«kompyuter lingvistikasi» reja: kompyuter lingvistikasi fanining vazifalari

FANNING MAZMUNI
Kompyuter lingvistikasi” fanining maqsadi tabiiy tillarning matematik modellarini qurish, lingvistik muammolarni hal qiluvchi kompyuter dasturlarini ishlab chiqishga yo’naltirilgan. “Kompyuter lingvistikasi” fani oldida turgan asosiy masalalar esa umumiy tilshunoslikning formal va aksiomatik modellarni qurish va konkret tillarning matematik modellarini ishlab chiqishga xizmat qiladi. Bu modellar asosida matnlarni tahrirlash, kompyuter tarjimasi, kompyuter lug`atlari, ona tili va chet tillarga o`rgatish hamda bilimlarni baholash bo’yicha kompyuter dasturlarini yaratish mumkin bo’ladi.
Til qoidalarining matematik modeli matematik mantiqning formal va aksiomatik nazariyalari asosida quriladi. Shuning uchun bu fan matematik mantiq asoslarini bayon qilish bilan boshlanadi. Bu yerda mulohazalarni hisob-kitob qilishning usullari hamda ularning formal va aksiomatik nazariyalari bayon qilinadi. Keyin o`zbek tilining formal va aksiomarik modellari beriladi va lingvistik masalalarning matematik algoritmlari va kompyuter dasturlari keltiriladi.
“Kompyuter lingvistikasi” fanining predmeti, tarkibiy qismlari, maqsadi va vazifalari.
Matematik mantiq asoslari. Tilshunoslikda matematik metodlarni qo’llash. Matematik mantiqning tilshunoslikdagi ahamiyati. Mulohazalarni hisoblashning formal nazariyasi. Mantiq funksiyalari va ularning berilish usullari.
Aksiomatik nazariya haqida tushuncha. Tilga matematik yondoshuv. Aksiomatik nazariya simvollari. Aksiomatik nazariya formulalari. Nazariya aksiomalari. Nazariyani keltirib chiaqarish qoidalari. Aksiomatik nazariya teoremalari. Matematik mantiq va tillarni formallashtirishning uzviy bog’liqligi.
Tilshunoslikda modellashtirish metodidan foydalanish. So’z turkumlarini formallashtirish. O’zbek, rus va ingliz tillarini formal jihatdan qiyosiy nahlil qilish. Tilshunoslikda modellashtirish metodidan foydalanish. So’z turkumlarini formallashtirish. O’zbek, rus va ingliz tillarini formal jihatdan qiyosiy nahlil qilish.O’zbek tilida so`zlar va ularning ko’rinishlari. O’zbek tilida tub va yasama so`zlar hamda qo`shimchalarning turlari, ularni formallashtirish usullari. O’zbek tilida mustaqil va yordamchi so`z turkumlarini formallashtirish mezonlari. Ot so`z turkumini formallashtirish. Sifat, son so`z turkumlarini formallashtirish. Fe’l so`z turkumini formallashtirish. Olmosh so`z turkumini formallashtirish. Ravish so`z turkumini formallashtirish. O’zbek tilida yordamchi so`z turkumlarini formallashtirish.
Gap bo`laklarini formallashtirish. Gap qurilmalari (yoyiq, yig’iq sodda gap, bir va ikki bosh bo’lakli sodda gap, murakkablashgan sodda gap ko’rinishlari)ni formallashtirish usullari.
Kompyuter lingvistikasi fani, tarixi va zamonaviy holati. Tilshunoslik tarixida kompyuter lingvistikasining tutgan o’rni. An’anaviy tilshunoslikdan kompyuter lingvistikasining farqlari. Evropadagi kompyuter lingvistikasiga oid tadqiqotlar. Rossiyadagi kompyuter lingvistikasiga oid tadqiqotlar. Turkologiya va o’zbek tilshunosligidagi kompyuter lingvistikasiga oid tadqiqotlar.
Kompyuter lingvistikasining asosiy yo’nalishlari. Avtomatik tarjima. Avtomatik tarjima yo’nalishining tarixi. Tarjimon dasturlar. Avtomatik tarjima yo’nalishining zamonaviy holati va istiqboli. Avtomatik tarjimaning ma’lumotlar bazasini yaratish.
Kompyuter leksikografiyasi. Matematik statistika haqida tushuncha. Kompyuter leksikografiyasiga oid asosiy tushuncha va terminlar. Tabiiy tillarning kompyuter lug`atlari. O`zbek tilining tub so`zlar lug`atlarini kompyuterda yaratish muammolari. Bunday lug’atlarda yasama so`zlarni berish. Atoqli otlar va geografik nomlar lug`atlarini kompyuterda yaratish muammolari. Matematik statistika va uning tilshunoslikdagi ahamiyati. Matematik statistika. Matematik statistikaning ma’lumotlar bazasini yaratish.