Konsepsiyasi

Oddiy foizlar boʻyicha matematik va tijorat diskontlashning oʻzaro 
farqlanishi 
Kunlar 
0 
60 
120 
180 
240 
300 
360 
Joriy 
qiymat 
(r=10%) 
 
10000 
 
9838,27 
 
9681,70 
 
9530,03 
 
9383,03 
 
9240,51 
 
9102,24 
Joriy 
qiymat 
(d=10%) 
 
10000 
 
9835,62 
 
9671,23 
 
9506,85 
 
9342,47 
 
9178,08 
 
9013,70 
Yuqoridagi jadval ma‘lumotlari asosida oddiy foizlar boʻyicha matematik va tijorat 
diskontlashning oʻzaro farqlanishini grafikda aks ettiramiz (11-rasm). 
11-rasm. Oddiy foizlar boʻyicha diskontlash (d=r=10%) 
 
d hisob stavkasi ba‘zida oʻsib boruvchi qiymatni aniqlashda oddiy foiz sifatida ham 
qoʻllaniladi. Bunda oʻsib boruvchi qiymatni aniqlash natijasida shartnomaning, 
masalan veksel umumiy summasining kelgusi qiymati paydo boʻladi. Mazkur holatda 
kelgusi qiymatni aniqlash formulasi quyidagi koʻrinishga ega: 
(4.6) 
Misol koʻrib chiqamiz. 
Mol yetkazib beruvchi 100 000 birlik qiymatga teng mahsulot pulini veksel boʻyicha 
toʻliq bankdan oldi. Agar bank hisob stavkasi 15% boʻlsa, toʻlov muddati hisoblangan 
90 kundan keyin mazkur veksel boʻyicha qancha mablagʻ oladi? 
Masaladan koʻrinib turibdiki, oʻsib boruvchi qiymat d hisob stavkasidan kelib chiqqan 
holda hisoblanishi kerak. 
FV = 100 000 / [(1 – (90 x 0,15) / 360] = 103 896,10 birlik. 

---

Foiz stavkasi va operatsiya muddatini aniqlash 
r foiz stavkasi va d hisob stavkasi miqdori kelgusi qiymat (4.1) yoki joriy qiymat 
(4.5)dan kelib chiqqan holda aniqlanishi mumkin. Natijada quyidagi formulalarga ega 
boʻlamiz: 
Misol koʻrib chiqamiz. 
(4.7) 
(4.8) 
Qoplash muddati 90 kun boʻlgan nominal qiymati 100 birlik qiymatga teng qisqa 
muddatli majburiyat 98,22 birlik baho boʻyicha sotib olingan. Investor uchun operatsiya 
boʻyicha daromadlilikni aniqlang. 
Odatiy foizlar boʻyicha 
Aniq foiz boʻyicha 
yoki 7,2%; 
yoki 7,22%. 
Mos ravishda operatsiya muddati quyidagi formula boʻyicha aniqlanadi: 
(4.9) 
(4.10) 
Yuqorida keltirilgan misol boʻyicha daromadlilik darajasi 7,22% va nominali boʻyicha 
qoplash amalga oshiriladigan holatda operatsiya muddatini aniqlang. 
t
r foiz stavkasi va d hisob stavkasining ekvivalentligi 
Foiz stavkalarining ekvivalentligi prinsipi moliyaviy va investitsion tahlilda keng 
qoʻllaniladi. Ulardan bitimlar shartlarini taqqoslashda, operatsiyalar samaradorligini 
aniqlashda bir stavkani boshqasiga almashtirish orqali va boshqa holatlarda 
foydalaniladi. 
Umumiy holda ikkala turli xil foiz stavkalari bir xil sharoitlarda qoʻllanilganda 
moliyaviy natijalari boʻyicha oʻzaro ekvivalentli hisoblanadi. 
Ekvivalentlik formulasi qiymat oʻsishining mos koʻrsatkichlari oʻzaro tengligiga 
asoslanadi: 
(4.11) 
Bir yildan kam boʻlgan davomiylikka ega boʻlgan operatsiyalar uchun ekvivalentlik 
nisbatini aniqlash 11-formuladan kelib chiqqan holda quyidagicha aniqlanadi: 
A) stavkalar boʻyicha vaqt bazasi (V) bir xil va teng (360 yoki 365 kun): 

---

(4.12) 
d 
(4.13) 
B) r foiz stavkasi boʻyicha vaqt bazasi 365 kun va d hisob stavkasi boʻyicha 
esa 360 kun boʻlgan holatda quyidagicha aniqlanadi: 
(4.14) 
d 
(4.15)