Konchilik fakulteti

NAVOIY DAVLAT KONCHILIK VA TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI
KONCHILIK FAKULTETI

Foydali qazilmalarni geotexnologik usulda qazib olishda fanidan
MUSTAQIL ISH
Mavzu: URANNING FIZIK KIMYOVIY XUSUSIYATLARI


Bajardi: NRM 19s-19 guruh talabasi M.Bozorova
Tekshirdi: C.Xamidov

MAVZU: Uranning fizik kimyoviy xususiyatlari

Reja:

• 
  Uran elementining fizik xususiyatlari
  
• 
  Uranning kimyoviy xususiyatlari
  
• 
  Radioktivlik tushunchasi
  
• 
  Yarim yemirilish davri tushunchasi
  

Uran elementining fizik xususiyatlari

Uran tabiatda topilgan eng og'ir elementlardan biridir. Sof metall juda zich, egiluvchan, elektr o'tkazuvchanligi past va yuqori reaktivdir.

Uran uchta allotropik modifikatsiyaga ega: a-uran (ortorombik kristall panjara), xona haroratidan 668° C gacha bo'lgan haroratda; buran (tetragonal tipdagi murakkab kristall panjarasi), 668-774 ° S oralig'ida barqaror; g- uran (korpus markazidagi kubik kristall panjarasi), 774 ° C dan erish nuqtasiga qadar (1132 ° C). Barcha uran izotoplari beqaror bo'lganligi sababli, uning barcha birikmalari radioaktivlikni namoyish etadi.

Uranning er qobig'idagi miqdori 0,003% ni tashkil etadi, u to'rt xil konlar ko'rinishida er yuzasi qatlamida joylashgan. Birinchidan, bular uraninit yoki uran tar (uran dioksidi UO 2), juda ko'p uranga ega, ammo kamdan-kam uchraydi. Radium uranning izotopik parchalanishining to'g'ridan-to'g'ri mahsuloti bo'lganligi sababli ular radium konlariga hamroh bo'ladilar. Bunday tomirlar Zair, Kanadada (Big Bear ko'li), Chexiya va Frantsiyada uchraydi. Ikkinchi uran manbai toriy va uran konlarining konglomeratlari va boshqa muhim minerallarning ma'danlari hisoblanadi. Konglomeratlar odatda qazib olinishi uchun etarlicha miqdorda oltin va kumushdan iborat bo'lib, uran va toriy biriktiruvchi elementlarga aylanadi.

Ushbu rudalarning yirik konlari Kanada, Janubiy Afrika, Rossiya va Avstraliyada joylashgan. Uranning uchinchi manbai mineral karnotitga boy bo'lgan cho'kindi tog 'jinslari va qumtoshlardir (kaliy uranil vanadat), bu uranga qo'shimcha ravishda vanadiy va boshqa elementlarning katta miqdorini o'z ichiga oladi. Bunday rudalar AQShning g'arbiy shtatlarida uchraydi.
Temir-uran va fosfat rudalari cho'kmaning to'rtinchi manbai hisoblanadi. Shvetsiya slanetsidan boy konlar topilgan. Marokash va Qo'shma Shtatlardagi ba'zi fosfat rudalari katta miqdorda uranni o'z ichiga oladi, Angola va Markaziy Afrika Respublikasidagi fosfat konlari uranga yanada boyroq. Ko'pincha lignitlar va ba'zi ko'mirlar tarkibida uran aralashmalari mavjud. Uranga boy lignit konlari Shimoliy va Janubiy Dakota (AQSh) va Ispaniya va Chexiya bitumli ko'mirlaridan topilgan.
Uran metall sof shaklda - yupqa oksidi plyonkali havoda qoplangan kumush rangdagi zich yaltiroq metalldir. Uran metalli eritilgunga qadar uchta kristallografik modifikatsiyaga ega.
Xona haroratida rombik b-faza barqaror bo'lib, abC tekisligiga parallel ravishda atom qatlamlaridan iborat. Qatlamlar ichida atomlar bir-biri bilan chambarchas bog'langan, shu bilan birga qo'shni qatlamlarning atomlari orasidagi aloqa kuchi ancha zaif. Bunday struktura juda anizotropikdir va uran bu erda qatlamli tuzilmalarga ega bo'lgan mishyak, surma va vismutga o'xshaydi.
668 ° -775 ° oralig'ida v-uran mavjud. Tetragonal turdagi panjara qatlamli tuzilishga ega. 775 ° dan yu
qori haroratlarda g-uran korpus markazli kubik panjarasi bilan hosil bo'ladi.Uranning erish nuqtasi 1408
Qaynash nuqtasi - 4091 °
Uranning kimyoviy xususiyatlari
Uran atomining tashqi elektron qobig'ining konfiguratsiya-sini egallaydi. Uran reaktiv metal xisoblanadi.Uran, ko'plab d-elementlar singari, bir qator ijobiy oksidlanish holatlari bilan ajralib turadi. Eng barqaror oksidlanish holati +6. Ushbu holatda uran oltinchi guruh elementlarining to'liq elektron analogi xisoblanadi, ammo U6 + va W6 + ionlari radiusidagi sezilarli farq elementlarning kimyosini faqat rasmiy holga keltiradi (yuqori oksidlarning bir xil tarkibi, ba'zi bir oksanionlar).
Yupqa uran kukuni havoda o'z-o'zidan yonadi, 150-175 ° C haroratda U3O8 hosil qiladi.
Yuqori haroratlarda uran suv bug'i bilan oson reaksiyaga kirishadi:
250 ° C - 300 ° C gacha qizdirilgan metall uran vodorod bilan reaksiyaga kirib, uran gidridini hosil qiladi. Yuqori haroratlarda uran gidridi teskari ravishda vodorodni chiqaradi. Ushbu xususiyat reaktiv uran kukunini olish imkonini beradi - karbid, nitrit yoki uranning galogenini sintez qilish uchun yaxshi boshlang'ich materialdir. Uran (III) gidridini sintezi reaksiya bilan amalga oshiriladi: va uran (III) deuteridi - reaktsiyaga ko'ra:
UH 3 ning shakllanishi mos ravishda H 3 bosimiga va haroratga bog'liq.
Kam bosimda tayyorlangan UH3 nozik qora kukunlardir. Yuqori bosimda uzunligi 6 mm gacha bo'lgan tolali kristallar hosil bo'ladi. Siqilgan UH3 bo'laklari metallga o'xshaydi. Uran gidridining ikkita kristal modifikatsiyasi mavjud: nisbatan past haroratlarda olingan b shakli va 250 ° C dan yuqori haroratlarda olingan b shaklarini misol qilish mumkun. UH3 yuqori piroforikdir*. Vodorodning urandagi eruvchanligi temirga qaraganda kamroq, ammo harorat oshishi bilan uning eruvchanligi oshadi.