Koreya tarixi
Download 3.33 Mb. Pdf ko'rish
|
Valeriy Xan. Koreya tarixi
|
98
VII B o b . M USTAM LAKA DAVRI. KOREYA URUSHI VA KOREYANING B O L IN IS H I B osib o lish g a Q iro l K o jo n n in g ru s m issiy asi ta'sirid a Yapo- ta y y n r g a r lik n iy an in g K o rey ad ag i m issiy asi su say ish ig a sab ab b o 'ld i. B iro q Y ap oniya saro y ig a qaytis- hi b ilan K o reyan i b o sib o lish g a q aratilg an h arak at k u chay d i. 1898 y ili K ojon Y ap oniya tarafd o rlari ta'sirida R ossiya y o rd am isiz fao liy at olib b o rish i h aq id a b ay o n o t b erad i. N atijad a rus h arbiy in stru k to rla- ri va m o liyav iy m aslah atch ilari K o rey ad an ch iqib ketish ad i. Aynan shu y il Y ap oniya va R ossiya o Y tasid a sh artn o m a im zoian ad i. Shart- n o m ag a k o 'ra, R ossiya y a p o n -k o re y s iq tiso d iy alo q alarig a q arsh ilik k o 'rsa tm a slik m ajb u riy atin i olad i. Bu esa, o 'z n av b atid a, Y ap oniya- n in g K o rey an i iq tisod iy m u stam lak a qilish id a m u h im o m il b o 'ld i. Bu o 'rin d a b irg in a 1901 y ili K o rey ad ag i x o rijiy sa v d o u y la rin in g 87 foizi Y ap oniyaga tegishli b o lg a n in i m isol qilib k eltirish m u m kin . K o reyan in g m o liy a -k re d it tizim i y ap o n ban k lari n azo ratid a b o 'ld i va m am lak atd a yapon h arbiy k on tin g en ti h a m oshd i. 1902 y ild a Yaponiya A ngliya bilan sh artn o m a im zolad i. Bu shart- no m ad a u sh b u m a m la k a tla m in g K oreya va X ito y ga alohid a qizi- qishlari ak s etgan. Sh artn o m ad a h ar ikki m am lak atg a u chinch i bir m am lak at qarshi ch iqsa, u lar birgalik d a o 'zaro h arbiy ittifoq b o 'lib u ru sh ish i ta'kid langan . Sh u n g a qaram ay, y ap o n lar K ojon ni taslim qilib, R ossiyag a qarshi sh artn om a im zolash i u ch u n k o 'p h arak at qil- dilar. Yirik m am lakatlar bilan o 'z a ro nizoli vaziyatga tu sh ib qolish- d an tashvish g a tu shg an k oreys hu k u m ati 1903 yili Y aponiya va R os- siyaga K oreyaning n ey traliteti to 'g 'risid ag i lo y ih an i h am d a sh u ng a o xsh ash telegram m an i g 'a rb m am lak atlarig a va X itoyga y u bord i. Y ap oniya b ila n R o ssiy a n in g l9 0 3 y ild a g i K o rey a va M an ju riy a b o rasid ag i k elish u v i bo sh i b erk k o 'ch a g a k irib qold i. 1904 y iln in g qish id a ru s-y a p o n u ru sh i (1 9 0 4 -1 9 0 5 ) b o sh la n d i. U ru sh d a R ossiy a www.ziyouz.com kutubxonasi VII Hob. M U STA M LA KA DAVKI KOREYA URD SH I VA KO R EYA N IN C BO LIN ISH l 99 magMub b o 'lg a n id a n fo y d a la n ib Y ap on iya K o rey ag a q ato r sh artlar- ni q o 'y d i. C h u n o n ch i, 1 9 0 4 y il 2 3 fev rald ag i sh a rtn o m a d a K o reyag a tash q i h u ju m y oki fu q aro lik u ru sh i b o ig a n taq d ird a Y ap o n iy an in g h arb iy ish tiro k i k o 'z d a tu tilg an ed i. 1 9 0 4 yil 2 4 av g u std a g i sh a rtn o - m a esa k o rey s h u k u m atid a Y ap on iya to w n n id an tavsiy a q ilin g an y ap o n m o liya, tashqi ish la r b o 'y ic h a m a slah atch ilari va K o rey a- n in g b arch a tashqi a lo q alari Y ap on iya o rq ali b o 'lish i k o 'zd a tu til- d i. 1 9 0 5 y ii ap reld a y a p o n la r n a z o ra tig a p o ch ta, te le g ra f va telefo n tizim i o ‘tdi. 1 9 0 5 yil 17 n o y ab rd a k u ch ish latish y o 'li b ilan "H o - m iy lik h a q id a sh a rtn o m a " (sh artn o m ag a V azirlar m a h k a m a sin in g 5 a 'z o si q o 'l q o 'y g a n , im p e ra to r va b o sh v azir im zo q o 'y m a g a n ) im z o la n g a n b o iib , unga k o 'ra K o re y a n in g tash q i a la q a la ri va m o li- ya tizim in i n a z o ra t q ilish Y ap on iyag a o 'td i. A slid a esa Y ap on iyag a K o re y a n in g b arch a b o sh q a ru v tizim i o 'td i. M am lak atn i b o sib o lish ish la rin i a m alg a o sh irish m aq sad id a y ap o n lar K o reyad a elch ix o n a o 'rn ig a b o sh q aro rg o h n i tash k il q il- di, arm iya q isq a rtirild i, k o rey s am ald o rlari y a p o n la rg a alm ash ti- rild i, p o litsiy a xizm ati Y ap on iya ja n d a rm eriy a sig a bo ‘y su n d irild i. Sh u tarzd a K o rey an i m u sta m la k a qilish ish lari jad al tarzd a 1906 y ild an 1910 y ilg ach a d avom etdi. A ynan sh u y illa rd a K o rey ad a ya- p o n lar so n i 81,7 m in g d an 171,5 m ing g a y etd i. Y ap on lar ju d a arzon n a rx la rd a y er m ay d o n lari, tashk ilo tlar, binolaT, o 'rm o n m u lk larin i, m a h a lliy b a liq c h ilik va o v ch ilik n i so tib o ld i, b a 'z a n esa m ajb u ran to rtib old i. Y ap on h u k u m a tin in g ish tiro k i aso sid a "Ilc h in x v e " ("y a g o n a ta- ra q q iy p a rv a r ja m iy a t") sin g ari y ap o n ta ra fd o rla ri jam iy ati tu zild i. "H o m iy lik h aq id ag i k e lish u v "n i tan o lm a g a n h o ld a 1907 yil iy u n d a im p era to r K o jo n K o rey ad ag i y ap o n z o 'ra v o n lik la ri h aq id a m a 'lu m qilish u ch u n C a a g a d a g i x alq aro k o n fere n siy ag a d eleg atsi- ya jo 'n a td i. U sh b u o 'z b o sh im ch a q a d a m g a ja v o b sifatid a 1907 yil 19 iy u n d a y ap o n h u k u m a ti K o jo n n i tax td an v o z k ech ish g a va taxt- ni o 'g 'li S u n jo n g a b o 'sh a tib b erish g a m a jb u r qild i. Shu y iln in g 24 iy u lid a K oreya y an g i sh a rtn o m a n i im zo lad i. U n ga k o 'ra , Y ap on iya- n in g b o sh rezid en ti K oreya h u k u m a tin in g fao liy ati u stid a n ch ek siz n a zo ratg a, ju m la d a n , h ar q an d ay q aro r ch iq arish va la v o z im g a ta- y in la sh h u q u q ig a eg a b o 'ld i. Q isq a vaqt ich id a d a v la t ap p a ra tin in g tu rli lav o zim larig a 3 m in g y ap o n a m ald o rlari tay in lan d i. 1907 yil 1 av g u std a k o rey s a rm iy asi tarq atib y u b o rild i. www.ziyouz.com kutubxonasi 100 VII Bob M U STA M LA KA D A V RI. KORF.YA U RU SH I VA K O R EYA N IN G BO LINISHI K o r e y s x a lq in in g m u s t a q i ll ik Y ap o n lar b o sq in i k o rey s ja - u c h u n k u r a s h i m iy atid a q attiq n o ro zilik k a, u n in g k en g ay ish i esa q u ro lli q a rsh ilik k a sabab b o 'ld i. B u n d ay ch iq ish la r 1882 y ild a g i h arb iy - Iar isy o n i p ay tid a y ap o n o fitseri va y ap o n m issiy asi x o d im la rin in g o 'ld irilish i, 1884 y ild a y ap on m issiy a sin in g y o q ib y u b o rilish i, 1892 yili K y o n san d a y ap o n k o rch a lo n la ri to g ' ish ch ila rin in g q u v g 'in qi- lin ish i, 1 8 9 3 -1 8 9 4 y illa rd a g i d eh q o n la r u ru sh i va 1894 yilgi X ito y - Yap on u ru sh i, 1894 y ild a d eh q o n la r am niyasining y ap o n lar bilan ja n g i, 1895 y ild a M in. q iro lich a si o 'Iim id a n s o 'n g ch iq ish lar, 1896 y ild a y a p o n la r tarafd o ri b o 'lg a n a m a ld o rla rin in g u y lari v ay ro n qi- lin ish i, 1905 y ild a "H o m iy lik h aq id ag i sh a rtn o m a " im z o la n g a n d a n k ey in g i k o 'ch a o lish u v lari tarzid a ro 'y berd i. X IX a sr o x iri - X X asr b o sh la rid a K o rey ad a " Iy b e n " (A d o la t arm iy asi) va "T o n n ip k u n " (M u staq illik arm iy asi) n o m li k o rey s p artizan o try ad lari tashkil etild i. P artizan lar y ap o n id o ralarin i v ay ro n qilib, am ald o rlari o 'ld ird ila r, y ap o n p o litsiy a va arm iyasi b o 'lin m a la rig a q arsh i ja n g g a k irish d ilar. 1 9 0 6 -1 9 0 7 y illard a y ap on- larga q arsh i tu rli p ro v in siy alard a X o n B o m D o, M in Jo n sik , C h x v e Ik xyo n , Sin D o lso k , K im S o n y u n va b o sh q a la rn in g o try ad lari jan - g o v ar h a ra k a tla r o lib bord ilar. Bu y illa rd a am ald a b a rc h a p ro v in si- yalard a d eh q o n la r q o 'z g 'o Io n i alan g a old i. Q a rsh ilik h a ra k a tla rid a ah o lin in g turli q atlam lari q atn ash d i, ju m lad an , b a liq c h ila r yap on k em alarig a h u ju m qild ilar, p o rt x o d im la ri y ap n n m a h su lo tla rig a n isb atan b o y k o t u yu sh tird ilar. lm p era to m i taxtd an ag ‘darib, k oreys arm iyasi tarqatib y u b o rilgan dan so 'n g , y ap on istilosig a qarsh i qu rolli h a rak atlam in g yangi to 'lq in i alang a oldi. 1907 yil iy u ld a V onju shahri garnizoni q o 'z g 'a ld i. U n in g asosida tashkil etilg an otry ad qator u yezd lard a h arak at qildi. A vgustda K an xv ad o oroli so ld atlari k o 'tarild i. H arbiy lar o 'rtasid ag i g 'alay o n K o reyan in g k o 'p lab sh ah arlarid a bo 'Iib o 'td i. H a rb iy lam in g bir qism i p artizan lik u ru sh in i olib bordi. Yil so 'n g id a q o 'z g 'o lo n ch ilik h arak atlari b arch a p ro v in siy alam i q am rab oldi. A gar 1907 yilda y ap o n q o 'sh in i va jan d arm eriy asi p artizan lik otryad - lari bilan 322 ta jan g d a ishtirok etgan b o 'lsa, 1908 y ild a b u n d ay jan g - lar 1451 tag ach a (bu n ga k ichik to 'q n a sh u v la r k irm ag an ) so d ir b o 'ld i. A rm iy a -p o litsiy a b o 'lin m a la rig a q arsh i u m s h h a rak atlari- d an tashq ari, q o 'z g 'o lo n c h ila r y ap o n o fitserlari va a m a ld o rla rig a www.ziyouz.com kutubxonasi VII Bob M U STA M LA KA d a v r i k o r f y a u r u s h i VA k o r e y a n i n g B L IN IS H I 101 h am d a y a p o n p a ra st k o rey s a m ald o rlari va " lk h in x v e " Y ap oniya ta rafd o rlari ta sh k ilo tig a q arsh i sh a x siy terro rn i q o 'Ilad ilar. M asa- lan, 1907 yil sen ty a b rid a n 1908 y iln in g a v g u stig ach a Y ap o n iy ad an K o rey ag a y u b o rilg a n am e rik alik d ip lo m at Stiv en s A Q Sh d a k o rey s x alq i h o m iy lik h aq id ag i sh a rtn o m a n i m a 'q u lla sh m o q d a , d eb e 'lo n q ilg an i u ch u n 1909 y il o k ty ab rd a X arb in v o k zalid a A n Ju n G in to- m o n id an K o re y ad ag i bo sh re z id en t Ito X iro b u m i o 'ld irild i. 1910 y ilg a k elib q u ro lla n g a n y ap o n a rm iy asin in g u stu n lig i tu- fayli q o 'z g 'o lo n c h ila rn in g aso san d eh q o n la rd a n tu zilgan u y u sh - m ag an o try ad lari k am ay ib b o rd i. Q a to r taniqli p a rtiz a n la rn in g y eta k ch ila ri q o 'lg a o lin d i va ja z o la n d i (X o V i, L i G an N yon). Q o 'z g 'o lo n h a ra k a tla rin i olib b o rg a n h u d u d la r ah o lisi q am o q q a olin d i y o k i o tib tash lan d i. X o n B om D o va b a 'z i b o sh q a sa rd o rla r- n in g o try ad lari M a n ju riy a va R o ssiy a P rim o resig a k etish g a m ajbu r b o 'ld ila r va u lar bu y erlard an K o rey ag a y u rish n i d avo m ettird ilar. B u nd an tashqari, alangali xalq chiqishlari va "ly b e k " otryadining qurolli kurashlari o qibatid a m ustaqillik uchun kurashning boshqacha shakli p ayd o b o ‘ldi. Sh u n d ay tashkilotlard an biri "T onnip xyo p xv e" ("m u staqillik jam iy ati") b o iib , u nga ziyolilar, talabalar, vatanparvar- lik kayfiyatidagi yanbanlar va am aldorlar kirgan. Jam iyat "T o n n ip " ("M u sta q illik ") g azetasini n ash r qildi, m iting va nam oyishlar tashkil etildi. 19(14 yil iyund a ishlov berilm agan barcha yerlam i yapon kom - paniyalariga berilishiga qarshi chiqqan "X av fsizlikn i ta'm inlash ja- m iyati" ("P o an x v e", b o sh lig'i Son Su M an) tashkil topdi. "P o an xv e" rahbarlari qam oqqa olindi, jam iy at esa tarqatib yuborildi. "P o a n x v e " ishining d avom ch isi "X y o p to n x v e" ("H am k o rlik jam iy ati") bo'ldi, biroq uning rahbarlari ham (Li Ju n va b.) qam oqqa olindi, am m o noroziliklar bosim i ostida tezda ozod etildi. 1904 yilning dekabrida y op iq tashkilot a'zolari tom onidan "K o n jin x v e " ("So tsial rivojlanish assotsiatsiyasi", yetakchisi I i Jun) tuzildi, biroq k eyin gi yilning bos- hida u ham taTqatib yuborildi. Shu nga qaram ay, 1905 yilning m ayida "K o n jin x v e"n in g sobiq a'zolari - "X o n jo n y o n g u x v e" ("K o n stitu tsio n huquqni o 'rg an u v ch i ja m iy a t") n om li yangi tashkilot tuzadi, am m o u ham tez orad a yopildi. Taqiqlangan tashkilotlar a'zo lari taslim bo'lish n i m aqsad qilm adilar va 1906 yilda ular m am Jakatning 25 ta uyezdida o 'zin in g b o 'lim larig a ega b o 'lg an "Texan ch ag an xv e" ("K o - reyani m u stah k am lash jam iy ati")n i tuzadi. 1907 yilning yozida im pe- rator K ojonning taxtdan tushirilganligi haqida xabar topgach, "T exan www.ziyouz.com kutubxonasi 102 VII Bob M U STA M LA KA D A V RI KO REYA URI/SHI VA K O R FYA N IN C R I IN ISH I ch ag an xve" o d am lam i k o'chag a olib chiqadi. 1907 yil avgustda "Te- xan ch ag an xv e" vatanparvarlik targ'iboti va nam oyishlar o'tka7.uvchi tashkilotlam i taqiqlash huquqini beruvchi yangi "Ijtim o iy tinchlikni saqlashni q lla b -q u w a tla sh to 'g'risid agi q o n u n "g a binoan tarqa- tib yuboriladi. A m m o "Texan ch ag an xv e" a'zo lari o 'zin in g yangi nom d agi "T exan xy o p x v e" ("Q irollik jam iy ati") tashkilotini tuzdi- lar, u o'zinin g bo sm a nashr etishdi va 1909 yil boshlarid a esa 60 ta bo'lim ga ega bo'ld i. Shu nin gdek, vatanparvarlik ruhida tarbiyalash- ga y o'naltirilgan m illiy tarixni, boshqa m am lakatlard agi m ustaqillik u chun k u rash lam i o 'rgatu vchi m a'rifatparvarlik tashkilotlari tuzildi. D avlat m aktablari qanchalik yaponlar nazorati ostida bo'lsa, u yerda yapon tarixi o'rgatilgan, m a'rifatparvarlar xusu siy m ak tab lam i tashkil eta boshladi, 1908 yilda bu n day m ak tablar 3000 tadan ortiq bo'lgan. Y ap oniya tarafd o rlari h u k u m a t xalq o n g id a n m illiy o 'z lik n i a n g la sh n i o 'c h irish u ch u n b arch a ch o ralarn i q o 'lla d i. K o 'p la b xu- su siy m a k ta b la r v a m a 'rifa tp a rv a rlik ja m iy a tla ri y op ild i, faq at 1909 y iln in g o 'z id a h u k u m a t to m o n id an m a 'q u l to p ilm a g a n 4000 d an o rtiq ju rn allar, k ito b va d a rslik la r y o 'q q ilin d i. K o r e y a n in g b o s ib o li n is h i . 1909 yil y ozid an 1910 y iln in g y ozi- M u s t a m la k a c h ilik d a v ri 8 a q ad ar Y ap oniya K o reyan i bo sib (1 9 1 0 - 1 9 4 5 y y ) o lish g a q aratilg an q ato r tad b iriar- ni a m alg a o sh ird i. K o rey s su d i tar- qatib y u bo rild i, u la m in g o 'rn in i y ap o n su d la ri eg a lla d i; p o litsiyag a n isb atan ham xud d i sh u n d ay u su l qo T lan ild i. K o rey ag a k o 'ch ib o 'tg a n y ap o n larn in g soni k esk in k o 'p ay d i - 1908 y ilda 12 m in g d an 1910 yil o x irlarig ach a 210 m in g n afarg a qadar. 1909 yil 4 d ek ab rd a Yaponiya tarafd o rlari tashk iloti - "Ilc h in x v e " raisi Li Yon G u im p e- ratorga va h u k u m atg a h am d a y ap o n b o sh rezid en tig a K o rey an in g Y ap oniyaga q o 'sh ilish i to 'g 'risid a g i iltim o sn o m a b ilan m u ro jaat qil- di, bu k o 'p !a b sh ah arlard a m itin g larg a sab ab boTd i. Q o la v ersa , bu vaziyat p artizan lik otryad lari h arak atlari faollash ish ig a o lib keldi, m am lak at b o 'y lab d eh q o n lar va sh ah arlik larn in g ch iq ish lari boTib o 'td i. K o rey ad ag i yap on h u k u m ati g 'a la y o n la r o 'ch o q !a rig a b arch a k u ch larin i tashlash ga m ajb u r boTd i. N o ro zilik lar b u tu n m am lak at b o 'y la b k en g ay ib b o ray o tg an in i k o 'rg a n y ang i b o sh rezid en t So n e A raske, k ey in ch alik esa y ap o n h u k u m ati Y ap on iy an in g K o rey an i q o 'sh ib olish rejasi y o 'q lig in i e'lo n qildi. www.ziyouz.com kutubxonasi V llH o b M U STA M LA KA D A V Rl. KO REYA U RU SH I VA KO R EYA N IN C BO LINJISHI 103 1910 y iln in g b ah o rid a S o n e A rask e so biq h arbiy v azir T erauti M a- satake b ilan alm ash tirild i. K o reyag a yangi q o 'sh in va jan d arm eriy a kela bosh lad i. "ly b y o n " o try ad lariga qarshi jazo o p eratsiyalari kuc- hayd i, k oreys ijtim oiy tashkilotlari yop ild i. K o reyan in g ichkarisida ham , u nin g tashq arisid a ham k oreys vatan p arvarlari d u n y o n in g yi- rik d aviatiari e'tib o rin i m am lak at bosqin ig a qaratish g a h arak at qildi, am m o A ngliya va A Q Sh Y ap oniyaning K oreyad ag i p ro tek to ratin i q o ila b -q u w a tla d i.. 1910 yil 22 avgustda Koreya kuchli bosim ostida im zolagan, bosib olish to'g'risid agi sh artn om aga ko'ra, o 'z su verenitetini y o'qotd i va Yaponiyaning g en eral-g u b em ato rlik k o'rinish id agi m u stam lakasiga aylandi. M am lakatd a boshqaru vn ing h arbiy-p o litsiya idora usuli ki- ritildi. Yaponlar tom on idan tuzilgan qatag'onlik apparati - m u n tazam qo'shin va jandarm eriya, sudlar va qam oqxonalar m avjudligi - ularga m am lakatnin g tabiiy resurslarini talo n -taro j qilish va k oreys xalqi bi- lan shafqatsizlarcha m u nosabatd a bo 'lish im konini berildi. K oreya Y ap oniyanin g x o m ash yo va o z iq -o v q a t b azasiga aylandi. K oreya sanoati y ap o n lar qoTiga berilgan edi, u lar o 'rm o n va tabi- iy resu rslard an h am d a m u him b a liq ovlash u ch astk alarid an tanho foy d alan ish hu q u qin i oldi K o 'p la b iste'm o l m ahsu lotlarini sotishd a g e n e ra l-g u b e m a to r m o n o p o liyasi o 'm a tild i. "Y er islo h o ti" vositasi- da g en era l-g u b e rn a to r qo'1 ostid a m am lak atn in g hayd alad ig an yer- larin in g 40 foizito ‘plandi. 70 foizd an ortiq qish lo q x o 'jalig i m ahsu- lotlari Y aponiyaga o lib k etild i. Y erning ijara toTovi h o siln in g 5 0 -7 0 foizga yetdi, u zoq m u d d atli qarzlar esa 6 0 -7 0 foizni tashkil etd i. 52 d an ortiq so liq la m in g jo riy etilish i n atijasid a o d am lam in g oxirgi b u y u m larig ach a tortib o lin d i. D eh qo n lar o 'z ch ek y erlarid an ham m ah ru m boTdilar. A lbatta, m u stam lak a h u k u m a tn in g m aq sad i k o rey sla rn in g o 'z lig in i a n g la sh in i tu g atish d an ib o rat bo T g an K o re y slar o 'z tari- xi va o n a tillarin i u n u tish g a m a jb u r q ilin d i. N a fa q a t siyosiy, balki ilm iy, adabiy, sp o rt va b o sh q a so h a la rd a ham k o rey s u y u sh m alari tu zish taq iq lan d i. K o reys te atrlari, m u zey lari y o p ib q o 'y ild i, m il- liy b ay ram lar, raqslar, m u siq a, m illiy k iyim k iy ish , k o rey s tilid ag i a d a b iy o tla m i ch o p etish ta q iq ia n d i. K o re y s tarixi va g eo g rafiy asig a oid y u z m in g lab k ito b la r y oqib y u b o rild i. S h u n in g d e k , k o rey s tili, ad ab iy o ti va o 'tm ish d a g i m illiy q a h ra m o n la r b io g rafiy asi m av ju d b o T g an k ito b la r taq iq lan d i. K o re y s tili esa m ak tab lard a " x o r ijiy " www.ziyouz.com kutubxonasi 104 VII Bob. M U STA M LA K A D A V Ri. K O R EYA U RU SH I VA KO R EYA N IN G BO LINISH I d eb e'lo n q ilin d i. R asm iy til y ap o n tili b o 'ld i. M ak ta b la rd a d a rsla r h am y ap o n tilid a o lib b o rild i. Y ap on tili o n a tili sifa tid a o 'q itild i. V atan tarixi esa Y ap oniya tarix ig a ay lan tirild i. K o re y sla r b o sh q a rish h u q u q ig a eg a b o 'lm a g a n q a to r lav o zim lar ro ‘y xati b o 'lg a n . 1912 y ild a n 1918 y ilg a ch a m ah k u m etilg a n la r so n i 52 m in g tad an 142 m in g ta g a ch a y etg an . K o rey a b o sq in i va m u sta m la k a ch ilik zu lm i m illiy -o z o d lik h a- rak atin in g turli xil sh a k lla rin i k eltirib ch iq ard i. Y ap o n larg a q arsh i ch iq ish la rn in g o 'sish ig a R o ssiy ad ag i 1917 y ilg i O k ty a b r v o q ealari o 'z in in g Sh arq x alq lari o 'z m illat taq d irin i o 'z i b elg ila sh i va m u sta qil taraq q iy o ti b o ra sid a g i g 'o y a la ri b ilan , R ossiya U z o q S h a rq id a g i k o rey s o try ad larin in g b o sq in ch ila rg a (shu ju m la d a n , y ap o n larg a) q arsh i q u ro lli k u rash i, ro ssiy alik k o rey s in q ilo b ch ila rin in g K o reya ah o lisi o rasid a y ap o n larg a q a rsh i v araqa va g a z e ta la rn i ta rq a tish i h am d a A Q Sh K o n g ressin in g p re z id e n t V. V ilso n g a y u b o rg a n m u s- ta m la k a ch ilik k a q arsh i y o 'n a !ish d a g i 14 b a n d d a n ib o rat m u ro ja a ti k a b ila r katta ta'sir k o 'rsa td i. 1918 y ild a ch eg ara ray o n lard a p a rtiz a n lik h arak ati k u ch a y d i, k o rx o n alard a 50 m arta ish tash lash ro 'y b erd i, tin im siz d eh q o n lar q o 'z g 'o lo n la ri b o 'lib tu rd i. 1918 y iln in g n o y ab rid a M a n ju riy ad ag i k o rey s em ig ra n tla ri g u ru h i "K o re y a m u staq illig i D e k la ra tsiy a si"n i n a sh r qild i, u y ap o n m u sta m la k a ch ilig ig a q arsh i x alq aro q a rsh ilik - ni va b o sib o lish to 'g 'risid a g i sh a rtn o m a n i b ek o r q ilish g a ch aq ird i. 1919 y il fev rald a T o k io d ag i k o rey s talab alari tay y o rlag an M u sta- q illik D ek laratsiy asi d u n y o y u zin i k o 'rd i va bu h u jja t Y ap on iya h u- k u m ati, d ip lo m atlar, g azeta va ju rn a lla rg a y u b o rild i. M art o yid agi n am o y ish lar y ap o nlarg a qarshi h a ra k a tla m in g eng yuqori ch o 'q q isi b o 'ld i. 1919 y iln in g 1 m artid a diniy xizm atch ilar guru hi, ziy o lilar vakillari va 33 k ish id an ib o rat b o sh q a q atlam lar yangi M u staqillik D ek laratsiy asin i im zolad ilar. D ek laratsiy a yapon politsiyasig a top shirild i, k ey in ch alik esa Seu ld ag i "T a b ia t" p ark id a k o 'p m ing k ish ilik m itin g d a o 'q ib eshittirild i. Ikki kun d av o m id a bu- tun K oreya b o 'y la b y ap o n larg a q arsh i ch iq ish lar va ish tash lash lar avj oldi, politsiya va arm iya bilan to q n ash u v lar bo 'lib o 'td i M art kunlarid a K oreyaning barch a pro vin siy alarid a, y a'n i 218 uyezdi- d an 211 tasini q o 'z g 'o lo n qam rab oldi, 1500 d an ortiq n am o y ish va chiqish lard a 2 m ln dan o rtiq kishi qatnash di. Yapon h o kim iy ati q o 'z g 'o lo n c h ila m i b o stirish u ch u n politsiya, jan d arm eriya va m u n- www.ziyouz.com kutubxonasi VII Bob M U STA M LA K A D A V R l. KOREYA URU SH l VA K O R EYA N IN C B O 'L lN lSH I 105 tazam q o 'sh in n in y u b o rd i. 7500 dan ortiq k ish i 0 'ld irild i, 16000 m ing o d am yaralan d i va 47000 atrofid agi fu qaro q am o qq a tashland i. M artdagi q o 'zg 'o lo n k oreys d iasp oralan n i h am m u staqillik uchun kurashga undadi. 1919 yil 17 m artd a N ik o lsk -U ssu riy sk d a tuzilgan Koreya m illiy kengashi, Koraya m u staqilligi D eklaratsiyasini nashr etdi va o m m aviy nam o yish ga to'plad i. 18 m artd a bu n day nam oyish V ladivostokd a ham bo 'lib o'tdi. M anju riyad agi m iting va nam oyish- larda 600 m ing atrofid agi o m m a ishtirok etdi. Y aponiyaning o'zida ishlovchi koreys ishchilarining ham o m m aviy ish tashlashlar boshlan- di. 1919 yil apreld a Shanxayd ag i em ig ran t g u ru h lar em igratsiyad agi M u vaqqat h u k u m atni tuzdilar. U K onstitutsiyani tayyorlad i, u nda m onarxiyad an voz kechilib, Koreya R espu blika deb e 'lo n qilindi. M anju riyad a m uvaffaqiyatli u ru sh harakatlarini "S h im o liy arm iya b o sh q arm asi" ("P u n n o g u n ch o n so ", k om and ir K im C hv a C hjin) va "M u staqillik arm iy asi" ("T o n n ip k u n ", k om an d ir X on B om d o) kabi qo 'zg 'o lo n ch i otryad lar olib bordilar. 1920 y ild a ushbu otryad lar Po- no d on va C h xonsan n qishloqlaridagi yapon qism larini taslim qildi. M art q o 'z g 'o lo n id a n so 'n g yapon h u k u m ati ja n d a rm -p o litsiy a b o sh q aru v in i "m a d a n iy b o sh q aru v d a v ri" b ila n alm ash tirish g a q aro r qildi. Ijtim o iy tashk ilo tlar - sport, ishchi, ilmiy, ad abiy ja m i- y atlar tu zish g a ru xsat etild i. L ek in v atan p arvarlik tashk ilo tlari av- valgilard ek q atag 'o n g a uchradi. R u xsat b erilgan g azetalar politsiya sen zu rasi o stid a bo 'Id i. Bu vaqtd a bir nech a o nlab yapon g azeta va ju m a lla ri chop etildi. A slid a "m a d a n iy b o sh q a ru v " K o rey an i y ap on- lash tirish n in g n iq o b lan g an shakli edi, xolos. K o reyalik lar bu n i ang- lab y etish gan b o ‘lib, bu yangi ch iqish larg a olib keld i. 1926 y iln in g iy u nid a, y a'n i K o rey an in g so 'n g g i im p erato ri Su n ch jo n dafn etilgan k u n i talab alar n am o y ish i p olitsiya tom oni- d an tarqatib y u bo rild i. 1929 yil 3 n o yabrd a esa y ap o n larg a q arsh i q o ‘z g 'o lo n K vanju sh ah rid a avj oldi T alab alam in g sh id d atli chiqish- lariga ah o lin in g b o sh q a qatlam lari h am q o 'sh ilg a n b o 'lib , q o 'z g 'o lo n bu tu n K oreyani q am rab oldi. 1930 y ild a talabalar isyonid a 194 o 'q u v y u rtlari q atn ash g an , ishtirok ch ilar soni esa 5 4 m ing k ish id an ortiqn i tashkil etgan. U m u m an o lg an d a, 2 0 -y illa rd a ish ch ila m in g d oim iy n am o y ish lari va ish tashlash lari h am d a d eh q o n lar va ta la b a la m in g ch iq ish lari qayd etilgan . M u stam lak ach ilarg a q arsh i terro ristik hara- k atlar h am d avo m etgan. K im Ik San yapon g e n e ra l-g u b e m a to rlig i b ino sin i, K im San O k esa p olitsiya u ch astk asin i p o rtlatib y u bord i. www.ziyouz.com kutubxonasi 106 VII Bab M U STA M LA KA D A V RI. KO REYA U RU SH I V A K O R EYA N IN G BCL5N ISH 1 Sok C h ju d a sh arq m u stam lakach ilig i b o 'y ic h a b o sh q a rm a b o sh lig 'i o 'ld irild i. 1932 yili esa Yun Bon G il Sh an x ay d ag i yapon am ald o rlari g u ru h i u stig a b o m b a u loqtirdi. 1931 yil Y ap oniya M an ju riy ag a b o stirib k irdi. B u n d an keyin Yapo niya "m a n ju r-k o re y s m a jm u a sin i" -O s iy o n in g k e y in g i istilosi u chun p latsd arm tu zish g a kirishd i. "G en e ra l Tan aka m e m o ran d u m i"g a k o 'ra (1927 y. 25 iyu n), Y ap oniyanin g zabt etilad ig an nish oni M an ju - riya, Xitoy, M o 'g 'ilisto n , H ind iston, M arkaziy O siy o, R ossiya U zoq Sh arq va b arch a T in ch o kean h avzalari b o 'lg a n . Y ap on iyan in g reja- sid a K oreya aso siy k on tin en tal platsd arm sifatid a qaralib, m am la- katda harbiy aham iy atg a ega b o 'lg a n korxonalar, y irik m etallu rgiya, k im y o zav o d lari va elek tro stan siy alar qu rila b o sh lad i. M u stam lak a san o atlash tirish n o m in i o lgan k o n -ru d a ishlari va k om m u n ik atsiy a tizim i rivojlantirild i. 1937 yilda X ito y -Y ap o n urushi boshlandi. 1940 yilda G erm aniya, Italiya va Yaponiya o 'rtasid a harbiy ittifoq to 'g'risid a pakt im zolanadi. 1941 yilning yozida Yaponiya o‘z qo‘shinini H ind ixitoyning janu biy qism iga olib kiradi. 1941 yilning 7 n oyabrid a y aponlar A m erika har- biy bazasi P y o rl-X arb o m i bo m bard im on qiladi. K ey in esa ular Filip- pin, G onkong, M alayziya, Indoneziya, Birm a va A vstraliyadan uzoq b o 'lm ag an qator o ro llam i zabt etdi. Yaponlar q o 'l o stid a 400 m ln. at- rofidagi aholiga ega b o 'lg an 10 m ln. km 2 ga teng juda katta hudud bo'Igan. B u nd ay katta hudud ustid an nazoratni u shlab turish uchun yirik va ayni paytda sodiq ishchi va harbiy resurslar zaru r edi. Shu bois Yaponiya k orey slam in g om m av iy ravishd a assim ilyatsiyalashis- hi uchun barcha choralam i ko'rdi. 1937 yilda k oreyslarga sintoizm (yap onlam ing d ini) m ajburiy kiritildi va barcha jam o at joylarid a faqat yapon tilida so'zlash ish to 'g 'risid a farm on chiqdi (k im d a-k im yapon tilini bilm asa, tarjim on xizm atid an foyd alanish i shart edi). 1938 yilda koreys tilini dastlab o'rta m aktablarda, k eyinchalik esa b o sh lan g 'ich m aktablarda ham o'qitish taqiqlandi. 1940 y ild a k oreyscha fam iliya- lam i yaponcha fam iliyalarga m ajburiy alm ashtirish kom p aniyasi boshlandi. Shu yili koreys tilida chiqad igan ikkita yirik gazeta "C h o- son ilb o " va "Tona ilb o " yopildi. 1942 yildan esa barch a o 'q u v yurtlari- da o 'qu vch ilar yapon tilida so'zlash ishi, o'qishi va yozishlari sh art edi. 1939 y ild an k o rey slar Sax alin oro liga, Yap oniyaga va Ja n u b i- Sh arq iy O siy o d ag i yapon m u stam lakalarig a d astlab yollash asosi- da, k ey in ch alik esa m ajb u riy ishchi k u ch i sifatid a yu bo rila boshlad i. www.ziyouz.com kutubxonasi V llR tib M U S T A M L A K A D A V R I K O R E Y A U R U S H I VA K O R EYA N IN G B L IN ISH I 107 Politsiya o try ad lari k o rey s q ish lo q larid a m axsu s q u rsh o v lar u yu sh- tirdi 1942 y ild a k o rey s y oshlari h arbiy ta 'lim n i m ax su s joylard a o lish lari sh artlig i to 'g 'risid a farm o n chiqd i (1943 y ild a 120 m ing atrn fid agi k o rey slar y ap o n arm iyasid a x izm at qilish u ch u n tay y or- g arlik d an o 'tk azild i). 1944 y iln in g y an v arid an b o sh lab arm iyaga k ollej o 'q u v ch ilari h a m ch aq irila bo sh lan d i. Q izlar va y o sh ayol- lar esa fron tga jo 'n atild i, u yerda u larn i y ap on sold at va ofitserlari sh ah v o n iy m aq sad lard a foy d alan ilu v ch i q u llarg a ay lan tirish d i (tur- li m a 'lu m o tla rg a k o 'ra, 140 m ing d an 180 m ing n afarg ach a k oreys ayollari b u n d ay ishlar q u rbo n ig a aylangan). K oreys v atan p arvarlarin in g b o sq in ch ilam in g o 'zb o sh im ch alig i va zu lm iga qarsh i ku rashi K oreyad a va u nin g tashqarisid a ham d avom etdi. G archi ilgari M an ju riyad a harak at qilgan p artizan lik otryad lari 2 0 - y illard a sovet U zo q Sh arq ig a ketgan b o 'ls a -d a , 3 0 -y illa m in g ik- kinchi yarm id a X itoy h u d u d id a k oreys p artizan lari harak atlan ish n i d avom ettirgan, biroq u lar X itoy K o m m u n istik partiyasi tom o n id an tashkil etilgan p artizan lik arm iyasi tarkibida b o 'lg an . 1937 yilning iyu nid a K im Ir Sen, b o 'la ja k K X D R n in g rahbari boshchiligid a ko- reys partizanlari Koreya hu d u d id ag i P och xon bo q ish lo g 'ig a yurish qiladi, u yerda u lar y ap on m u assasalariga h u ju m u yu sh tirish ad i. 1940 yilda Koreya M u v aq q ath u k u m atin in g m u staqillik arm iyasi b a- zasid a T ik lan ish arm iyasi ("K v a n b o k k u n ") shakllangan. 1941 yilda u V aponiya va G erm an iyag a qarsh i u m sh e 'lo n qiiadi va X itoyd agi, H in d iston va Birm adagi y aponlarga qarshi k u rash olib boradi. K o- reyad a m axfiy tash k ilo tlar tashkil etiladi, k oreys ishchilari n afaqat ish tashlash lam i, balki (|o'pom vchilikni ham u yu shtirad i. M asalan, 1942 y ild a ishchilar C h ech ju d o d ag i yapon h a rb iy -h a v o b azasid a 4 ta a n g a m i y oqib y u bo rg an , 70 ta atrofidagi sam olyotni, ik k ita sistem a- ni y o 'q qilgan va 140 d an ortiq yapon u ch u vch ilari va m exan iklarin i o 'ld irg an . 1943 y ild a X very on d ag i k o 'm ir koni p o rtlatilg an va C hon - ju d ag i h arbiy zavod yoqib yuborilgan . Q o 'z g 'o lo n ch ila r yapon eshe- lon ini safdan ch iqarad i, tran sp ort y o 'llarid a portlashlar u yu sh tiradi. Download 3.33 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|