron  shakllarini 

to’ldirish; 

b) shu jumladan mobil qurilmalar yordamida jarimalar, soliqlar, davlat bojlari 

va boshqa to’lovlarga on-layn haq to’lash; 

v) xizmatlar ko’rsatishga so’rovni rasmiylashtirishda (shakllarni to’ldirishda) 

hujjatlarning elektron versiyalarini biriktirish.