Компьютер вирусларидан химояланиш

II. Kompyuter virusi nima va uni kanday aniklanadi?

Kompyuter virusi – bu maxsus yozilgan dastur bulib, u boshka dasturlarga kushilishi (ya’ni uni zaxarlashi) mumkin, shuningdek kompyuterda noma’kul xarakatlarni amalga oshirishi mumkin. Ichida virus bulgan dastur «zararlangan» deyiladi. Bunday dastur ishni boshlaganda boshkaruvni avvalo virus amalga oshiradi. Virus boshka dasturlarni topadi va zararlaydi, shuningdek kandaydir buzgunchi xarakatlarni bajaradi (masalan, diskdagi fayllarni va shu fayllar joylashgan jadvalni ishdan chikaradi (buzadi), operativ xotirani bular-bulmas «axlat» bilan tuldiradi va x.k.) Virus uzini yashirish maksadida dasturni zararlantirish xarakatlari xar doim xam bajarilavermaydi. Ular fakat muayyan sharoitda amalga oshadi. Virus kerakli xarakatlarni bajarib bulgandan sung, u boshkaruvni usha dasturga beradi (virus shu dasturning ichida yotadi) va oldingidek ishlayveradi. Shu bilan bir katorda virus bilan zararlangan dastur xuddi viruslanmagan dastur kabi faoliyat kursatadi.

Odatda foydalanuvchiga virus dasturlarining nomigina ma’lum bulishi mumkin. Masalan, Black Hole (kora teshik), Black Friday (kora juma), Friday 13 (un uchinchi juma) va «sekin ta’sir kiluvchi virus». Mazkur viruslar ekranning chap burchagidan kora teshik ochishi yoki 13 sana juma kunlari ishlayotgan fayllarni yukotishi, bundan tashkari kiska vaktda kompyuter ishini bir necha yuz marotalab sun’iy sekinlashtirib yuborishi mumkin.
Odatda TR-viruslar deb nomlanuvchi viruslar guruxi ajoyib xossaga ega. Zararlangan dasturni kurish chogida virus dasturi tugrilangan dastur ichiga «sukilib» kirib oladi va uzini namoyon etmaydi. Shunga uxshash pokistoncha viruslar (Brain Ashet) xam zararlangan kompyuterlarda uz «faoliyatini» ayyorlarcha olib boradi.

Kompyuter virusi kanday namoyon buladi?

Kompyuter zararlanganda bir kancha garoyib xodisalar yuz beradi:

• 
  ba’zi bir dasturlar ishlamaydi yoki yomon ishlay boshlaydi;
  
• 
  ekranga boshka xabarlar yoki simvollar chika boshlaydi;
  
• 
  kompyuter ishlashi sekinlashadi;
  
• 
  ba’zi bir fayllar buziladi yoki ularning xajmi ortikcha xar-xil yozuvlarni kushish xisobiga uzgaradi, kattalashadi;
  
• 
  operativ xotiraning bush joyi kiskaradi;
  
• 
  sistemali disketadan dasturlarni yuklash kiyinlashadi yoki umuman yuklanmaydi va x.k.
  

- 4 -

Shuni ta’kidlash kerakki, dasturlar va xujjatlar matnlari, berilganlar bazasining axborot fayllari, jadvallar va boshka shunga uxshash fayllar zararlanmaydi. Ular fakat buzilishi mumkin.

Virus bilan kuyidagi turdagi fayllar zararlanishi mumkin:
- bajariluvchi fayllar: SOM va YeXE kurinishidagi fayllar. Fayllarni zararlaydigan viruslar fayl viruslari deyiladi. Bajariluvchi fayllardagi viruslar shu fayl tegishli bulgan dastur ishlaganda uz faoliyatini boshlaydi;
- operasion sistemaning yuklovchisi va kattik diskning asosiy yuklovchisi yozuvlaridan iborat fayllar. Bu soxalarni zararlaydigan viruslar yuklovchi yoki Boot viruslari deyiladi. Bunday viruslar kompyuter yuklanishi bilan ishlay boshlaydi va u rezidentlik xolatiga utadi, ya’ni doim kompyuter xotirasida saklanadi. Tarkalish mexanizmi – kompyuterga kuyiladigan disketlarning yuklovchi yozuvlarini zararlanishi. Bularda joylashgan viruslar shu kurilmalar, kurilmalar drayverlari, ya’ni xar xil kurilmalar ishini ta’minlovchi dasturlarga murojaat kila boshlaganda ishga tushadi.