Kontinentalmodelningbuxgalteriyahisobitizimigata'siri Kontinentalmodeligao`tishvauningo`zigaxosxususiyatlari Xulosa Foydalanilganadabiyotlarro`yxati. Kirish

Modellarning xususiyatlari	Ingliz-Amerika modeli	Nemis modeli
Yapon modeli
Ijtimoiy qadriyatlar tizimi	Shaxsiyatparastlik, tanlov erkinligi	Ijtimoiy hamkorlik	Hamkorlik va ishonch
Mehnat jamoasining roli	Passiv	Faol	Faol ishtirokchilik
Moliyalashtirishning asosiy usuli	Fond bozori	Banklar	Banklar
Axborot nomutanosibligi	Menejment	Menejment, “uy” banki	Bosh bank
Investitsiyalash muddatlari	Qisqa muddatli	Uzoq muddatli	Uzoq muddatli
Kapitalning qiymati	Yuqori	O‘rta	Past
Kapital bozori	Yuqori likvidli	Likvidli	Nisbatan likvidli
Asosiy iqtisodiy birlik (yirik biznesda)	Kompaniya	Xolding	Moliya-sanoat guruhi
Menejmentga haq to‘lash	Yuqori	O‘rta	Past
Aksiyadorlik kapitalining tuzilmasi	Sochilgan	nisbatan jamlangan	Jamlangan

Korporativboshqaruvkontinentalmodeliningo‘zigaxosxususiyatlaridanyanabirishundaki, nemisfirmalario‘zarobir-birlarigaaksionerhisoblanadi, ya’nio‘zarokapitaldaishtiroketadilar. Buularningo‘zaronorasmiyxoldinglarko‘rinishidafaoliyatyuritishinita’minlaydivama’lumotlarmaxfiyliginita’minlashgaxizmatqiladi. Qizig‘ishundaki, nemisbanklari AQSH banklaridanfarqqilib, universal hisoblanadi, ya’nibarchaturdagi bank xizmatlarinivaoperatsiyalariniamalgaoshiraoladi. Bundabanklaruchunaksiyalargaegalikqilishvasotibolishuchunchegaralarbelgilanmagan (ba’ziixtisoslashganbanklarbundanmustasno).

2. 
   Kontinentalmodelningbuxgalteriyahisobitizimigata'siri
   

Xalqarostandartlamingmaqsadivaasosiymodellari.Turlidavrlardagihisobtizimlaribir-biridanulamingtashkiliytuzilishi,stmkturasi, obyektlarivasubyektlariningsoni, ularo‘rtasidagio‘zaromunosabatlarvaulamingturlari,hisobaxborotlarinio‘zidamujassamlashtirishdafajasi, tashqimuhitbilanbog‘liqligifarqqiladi.Hozirgikundaaxborotlamihisobgaolishtizimixalqarodarajadamoliyaviyhisobotlarningxalqarostandartlariko'nnlshidashakllangan.Buxgalteriyahisobi-iqtisodiyqarorlamiqabulqilishdakengdoira-dagifoydalanuvchilargafoydalibo‘lganma’lumotlarbilanta'minlashkabihayotiyvazifanibajaradi. Foydalanuvchilargatushunarlibo‘lishiuchunbarchadavlatlardagibuxgalteriyahisobinibirxillashtirishzaruratipaydobo‘ldi. Har xildavlatlaro‘zlariningbuxgalteriyahisobinibirorbirstandartlargamoslashtirishorqalio‘zmilliystandartlariniyaratdilar.Hisobtizimlariningklassifikatsiyasijudakengbotib,adabiyotlardaulamingbelgilarigako‘ra5ta asosiygurahlargabo`lingan:
1 Britan, Amerika, Yevropa-kontinental.
2 Britan, Fransuz-ispon-portugal, German-Niderland-Amerika;
3 Britan, LotinAmerikasi, Yevropa-kontinental, Amerika.
4 Amerika-Britan,
Yevropa-kontinental,JanubiyAmerika,aralashiqtisodiyotdavlatlari (MDH mamlakatlari, SharqiyYevropa).
5 Amerika-Britan, Yevropa, LotinAmerikasi, Islomdavlatlari.
Bundayturkumlashichidaoxirgi, ya'ni 5-gurah tasnifito‘liqroqhisoblanadi.Shundayqilib, buxgalteriyahisobixalqarostandartlariningjudako‘plabmodellarimavjudbo‘lib, ulamingquyidagilarikengtarqalgan:
Amerika-Britanmodelini Amerika, Angliya, Gollandiyakabidav-latlarqabulqilgan. Ularhisobotlarinibirxilyo'nalishvamazmundatuzadilar, o‘zbuxgalteriyahisobiniushbustandartqonun-qoidalariasosidabirlashtirgan.<sup>9</sup>
Amerika-Britanmodeliningxususiyatlari:
1.O‘tarivojlanganbozoriqtisodiyotiqoidalarigaasoslangan.
2.Buxgalteriyahisobiniyuritishvamoliyaviyhisobotlartayyor-lash demokratikqoidalarigaasoslangan. Buxgalteriyahisobiningumu-miyqoidalarivatamoyillariishlabchiqilgan. Davlatbuxgalteriyahiso-binitashkilqilishgaaralashmaydi.
KontinentalmodelniGermaniya, FransiyavaboshqabirqatorYevropadavlatlariqabulqilgan. Buxgalteriyahisobiniyuritishtartibidavlattomonidanbelgilabberilgan. BuxgalteriyahisobiniyuritishdaSavdokodeksiva 3 ta Soliqkodeksigahammaamalqilishibelgilabqo‘yilgam
BuxgalteriyahisobiningLotinAmerikasimodeligao‘tgandavrlariqtisodiyotidainqirozikkinchijahonurushidankeyindoimiyvasurun-kali tusolganbo‘lib, ulamingstandartlaridamazkurholatnihisobgaolganholdadoimiytuzatishkiritibborishgaasoslangan. Chunkibudavlatlardainqirozniboshqarishyaxshio‘rganilmagan.
IslommodelidabarchaqonunchilikQur’onikarimko‘rsatmalarigaasoslangan. Buxgalteriyahisobigabevositaaloqadorliktomoni—sudxo‘r-likbo‘lib, foizdaromadiarinazardatutilmagan. Boshqachaqilibaytgan-da, ulaminghisobotlardafoizdaromadlarimoddasiyo‘q. BuxgalteriyahisobiningIslommodelibo‘yichaoperatsiyalarbajarilishinatijasidadaromadolishsherikchilikqoidalarigaasoslanganholdaamalgaoshiriladi.
Umuman, iqtisodiyotko‘lamikengayib, globallashibborayotgan-ligisabablibutundunyodabuxgalteriyahisobivamoliyaviyhisobotlartuzishningxalqarostandartlariqabulqilinmoqda. O‘zbekistonmustaqillikniqo‘lgakiritgandanso‘ng, awalorivoilangandavlatlar bank tizimidanandozaolganholda, shuningdek,o`zmilliyxususiyatlarimizhisobgaolinganko‘rinishdashakllantirildivaxorijiy bank amaliyotidanfoyda-langanholda bank ishitashkiletildi. Barcha bank operatsiyalarikabibanklardabuxgalteriyahisobiniyuritishni ham xalqarostandartlarasosidaolibborishgakirishildi.
Hozirgikungakelib, respublikamizda ham faoliyatolibborayotganturlimulkchilikshaklidagikengtarmoqlitijoratbanklario‘zbuxgal-teriyahisobiniyuritishni, shuningdek, moliyaviyhisobotlamituzishnixalqarostandartlarasosidatashkilqilmoqdalar. Shu sababli har birbuxgalterbuxgalteriyahisobiningxalqarostandartlarini, moliyaviyhisobotlamingxalqarostandartlariniasoslarini, tamoyillarinivaqonun-qoidalariniyaxshio‘zlashtirishlarishart.Bundan tashqari, bozor iqtisodiyoti sharoitida banklar va ulamingbo‘limlarinikengayibborishimunosabatibilanbuxgalteriyavamoliyaviy axborotlaming haqqoniyligi, aniqligi va yagona tartibdarasmiyiashtirilishi alohida ahamiyat kasb etadi.
Shu o‘rinda aytish kerakki, aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv orqali egalik qilish va boshqaruv funksiyalarining ajratilishini kuzatish mumkin. Unga ko‘ra:
o‘z mulkining joriy boshqaruvida shaxsan qatnashishdan o‘z xohishi bilan voz kechgan mulkdorlar (aksiyadorlar);
jamiyat mulkiga egalik qilmaydigan va begona mulkni boshqaradigan yollanma menejerlar;
mulkdorlar (aksiyadorlar) jamiyat mulkining emas, balki o‘z hissasining (aksiya, ulush) egasi hisoblanadi;
jamiyat mulkining egasi – huquqiy shaxs bo‘lgan aksiyadorlik jamiyatining o‘zi hisoblanadi.
Aksiyadorlik jamiyatlarining ushbu jihatlarini tadqiq etish bilan birga, aytish kerakki, boshqaruv jarayonida davlat, manfaatdor tomonlar va ishchi xodimlarning manfaatlari ham hisobga olinishi korporativ boshqaruvning yanada murakkab tomonlarini tadqiq etishni talab etadi