Kon sanoati va geologiya vazirligi tasarrufidagi geologiya fanlari universiteti

7
Hayot tarzi va yashash sharoiti
Zamonaviy bulutlar suvning sho‘rligi normal tropik va subtropik dengizlarda hayot kechiradi. Ular suvning sho‘rligi normal havzalarda abissal chuqurliklarigacha yashaydi.. Bunda: litoral va sublitoral qismida – shoxli, kamerali skeleti bir va to‘rt o‘qli – to‘rt nurli spikulali hamda ohakli bulutlar yashaydi. Bitial va abissal qismida, asosan, kamerali bulutlar (500 –1000 m) yashaydi.
Bulutlar asosan substratga yopishib yashaydi; biroq to‘rt o‘qli va qumtuproq shox modda skeletlilar orasida erkin yashaydigan vakillar ham oz emas. Burg‘ilovchi shakllari ham maʼlum. Eng qadimgi qazilma bulutlar kembriy yotqiziqlaridan topilgan. Ular asosan olti nurli, kamrog‘i qumtuproq-shox modda skeletli bulutlar bo‘lgan. Ohak skeletli bulutlar dastlab devon davrida paydo bo‘lgan. Paleozoy davrida qazilma holda topilgan bulutlar sayozliklarda hayot kechirgan. Ularni chuqurlikka moslashib borishi mezozoy davridan boshlangan.
Hamma bulutlar bentos hayvonlardir. Ular intensiv biofiltrlovchilardir. Bulutlar koloniya holda yashaydi va nobud bo‘lganda kremniy bilan boyigan jinslar spongolitni hosil qiladi. Yana koloniyalari riflar hosil qiladi. Ohakli bulutlar rivojlangan joyda bulutli ohaktosh hosil bo‘ladi. Bulutlar turli chuqurliklarda yashagani uchun o‘tmishdagi dengizdagi bionomik mintaqalarni tiklashda yordam beradi. Ular boshqa yerda unchalik ishlatilmaydi.
2.Bulutlar skeletining asosiy elementlari
Spikulalar — oxak, xumtuproq, spongina va bonixa parsalardan tarkib topgan mikroskopik mayda ninachalar.
a) makroskleralar — bulutlar skeleti asosini tashkil 1qiluvchi ancha yirik spikulalar;
b) mikroskleralar — bulutlarning yumshos gavdasi to‘qimalaridagi ancha mayda spikulalar.
P. Spikulalarning xillari.
1. Rabdalar — bir (bir nurli) yoki ikki (ikki nurli)x uchi ingichkalashgan
8
tayoxchaga o‘xshagan bir o‘qli spikulalar:
a) diaktinalar — ikki uchi bir xil (ikki nurli) rab­dalar;
b) monaktinalar — uchlari xar xil (bir nurli) rab­dalar.
2. Triradiatlar — uchta nurdan tuzilgan va spikulaning markazidan tarqaladigan va bir tekislikda yotmaydigan uch o‘qli spikulalar.
3. Geksaktinalar — bir-biriga perpendikulyar uchta uqdan tuzilgan uch uxli (olti nurli) spikulalar.
4. Tyetraradiatlar — bir tekislikda yotgan uchta va ularga perpendikulyar bo‘lgan bitta o‘qdan tuzilgan (to‘rt nur­li) spikulalar. Triyenlar — uchta bir xil va bulardan farq qiladi- gan to‘rtinchi nuri bor to‘rt o‘qli spikulalar.
5. Desmalar — sirti dumboxchali sertarmox hosila shaklidagi, ko‘rinishi o‘zgargan to‘rt o‘qli spikulalar.
6. Ast ral ar — markazdan har tomonga tarqaluvchi bir nechta nurdan tuzilgan yulduzsimon (olti, sakkiz nurli) spiku­lalar.
7. Teshikchalar — bulutlar gavdasiga suv kiradigan mayda g‘ovakchalar.
8. Ogizchalar — bulutlar gavdasidan suv chiqadigan an­cha yirik teshiklar.
9. Kanallar — bulutlar gavdasiga tarqalgan va ular ichiga suv kirishiga (suv kirish kanallari) hamda gavdasidan suv chiqishiga (suv chiqarish kanallari) xizmat qiladigan yo‘llar.
P.Markaziy bushlix — yakka yashaydigan bulut gavdasidagi bitta yirik bo‘shliq (kamera).
12. Bushlislar — koloniya bo‘lib yashaydigan bulut gavdasi ichidagi bir nechta mayda kameralar.
13. Poya (oyoscha)—bulut gavdasining anchagina chuzix pastki qismi.
14. Asos — bulut gavdasining substratga yopishishiga xiz­mat qiluvchi pastki qismi.
15. Fazoviy katakcha — qushilib o‘sgan spikulalardan hosil bo‘lgan katakcha.
16. Ildiz o‘siqlari — bulutlarni bir-biriga birlashtiradigan spikula o‘siqlari.
17. U k kanal — spikulaning asosidan o‘tadigan kanal.
9

18. Zigozalar — spikulalar birlashgan joydagi asosiy shishlar.

19. Klonlar — turt o‘qli spikulalarda hosil bo‘ladigan, sirti dumboqchalar bilan qoplangan shoxchalar.