Konchilik” fakulteti “Noyob va radioaktiv metallar rudalarini qazish va qayta ishlash” kafedrasi

Geoxronologik jadval

Era	Davr va uning belgilari	Bo’limi	Davr mln.yil	Rang
Kaynazoy-Kz	To’rtlamchi Antropogen-Q	Hozirgi zamon Q4	1,5-2	Sarg’ish kulrang
		Yoqori to’rtlamchi Q3
		O’rta to’rtlamchi Q2
		Quyi to’rtlamchi Q1
	Neogen-N	Pliotsen	24	Limonsimon-sariq
		Miotsen
	Poleogen- 1	Oligotsen	41	O’ta to’q sariq
		Eotsen
		Paleotsen
Mezozoy-Mz	Bo’r-K	Yuqori Bo’r	70	Pushti rang
		Quyi Bo’r
	Yura-I	Yuqori Yurskiy	58	Havo rang
		O’rta Yurskiy
		Quyi Yurskiy
	Trias-T	Yuqori trias	45	Binafsha rang
		O’rta trias
		Quyi trias
Poleozoy-Pz	Perm-P	Yuqori Perm	45	Och jigarrang
		Quyi Perm
	Tosh ko’mir-C (karbon)	Yuqori tosh ko’mir	65-70	Kulrang
		O’rta tosh ko’mir
		Quyi tosh ko’mir
	Devon-B	Yuqori devon	55-60	Jigarrang
		O’rta devon
		Quyi devon
	Silur-S	Yuqori sulur	35	Och pushti rang
		Quyi sulur
	Ordovik-O	Yuqori Ordovik	70	Sariq- ko’kimtir
		O’rta Ordovik
		Quyi Ordovik
	Kembriy-E	Yuqori Kembriy	70	To’q ko’k rang
		O’rta Kembriy
		Quyi Kembriy
Proterozoy-Pr	Yuqori – PR3	Vend-v	110	Och qizil
	O’rta – PR2	Ritey-R	400	Och qizil
	Quyi – PR1	-	600	Och qizil
Arxey -Ar	Yuqori	-	700	Och binafsha Och qizg’ish
	Quyi		1500	Och binafsha Och qizg’ish

Geoxronologik jadval

Era	Davr	Bo’lim	Indeks	Ustun	Davomiyligi ml.	Organik dunyosining qisqacha tavsifi	Burma chanlikк
KAYNAZOY KZ		Hozirgi zamon	Q4				AL’P
	To’rtlamchi	Yuqori	Q3		1,5 - 2	Hozirgi zamon ko’rinishidagi organik dunyo, insonning paydo bo’lishi
	(antropogen)	O’rta	Q2
	Q	Quyi	Q1
						Hozirgi zamon yaqin bo’lgan quruqlik va dengiz jonzotlarining paydo bo’lishi
	Neogen	Plitsen	N2
	N	Miotsen	N1		24
	Paleogen	Оligotsen	3			Yopiq urug’li o’simliklar, soda ko’rinishdagi sut emizuvchilarning zamonaviy ko’rinishiga yaqin dengiz faunalarini paydo bo’lishi
		Eotsen	2		41
		Paleotsen	1
MEZAZOY MZ	Bo’r	Yuqori	K2			Yopiq urugli ulkan sudralib yuruvchilar, dengizlarda ulkan sudralib yuruvchilar dengizlarda bosh oyoqli molyuskalarning hukumronligi	KIMREY
	K	Quyi	K1		70
		Yuqori	J3			Ochiq urug’li quruqlikda ulkan sudralib yuruvchilarni paydo bo’lishi
	Yura	O’rta	J2		58
	J	Qo’yi	J1
		Yuqori	Т3			Оchiq urug’li o’simliklarning, sudralib yuruvchilar faunasi. Dengizlarda umurtqasiz hayvonlarni yangi guruhlari
	Trias	O’rta	Т2		45
	Т	Quyi	Т1
PALEOZOY PZ		Yuqori	Р2			Ochiq urug’li o’simliklarning, quruqlikda ilk sudralib yuruvchilar, dengizlarda iolezoy xarakterli umurtqasizlar halikari	GERTSEN
	Perm	Quyi	Р1		45
	Р
		Yuqori	С3			Ignabarg iolorotlniklar, quruqlikda yirik hayvonm dengizda xilma-xil umurtqasiz tog’ayli va suyakli baliqlar paydo bo’lishi
	Toshko’mir	O’rta	С2		65-75	умуртқасиз тоғайли ва суякли
	С	Quyi	С1			балиқлар пайдо бўлиши.
		Yuqori	D3			Psilifit, porotnik, quruqlik jonivori va hashorotning paydo bo’lish, dengizdagi xilma xil umurtqasizlar
	Devon	O’rta	D2		55-60
	D	Quyi	D1
	Silur	Yuqori	S2		35	Псилоф итлар, умуртқасизлар, денгиз фаунаси, гигант қисқичбақалар ва	KALEDON
	S	Quyi	S1			бошқаларнинг илк бор пайдо бўлиши.
		Yuqori	О3			Trifolitlar. Dengizda grabtolitlar ignatanali jonzotlarning paydo bo’lishi
	Ordovik	O’rta	О2		70
	О	Quyi	О1
		Yuqori	Е3			Sodda ko’rinishdagi o’simliklarning paydo bo’lishi, dengizlarda aretitlar
	Kembriy	O’rta	Е2		70
	Е	Quyi	Е1
PROTERAZOY PR		Yuqori	PR3			Sodda ko’rinishdagi umurtqasizlar, chuvalchanglar, suv, o’simliklarining keng tarqalishi
		O’rta	PR2		2100
		Quyi	PR1
ARXEY AR						Sodda ko’rinishdagi  bog’lanish, hayotning yerga taxminiy paydo bo’lishi ,
			АR		2800

Nazorat savollari

1. 
   Absolyut geoxronologiya deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Era deb nimaga aytiladi?
   
3. 
   Davr deb nimaga aytiladi?
   
4. 
   Arxey, proterazoy, paleozoy, mezazoy, kaynazoy eralarining kelib chiqishi va qanday ma’nolarni anglatishini ayting?
   

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Qodirov M.X., Shoraxmedov Sh.Sh. Geologiyadan amaliy mashg’ulotlar. Toshkent 1984 yil.

2. Boboxo’jayev I.I Geologiya asoslaridan praktikum. Toshkent 1978 yil.

3. Hayitov O.G’ Geologiya. Toshkent. “Turon-Iqbol” 2005 yil

4. B.Toshmuhammedov. Umumiy geologiya. “Noshir” 2011 yil

5. Tarqatma materiallar.
3-AMALIY ISH
MAVZU: STRATIGRAFIK USTUN TUZISH USULLARI
Ishning maqsadi: Talabalarga burg’ quduqlari ma’lumotlariga asoslanib joyning stratigrafik kolonkasini tuzishni o’rganish.

Kerakli ma’lumotlar va jihozlar:

Burg’ qudug’i ma’lumotlari,

millimetrovkali qog’oz,

joyning geoliogik kartasi,

rezinka va qalam.

Nazariy qism:

Strаtigrаfiya lоtinchа strаtium ya’ni qаtlаm dеgаn so’zdаn оlingаn. Strаtigrаfiya tog’ jinslаrining kеtmа-kеt pаydо bo’lib, nаvbаtmа-nаvbаt tаriqаsidа jоylаshib ulаrning o’zаrо аlоqаdоrligini o’rgаnаdi vа shu qаtlаmlаrning nisbiy yoshini аniqlаshgа imkоn berаdi.

Gеоxrоnоlоgiya - Yerning tаriхiy gеоlоgik vа pаlеоgrаfik rivоjlаnish yilnоmаlаrning (shаjаrа) tаrаqqiyotini аniqlаydi. Gеоhrоnоlоgiya - lоtinchа gео - Yer, хrоnоs - vаqt, lоgоs - fаnni o’rgаnish.

Gеохrоnоlоgiyadа gеоlоgik vаqtning uzоq оrаliq vаqti - 2 tа e’оn mаvjud.

1.Kriptоzоy eоni: Kаtаrхеy, Аrхеy vа Prоtyerоzоy erаlаrini O’z ichigа оlаdi. 2.Fаnyerаzоy eоni: Pаlеоzоy, Mеzоzоy vа Kаynаzоy erаlаridаn tаshkil tоpgаn.

Stratigrafiya ustuni - o'rta, yirik va mukammal geo­logiya xaritalaridan bir necha yo'nalish bo'yicha tuzilgan qismlar orqali aniqlangach, qatlamlarning haqiqiy qalinligi grafik usulda tasvirlanadi.

Stratigrafiya ustuni tik va to'g'ri burchakli shaklda tuzilib, uning chap tomonidan o'ngga qarab yotqiziqlarning geologik vaqtlari - guruh, sistema, bo'lim, yarus, indeks, tog' jinslarining shartli belgilari, qalinligi, tog' jin­slarining ta'rifi va organizmlar qoldiqlari, fizik xossalari ko'rsatiladi (9-rasm). Shundan keyin ustunda yotish munosabatlariga qarab eng qari tog' jinslar ostida va yoshlari esa ustida ketma-ket joylashtirilib, har bir bo'linmalarning yoshlariga qarab rangli va shtrixli belgilar bilan tasvirlanadi.

Stratigrafiya ustuni masshtabi xaritaning tik ramkasidan oshmasligi kerak. Odatda ustunning umumiy tik uzunligi 40-50 sm qilib olinadi. Stratigrafiya ustunida mos yotgan bo'linmalar to'g'ri chiziq, nomos yotgan bo'linmalar to'lqinsimon qilib belgilanadi.

Stratigrafiya bo'linmalarining bir-biriga munosabati tushunarsiz bo'lsa, ular ustunda ikki parallel chi­ziq bilan chegaralanib, 4 mm oraliq qoldiriladi va ichi­ga so'roq belgisi qo'yiladi. Agar bo'linmalarning qalinligi juda kichik bo'lgan holda, ular ustunda masshtabsiz tasvirlanadi.

Xarita ramkasidan tashqarida berilgan yozuv, grafika va sxemalar yordamchi elementlar hisoblanadi.

Yirik va mukammal xarita varag'ining chap tomoniga stra­tigrafiya ustuni, o'ng tomoniga shartli belgilar, tagiga esa xarita masshtabida geologik kesimi joylashtiriladi.

Amaliy ishni bajarish tartibi:
Geologik kartada burg’ulangan quduqlarning natijalariga asoslanib, ko’rsatilgan maydonda poleozoy, mezazoy va kaynazoy eralariga mansub bo’lgan tog’ jinslari yotqiziqlari tarqalgan bo’lib ular cho’kindi, magmatik, effuzif va intruziv hamda metamorfik genetik turlardan iborat.

Stratigrafik kolonka tuzish uchun berilgan maydonning geologik kartasiga asoslanib quduqdan olingan metamorfik tarkiblarni maxsus chizilgan kolonkaga masshtabda geologik yoshi, qatlamning qalinligi, stratigrafik indeksi, tog’ jinslarining qisqacha xususiyati, eralar, davrlar, bo’limlar kiritiladi. Qo’yidagi geologik kartada tabiiy hosil bo’lgan joyning hududda mezazoy, kaynazoy, yotqiziqlari ularning tarqalish hududlari chegaralari, to’rtlamchi Q₄ davr yotqiziqlari ularning qatlamlardagi nomutanosibligi ko’chkilar sodir bo’lishi mumkin bo’lgan era relefi, qirqim chizig’i, buloqlar, burg’quduqlari va tartib nomlari daryodagi suv sathi va absalyut balandligi hamda rel’efni ifodalovchi gorizontallar o’tkazilgan bo’lib, shu kartadagi asosiy ko’rsatgichlarga asoslanib kartada sizga berilgan topshiriqni variantingiz bo’yicha qo’yidagi tartibda bajaring kartada trassalarni, qirlarni, suv ayirgich qirralarini, botqoqlikni, soylarni, yoshlari bilan farq qiluvchi tog’ jinslari komplekslarini, hamda geologik jarayonlar paydo bo’lishi mumkin bo’lgan joylarni aniqlang. Shundan keyin kartada hosil bo’lgan bir xil jinslar tarqalgan xududlar rayonni ajrating. Daryolarni trassasi, uzanni ajrating, vodiyning haqiqiy bortlarini aniqlang, suv bo’linadigan maydonlarni ajrating, vodiy soylarini va jarlarini aniqlang.

Ajratilgan rayonlarni gidrogeologik va gruntlar turlaruni sharoitiga qarab rayonlarga bo’ling. Masalan: xududlarni botqoqli hududlarga bo’lsa bo’ladi.Undan keyin jadvalni kartaga qarab, o’tkazilgan kesimdan, burg’ quduqlari ma’lumotlariga va boshqa kesimlar natijalariga qarab to’ldiring.

1. 
   Stratigrafik ustun nima?
   
2. 
   Relyefning dengiz sathi bilan barobar bo'lgan qismi qanday belgilanadi?