Ko‘p yillik sport tayyorgarligining tuzilishi. Qisqacha mazmuni

Natijalarni saqlab qolish bosqichi.
Ushbu bosqichda tayyorgarlik faqat individual yondashuv bilan tavsiflanadi. Bu quyidagicha izohlanadi. Birinchidan, ma’lum bir sportchini tayyorlashning ko‘p yillik tajribasi uning o‘ziga xos xususiyatlarini, kuchli va zaif tomonlarini har tomonlama o‘rganishga, mashg‘ulotlarning eng samarali usullari va vositalarini, mashg‘ulot yuklamasini rejalashtirish variantlarini aniqlashga yordam beradi, bu esa sportning samaradorligi va sifatini oshirish, mashg‘ulot jarayoni va shu bilan sport yutuqlari darajasini saqlab qolish imkonini beradi. Ikkinchidan, tizimlar va organlarning yoshga bog‘liq tabiiy o‘zgarishlari, shuningdek, uzoq muddatli mashg‘ulotlarning oldingi bosqichlarida yuklamalarning yuqori darajasi va ko‘pincha oqibatlari tufayli tananing funksional salohiyati va uning moslashish qobiliyatining muqarrar ravishda pasayishi. Jarohatlar nafaqat yukni oshirishga imkon bermaydi, balki ularning tarkibini ilgari erishilgan darajada qiyinlashtiradi. Buning uchun ushbu salbiy omillarning ta’sirini bartaraf eta oladigan malaka oshirishning individual zaxiralarini topish kerak.
Natijalarni saqlab qolish bosqichi tananing asosiy tizimlarining ilgari erishilgan funktsional darajasini bir xil yoki hatto kamroq mashg‘ulotlar yuklamasi hajmi bilan saqlab qolish istagi bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga, texnik mahoratni oshirish, ruhiy tayyorgarligini oshirish, jismoniy tayyorgarlik darajasidagi kamchiliklarni bartaraf etishga katta e’tibor qaratiladi. Sport natijalarini saqlab qolishning eng muhim omillaridan biri bu taktik yetuklik bo‘lib, u bevosita sportchining musobaqalashish tajribasiga bog‘liq.
Sportda readaptasiya bosqichi.
Readaptasiya – (lot. re + adaptatio) moslashishga qarshi harakat.
Yuqori malakali sportchilarda shunday payt keladiki (sport ustasi, halqaro toifadagi sport ustasi), qarib borayotgan organizm tiklanish jarayonalari pasayishi, energetik resurslar tugab borishi natijasida, boshqa tomondan 15-20 yil davomida organizm yuklamalarga moslashib ketadiki, ularsiz yashay olmaydi. Ma’lumki, yuqori malakali sportchilar o‘rtasida sport bilan shug‘ullanishning keskin to‘xtab qolishi organizmning yurak-nafas olish, endokrin, immun va asab tizimlari funksiyalarining patologik buzilishiga olib keladi, sportchi og‘ir kasal bo‘lib qoladi, o‘lim holatlari ham kam uchraydi.
Ushbu holatda eng maqbuli bosqichma-bosqich qayta moslashtirish jarayonidir:
a) birinchi bosqichda 1 yil davomida yuklamalar shug‘ullanganlikning tabiiy pasayishi bilan barqarorlashtiruvchi darajada beriladi, trenirovka kunlari haftada 3 martagacha tushuriladi, sportchi fahriylar safida chiqadi;
b) ikkinchi bosqichda 2 yil va kelgusi yillar davomida sportning siklik turlaridagi sportchilar sport o‘yinlari kabi turlarga o‘tib borishadi (futbol, basketbol, valeybol, tennis). Trenirovkalar haftasiga 2 marta olib boriladi, oldingilardagidan 50 – 70 % kamroq; yakkakurashlarda sportchilarga murabiylikka o‘tishni tavsiya etiladi; erkin, klassik kurash, sambo va dzyu-doda sport fahriylarining chiqishlari foydalidir, bog‘da, polizda ishlash ham yaxshi ta’sir etadi, piyoda, velosipedda turizm bilan shug‘ullanish: “faol dam olish” vositalaridan keng foydalangan ma’qul.