Kontinentalmodelningbuxgalteriyahisobitizimigata'siri Kontinentalmodeligao`tishvauningo`zigaxosxususiyatlari Xulosa Foydalanilganadabiyotlarro`yxati. Kirish

Ko‘rsatkichlar	2016		2017
2018
Jami yillik (mln so‘mda)	1000 so‘mlik mahsulot uchun xarajatlar (so‘mda)	Jami yillik (mln so‘mda)	1000 so‘mlik mahsul ot uchun xarajatl ar (so‘mda )	Jami yillik (mln so‘mda)	1000 so‘mlik mahsulot uchun xarajatlar (so‘mda)
Xom-ashyo va materiallar	59 724,0	262,7	58 015,4	201,3	77 724,4	257,42
Yoqilg‘i va energiya	17 749,9	78,07	19 494,7	67,64	24 465,0	81,03
Ish haqi	13 407,0	58,97	12 926,5	44,85	15 558,7	51,53
Ijtimoiy sug‘urta ajratmalari	3 352,6	14,75	3 448,7	11,97	4 159,0	13,77
Bilvosita materialxarajatlari	6 327,7	27,83	8 969,3	31,12	8 057,5	26,69
Bilvosita ish haqixarajatlari	6 241,1	27,45	7 273,1	25,24	2 574,8	8,53
Ustama xarajatlar jami:	27 261,3	119,91	27 470,2	95,32	39 796,3	131,8
shundan: mukammalta’mir zahirasiga ajratmalar	19 099,2	84,01	11 341,5	39,35	18 249,4	60,44
Amortizatsiya	3 534,4	15,55	3 822,8	13,26	6 657,6	22,05
Jami:	134 063,6	589,68	137 597,9	477,44	172 335,8	570,77

Mamlakatimizdagi kontinentalmodeluslublariga o‘tishga qaratilgan islohotlar davom etayotgan sharoitda, bir qancha hal qilinishi kerak bo‘lgan muammolar mavjud:
Birinchidan, aksiyadorlik jamiyatlarining judayam markazlashuv darajasining kuchliligi, ya’ni bozorda deyarli 80% aksiya paketlarining davlat korxonalariga tegishliligi. Bu holat o‘z-o‘zidan bozorda raqobatning yo‘qolishiga, korxonalarning esa daromad uchun barcha potensialni qo‘llashga shoshilmasligiga olib keladi;
Ikkinchidan, sud huquq tizimidagi aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish nuqtai nazaridan mukammasligi. O‘z huquqlari buzilgan aksiyadorlarning shikoyatlari har doim ham qonun doirasida uning manfaatlariga xizmat qilmasligi;
Uchinchidan, aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy-texnik ko‘rsatkichlarning yuqori emasligi va ularni samaradorligini baholovchi yagona tizimning mavjud emasligi. Xususiylashtirish dasturi bo‘yicha bir qancha davlat ulushi yuqori aksiyadorlik jamiyatlari investorlarga taklif qilinmoqda, faqat ularning moliyaviy holati bunga to‘sqinlik qilmoqda. Masalan, dasturga kiritilgan bazi banklar hozirda avvalo sog‘lomlashtirish amaliyoti jarayonini o‘tqizyapti;
To‘rtinchidan, qimmatli qog‘ozlar bozorining rivojlanmaganligi, ikkilamchi bozor deyarli ishlamasligi, investitsiya jozibadorligini pasaytirishi aniq.
Hozirgi kunda dunyo davlatlarida ham talab yuqori bo‘lgan top menejerlar yetishmasligi, bizning muammolarga to‘la ta’lim tizim mavjud sharoitda bu kasb egalarini topish oson ish emas. Bu esa korxonalarni samarali faoliyat yuritish, bozorga mos va moslashuvchan mahsulot va ximatlar taklif qilish yo‘nalishlarida oqsashiga olib keladi.
Har bir davlat o‘z iqtisodiyotini yanada rivojlantirishi uchun korparativ boshqaruv bilan moliya bozorlarini bir biri bilan uzviy bog‘liq holda olib borishi kerak. Chet eldagi moliya bozori qatnashchilari aksiyalarning narxlario‘zgarishlaridan unumli foydalanib juda katta foydaga ham erishadilar. Shuning uchun bizning ham moliya bozorlarimizni yanada rivojlantirishimiz zarur.
Rivojlangan davlatlarda continental model va moliya bozorlari bir biri bilan bog‘liq holda olib boriladi. Bu davlat iqtisodiyotiga sezilarli foyda keltiradi. Chunki bu korxonalarning raqobatbardoshliligini oshiradi va inovatsiyalar qilishga undaydi. Misol qilib biror korxonani olamiz. Koxona o‘z faoliyatini yuritib kelmoqda. Uning 49 % aksiyasi aksiyadorlar qo‘lida. Korxona faoliyati davomida inqirozga yuz tutsa fond birjasidagi aksiyalarinig narxi tushib ketadi. Bu esa korxona obro‘sini tushuradi va korxona aksiyadorlarini noroziligiga sabab bo‘ladi. Bundan chiqib ketish maqsadida korxona yangiliklar yaratishga va faoliyatini yanada rivojlantirishga intiladi. Qisqacha qilib aytganda hozirgi odatiy korxonalar biroz inqirozga yuz tutsa ham yutuqlarga erishsa ham ko‘p e’tiborni tortmaydi, lekin, moliyaviy bozor bilan aksiyalari orqli uzviy bo‘g‘liq bo‘lgan korxonalarning faoliyatidagi har qanday o‘zgarish esa aksiyalarining bozordagi qiymati orqali barchaga malum bo‘ladi. Buularnihushyorlikkachaqirishianiq.


Xulosa
Mamlakatimizdagi kontinental model va istiqbollarini nazariy va amaliy jihatdan tahlil qilish orqali quyidagi xulosalarga kelindi:
Mustaqillik yillarida tashkil etilgan iqtisodiyotni, shu jumladan kontinental modelni joriy etish va korxonalar faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan ishlar bugunga kunda o‘z samarasini bermoqda. Buning natijasida kontinental model tamoyillari o‘z ijobiy natijalarini ko‘rsatmoqda.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar natijasida moliyaviy investitsiya muhiti shakllantirillashga harakatlar davom etmoqda, faqat moliyaviy bozorning rivojlanishi anchayin sekin va bu ikkilamchi bozorni jonlanishiga yetarli ta’sri ko‘rsata olmayapti. Bu esa qimmatli qog‘ozlar investorlar uchun jozibadorligini tushirmoqda.
O‘zbеkistоnRеspublikаsidаshаkllаntirilgаnkоrpоrаtivbоshqаruvtizimibirtоmоndаnmоliyаviybоzоrlаrningyеtаrlidаrаjаdаrivоjlаnmаgаnligi, ikkinchitоmоndаnаksiyаdоrlаrninginsаydеrliknаzоrаtigаqаrаmа-qаrshihаrаkаtiningаsоsiyusulisifаtidаshаkllаntirilgаnkаpitаllаrningyuqоridаrаjаdаgikоnsеntrаtsiyаlаshuvibilаntаvsiflаnаdi. Shunuqtаyinаzаrdаnmаhаlliykоrpоrаtivmulkchilikkааsоslаngаnхo‘jаliksubyеktlаrimizdаkоrpоrаtivbоshqаrishtizimisаmаrаdоrliginiоshirishgаqulаyshаrt-shаrоitlаrmаvjud.
Korporativboshqaruvdaaksiyadorlar, shuningdekminoritaraksiyadorlarningrolinioshirishkorporativqarorlarningsamaradorligininioshiradivaaksiyadorlarningboshqaruvganisbatanishonchinioshishigaolibkeladi.
Korporativ tuzilmalar mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishida juda muhum rol o‘ynaydi. Chunki bu boshqaruv tipidagi korxonalari davlat budjeti tarkibida katta ulushga ega. Mamlakat iqtisodiy qudrati va xalq farovonligi bilan bog‘liq tarmoqlarning eksport salohiyatini oshirishda muhim o‘rin egallaydi. Shu bois, korporativ boshqaruvni rivojlantirish strategik ahamiyatga ega bo‘lgan yo‘nalishlar qatoriga kiradi.Zаmоnаviy rаhbаrlаr vа bоshqаruvchilаr kоrpоrаtiv mаdаniyаtni o‘z bo‘limlаri vа tаshkiliy birliklаrini yаgоnа mаqsаddа jаmlаsh, tаshаbbuskоr хоdimlаr fаоlligini оshirish imkоniyаtigа еgа bo‘lgаn kuchli strаtеgik instrumеnti sifаtidа qаrаshi mаqsаdgа muvоfiqdir. Kоrpоrаtiv mаdаniyаtni rivоjlаntirish оrqali nаfаqаt kоmpаniyа nufuzi ko‘tаrilishigа еrishilаdi, bаlki uning аksiyаdоrlаri, mеnеjеrlаri vа mеhnаt jаmоаsi а’zоlаri o‘rtаsidаgi iхtilоflаr hаm bаrtаrаf еtilаdi hаmdа sоg‘lоm muhitning vujudgа kеlishi ulаr tаrаqqiyоtining bоsh оmiligа аylаnаdi.
Davlat mulklarini xususiylashtirish jarayonida koraporativ boshqaruv shakliga ega korxonalar bir qancha afzalliklarga ega. Xorijiy va mahalliy investorlar moliyaviy investitsiya orqali oson investorga aynaladi va jarayon ham bir muncha oson.
Tashqi va ichki audit samaradorligini oshirish, ustav fondida davlat ulushi mavjud bo‘lgan aksiyadorlik jamiyatlaridagi korporativ boshqaruvda davlatning ishtiroki samaradorligini oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar tizimini ishlab chiqish va amalga oshirish ham dolzarb masala bo‘lib qolmoqda.
Mamlakatimizda hozirda korporativ boshqaruvning zamonaviy usullari va konsepsiyasini tashkil etish bo‘yicha qonunchilik asoslari yetarli. Biroq amaliy ishlar juda sekinlik bilan amalga oshmoqda. Bunga asosiy sabab qilib, davlat hali hanuz bozorda asosiy aksiyador bo‘lib qolayotganini ko‘rsatish mumkin.