Koreya tarixi


Download 3.33 Mb.
Pdf ko'rish
bet31/34
Sana20.09.2023
Hajmi3.33 Mb.
#1681979
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   34
Bog'liq
Valeriy Xan. Koreya tarixi

yil b a-
h o rid a n a m o y ish la r to 'lq in i avj old i. N a m o y ish ch ila r to m o n id an
20 d an o rtiq sh a h a rla r q a m ra b o lin g an . 2 m ay d a Se u ld ag i nam o- 
y ish g a 10 m ing talaba, 13 m ay d a - 50 m ing, 15 m ay d a - 100 m in g
talaba va 5 0 m in g sh a h a rlik ch iq d i. 18 m ay d a K vanju sh a h rid a
y angi d ik ta tu ra g a q arsh i ta la b a la r ch iq ish lari, h u k u m a t q o 'sh in ig a
q arsh i to 'q n a sh u v la r b o sh la n d i, 21 n afar talaba q u ro l o m b o rla ri va 
d av lat id o ra la rin i eg allab o lish d i. 26 m ay g a q ad ar sh ah ar am al- 
d a u la rn in g q o ‘lid a b o 'ld i. 2 7 m ay da sh ah ar h u k u m a t q o 'sh in la ri 
to m o n id a n eg a lla n d i. T o 'p o lo n la r p ay tid a 154 n afar n a m o y ish ch i 
o 'ld irild i, 64 n a fa ri b e d a ra k y o 'q o ld i, 3139 n afari y aralan d i va 503 
nafari q a m o q q a o lin d i. B o sim o 'tk a z ish o p eratsiy asin i C h o n Du 
X v an b o sh q ard i.
D a v la t id o ra la rin i to zalash b o sh la n d i, 172 ta n a sh r va 672 ta 
n ash riy o t y op ild i, 5 7 m in g d an o rtiq k ish i q am o q q a o lin d i. 1980 yil 
a v g u stid a C h o n D u X v an p re z id e n t C h x v e G yu X an i x iz
m a t vazi-
fasid an ch e tla sh tird i. 27 a v g u std a M illiy b ird a m lik k o n fere n siy a si 
u ni m a m la k a t p re z id e n ti e tib tay in lad i. O k ty ab rd a k o n stitu tsiy a- 
n in g y an g i tah riri qabu l q ilin d i. U n g a k o T a p re z id e n tlik say lo v i 
to 'g T id a n -to 'g 'r i o T k a z ilm a y d ig a n , p re z id e n tlik v ak o lati e sa 7 
y illik m u d d a t q ilib b elg ila n a d ig a n b  ld i. S h u n in g d e k , C h o n D u 
X van b o sh ch ilig id a y an g i h u k m ro n D em o k ra tik p artiy a tu zild i.
Y angi h u k u m a t b o sh q a ru v n in g d ik ta to rlik ta rtib in i saq lab qol- 
di. N a tija d a ta la b a la r va is h c h ila m in g m a m la k a tn i d em o k ra tla sh - 
tirish va p re z id e n tlik sa y lo v in in g to 'g 'r id a n -to 'g 'r i o 'tk a z ilish in i
www.ziyouz.com kutubxonasi


114
V III Bob. B O T IN C A N K O REYA
talab q ilu v ch i ch iq ish lari to 'x ta m a d i, o q ib atd a C h o n D u X v an y on
b erish g a m ajb u r b o 'ld i. 1987 y il o k ty a b rid a g i u m u m x a lq re fe ren - 
d u m id a y angi tah rird ag i k o n stitu tsiy a q ab u l q ilin d i. U n g a k o 'ra, 
p re z id e n tlik say lo v i to 'g 'r id a n - to 'g 'r i o 'tk a z ila d ig a n b o 'ld i va pre- 
z id e n tlik v ak o lati 5 y il m u d d a t etib b elg ila n d i, s o 'z va fikr erk in - 
ligi, k asab a u y u sh m a la r tu zish va n a m o y ish la r o 'tk a z ish h u q u q i 
m u sta h k a m la n ib , p re z id e n tn in g p a rla m en tn i tarq atib y u b o rish i 
va fa v q u lo d d a h o la t k iritish i taq iq lan d i. K o n stitu tsio n sud tu zild i. 
M a m la k a td a y angi siy o siy p artiy alar tu zila b o sh lan d i. P arlam e n t 
sa y lo v la rid a (1988 y il ap rel) b irin ch i m arta m u x o lif k u ch la r g 'a la b a
q o zo n ish d i. End i b itta p artiy a d ik ta tu ra si am al q ilm ay qold i. Le- 
k in, h u k m ro n p artiy a p re z id e n tlik k u rsisin i saq lab qola old i. 1987 
y ilg i p re z id e n tlik sa y lo v la rid a m u x o lif p artiy a la r n o m z o d la ri (K im
Te Ju n , K im Yon Sam i K im C h jo n P xil)  rta sid a g i p a rch a la n ish la r 
tu fay li, h arb iy d o ira vakili va p artiy a b o s h lig 'i so b iq g en eral R o 
D e U g 'a la b a g a erish d i. H u k u m a tn in g m u x o lif p a rtiy a la r b ilan
h a m k o rlig i b o sh la n d i, k o 'p la b siy o siy m a h b u sla r ozod etild i, O A V
erk in la sh d i, o ld in g i tu zu m lar jin o y ati o 'rg a n ila b o sh la d i. Bu d av r- 
n in g m a m la k a t tarix id ag i en g m u h im v o q ealari Ja n u b iy K oreya- 
n in g b u tu n d u n y o g a ta n ilish ig a sab ab b o 'lg a n 1988 y ilg i O lim p iy a 
o 'y in larid ir. SSSR , X ito y va S h arq iy Y evro p a m a m la k a tla ri b ilan
d ip lo m a tik m u n o sa b a tla r o 'rn a tild i. 1991 yil 17 sen ty ab rd a esa K o- 
reya R esp u b lik asi (K X D R b ilan b irg a) B M T g a a 'z o boT d i.
1992 y ilg i sa y lo v la rd a g i g 'a la b a si b ilan A d o lat lib e r a l- 
d em o k ra tik p artiy asi y eta k ch isi K im Yen Sam Ja n u b iy K o rey ad a 
h arb iy d o ira la rn in g u z o q y illik b o sh q a ru v d a v rig a b a rh a m ber- 
di. O ld in g i tu z u m n in g k ird ik o rla ri fosh etild i. S o b iq p re zid e n t- 
lar C h o n D u X v an va Ro D e U q am o q q a o lin ib , u stid an jin o iy ish 
q o 'z g 'a tild i. U la r p o ra o lg an lik d a ay b lan d ilar. C h o n D u X van 
esa d a v la t to 'n ta rish i p a y tid a y o q K v an ju ah o lisi to m o n id a n o tib 
tash lan d i. C hon Du X van oTim ja z o sig a h u k m etild i, R o D e U esa 
22 ,5 yil m u d d atg a o z o d lik d an m a h ru m etild i. K e y in ch a lik C h o n
D u X v a n n in g h u k m i q ay ta k o 'rib ch iq ilib , u m rb o d q a m o q jazo si 
b ila n alm ash tirild i, R o D e U esa 17 y ilg a q am ald i K o rru p siy a g a
q arsh i o m m av iy k u rash b o sh la n d i. Siy o satch ilar, am ald o rlar, h ar- 
b iy lar, p ro fesso rla r va m a d a n iy a t x o d im la rin in g m o liy av iy ah v o - 
li to 'g 'risid a m a T u m o tla r ch o p etila b o sh lad i. K o ‘p ch ilig i ish d an
www.ziyouz.com kutubxonasi


VIII Bnb B  L IN G A N KORKYA
115
b o 's h a s h to 'g 'ris id a ariza b erish g a m ajb u r b o 'lish d i y ok i k u z a tu v
o stid a b o 'lib , o q ib a td a q am o q q a o lin ish d i. M o liy av iy firib g arlik k a 
K im Von S a m n in g o ila a 'z o la ri h am a ralash g an b o 'lib ch iqd i.
1 9 9 7 y ild a p re z id e n tlik sa y lo v la rid a m u x o lif p artiy a y etak c- 
h isi, d em o k ra tik islo h o tla rn in g tan iqli k u ra sh ch isi, b ir n ech a b o r 
h a rb iy la r x u n ta si ta 'q ib ig a u ch ra g a n K im Te Ju n g 'a la b a q o zo n d i. 
1997 y il o x irid a m a m la k a t O siy o n in g b ir q a to r m a m la k a tla ri q ato - 
ri m o liy a v iy -iq tiso d iy in q iro z o stid a q o ld i. U n i y en g ib o 'tis h K im
Te Ju n m a'm u riy ati fao liy atin in g m u h im y o 'n a lish i b o 'ld i. Jan u - 
b iy K o rey an in g m u ro ja a tig a k o 'ra , Ja h o n v aly u ta fond i va b o sh q a 
ta sh k ilo tla r u ng a 5 0 m lrd . d o lla rd a n o rtiq ro q k red it ajratd i, u qisqa 
vaq t ich id a u zild i. B iroq, faq atg in a x alq aro y o rd am b ila n g in a in q i- 
ro z n i y en g ib o 'tish n in g iloji b o 'lm a d i. B u o 'rin d a k o rey sla rn in g fi- 
d o k o ro n a m e h n ati va u la rn in g v atan p arv arlig i m u h im ro l o 'y n a d i, 
u lar h u k u m a tn in g iq tiso d iy o tn ita rtib g a so lish u ch u n d a v la tg a o ltin
va k u m u sh la rn i arz o n n arx lard a so tish h a q id a g i ch a q iriq la rig a Iab- 
b a y d eb ja v o b b erish d i.
K im Te Ju n S h im o liy K o re y a g a n isb a ta n m u n o sa b a tla rn i tar- 
tibga so lish g a q a ra tilg a n "o fto b ta fti" siy o satin i o lib b o rd i. S h im o - 
liy K o rey ag a g u m a n ita r y o rd am k o 'rsa tild i, K im g a n sa n to g 'id a
(K X D R ) erk in tu ristik zo n a y aratild i, ajralib q o lg an o ilalar o 'rta sid a
u ch ra sh u v la r tash k il etild i, ikki m a m la k a t te m ir yoMIarini b irla sh - 
tirish ish lari b o sh lab y u b o rild i va h .k. 2000 y iln in g 1 3 -1 5 iy u nid a 
P xen y an sh ah rid a Ja n u b iy K o rey a p rezid en ti K im Te Ju n va Sh im o - 
liy K o rey a rah b ari K im C h en Ir o 'rta sid a ta rix iy u ch ra sh u v boTib 
o 'td i. 2000 y iln in g n o y ab rid a K im Te Ju n g a tin ch lik u ch u n N o bel 
m u k o fo ti to p sh irild i.
2 0 0 2 y ilg i p re z id e n tlik sa y lo v la rid a K o rey a R esp u b lik a si p rezi- 
d en ti etib N o M u X y o n , 2007 y ild a - L i M yo n B ak, 2012 y il d ek ab r- 
d a esa - Pak K in X e say lan d i, u b irin ch i a y o l-p re z id e n t (Pak C h jo n
X in in g q izi) h iso b lan ad i.
H o zirg i p ay td a Ja n u b iy K o rey a d u n y o n in g y irik iq tiso d iy klu - 
bi (G -2 0 ) a'zo sid ir. 1996 y ild an m a m la k a t Iq tiso d iy h a m k o rlik va 
ta ra q q iy o t tash k ilo ti a 'z o si (IH T T ). 1962 y ild a n 2011 y ilg a qad ar 
Ja n u b iy K o re y a n in g Y alM 2,3 m lrd . d o lla rd a n 1,5 trln d o lla rg a ch a
o 'sd i (d u n y o d a 1 2 - rin d a ), Y aM M esa ah o li b o sh ig a - 87 d o llar- 
d an 3 1 ,7 m in g d o lla rg a k oY arild i. M a m la k a t Y alM n in g u m u m iy
www.ziyouz.com kutubxonasi


116
VIII Bob BO LIN G A N KO REYA
h a jm id a n ilm iy tad q iq o tlarn i m o liy a la sh tirish , iste'm o l elek tro n i- 
k asi va xo tira ch ip larin i ishlab ch iq a rish b o 'y ic h a d u n y o d a y etak c- 
hi o 'rin la rd a , k em a ish lab ch iq a rish b o 'y ic h a 2 - o 'rin d a , a v to m o b il 
ish lab ch iq arish b o 'y ic h a 5 -o 'r in d a , to 'q im a c h ilik m a h su lo tla ri ish- 
lab ch iq a rish b o 'y ic h a 7 -o 'r in d a va h .k . Ja n u b iy K o rey a ik k i m ar- 
ta X a lq a ro k o 'rg a z m a o 'tk a z ila d ig a n jo y sifa tid a (E K S P O , 1993 va 
2012 yy.) ta n la n g a n , O lim p iy a d a o 'y in la ri (1988 va 2 0 1 8 yy.), fut- 
b o l b o 'y ic h a jah o n ch e m p io n ati (2002 y ild a Y ap on iya b ila n birg a) 
o 'tk a z ilg a n , u n in g vakili Pan G i M u n n in g esa B M T B o sh k otibi etib
sa y la n g a n lig i h am e 'tib o rli h o lat.
Ja n u b iy K o re y a n in g h o z irg i im ijin in g en g m u h im q ism i "k o - 
rey s to 'lq in i" yok i x ally u d eb n o m la n u v ch i k o rey s m a d a n iy a ti- 
n in g b u tu n d u n y o g a y o y ilish i h iso b la n a d i. Ju m la d a n , m a sh h u r- 
lik k a erish g a n "Q is h so n a ta s i", "S a ro y ja v o h ir i" va shu k ab i q ato r 
b o sh q a k o rey s seriallarid ir. K o re y s re jissy o rla ri (K im Ki D u k , P on 
C h ju n Xo, Li C h jo n X y an , C h en C h ji Yan, S o n X e S o n ) y etak ch i 
x a lq a ro k in o fe stiv a lla rd a n u fu z li m u k o fo tla rn i q o 'lg a k iritish d i. 
K o re y s e stra d a q o 'sh iq c h ila ri esa d u n y o g a m a sh h u r b o 'la b o sh la - 
d i. Ju m la d a n , P S Y n in g "G a n g n a m s ty le " (2 0 1 2 y.) k lip i You Tu be 
ta rix id a g i en g k o 'p k o 'rilg a n k lip g a a y la n d i (u n i 1 m lrd . d an o rtiq
k ish i to m o sh a q ilg an ) va b ir n ech a m arta G in n e sn in g re k o rd la r 
k ito b ig a k irib u lg u rd i.
S h i m o liy K o ie y a
K X D R n in g u ru sh d an k ey in g i riv o jla-
n ish i SSS R , X ito y va S h a rq iy Y evropa 
so tsia listik m a m la k a tla rin in g katta iq tiso d iy y o rd a m la ri o stid a 
am alg a osh di. LJshbu y o rd am ev azig a faq at 1 9 5 3 -1 9 5 6 y illa m in g
o 'z id a m am lak atd a 240 ta sa n o a t k o rx o n a la ri q ay ta tiklan ib, 80 ta 
y ang isi q u rilg an . 90 foiz sa n o a t k o rx o n a la ri m illiy la sh tirilg a n . Bi- 
rinchi b e s h y illik d a (1 9 5 7 -1 9 6 1 ) m a m la k a td a g i sa n o a t ish la b ch i- 
qarish 3,5 b a ro b a r o sh d i, sa n o a t m ah su lo tla rin in g o 'rta ch a y illik
su r'a ti 36 foizga k o 'ta rild i. S o tsia listik sa n o a tla sh tirish ja ra y o n id a
k o 'p tarm oq li sa n o a t y aratild i. Ju m la d a n , m a sh in a so z lik , ele k tro e - 
n erg e tik a, q o ra va ran g li m etallu rg iy a, to g '-k o n san o ati.
Q ish lo q x o 'ja lig id a d eh q o n x o 'ja lik la ri k o o p e ra tsiy a si tu zild i. 
1956 y ilg a k elib u la r 80 foiz x o 'ja lik n i q a m ra b o lg a n ed i, 1958 y il- 
da esa yalp i k o o p e ratsiy alash o x irig a yetdi. B ir vaqtd a su g 'o rish
www.ziyouz.com kutubxonasi


V lll Bab H  L IN C A N KO REYA
117
in fra stru k tu ra si riv ojlan d i. Q ish lo q x o ‘ja lig in i q ay ta o 'z g a rtirish
m a m la k a tn i o z iq -o v q a t m a h su lo tla ri bilan ta'm in lash d arajasig a 
k o 'ta rilish ig a im k o n berd i.
60—y illar o 'rta la rig a q ad ar K X D R b arch a iq tiso d iy k o 'rsa tk ic h la ri 
b o 'y ic h a a m a id a Ja n u b iy K o re y ad an o 'z ib k etd i. 1970 y il n o y a b ri- 
d agi K o re y an in g M eh n a t p artiy asi V sy ezd i K X D R "s o ts ia lis tik sa- 
n o a tla sh g a n d a v la t"g a a y la n g a n lig in i e'lo n qild i.
K X D R tash k il to p g an d an b o sh la b o 'z ig a ja m iy a t tu zilish in in g
staiin ch a v arian td ag i so tsia liz m n i n am u n a q ilib old i. A g ar K P SS 
X X sy ezd i (1956 y.) S ta lin n in g sh a x sig a sig 'in ish n i tan q id qilib, S SS R
ijtim o iy h ayo ti m a 'lu m d arajad a d em o k ra tla sh ish ig a ("X ru sh c h e v
d av rid ag i iliq lik ") tu rtk i b erg a n b o 'lsa , K X D R d a (M ao Szed u n
d a v rid a X X R kabi) sh ax sg a sig 'in ish g a aso sla n g a n sta lin c h a m o d el 
saq lan ib q o ld i. Ich k i va tashqi siy o sa t to 'liq K X D R v azirlar m ah k a- 
m asi va K oreya Ish ch ila r p artiy asi rah bari, "B u y u k d o h iy " u n v o n i- 
ni o lg a n K im Ir Sen q o 'lid a to 'p lan d i.
"C h u c h x e " m a fk u ra si ( " o 'z k u ch ig a ta y a n ish " y ok i "m u sta q il- 
lik " ) in so n iy a tn in g y u k sa k falsafiy va ijtim o iy -siy o siy tafak k u ri 
y u tu g 'i sifatid a e 'tiro f e tilg a n h o ld a d a v la t m a fk u ra sig a ay lan d i. 
U sh b u ta'rifg a m u v ofiq rav ish d a k elajak d ag i ja m iy a tn in g tub xa- 
rak te ristik a si b elg ila n d i: k o m m u n iz m b u ch u ch x e g 'o y a la ri m u - 
ja ssa m b o 'lg a n jam iy atd ir. C h u ch x e n in g aso siy m a z m u n i sh u n- 
dan ib o ratk i, "in so n - o 'z ta q d irin in g x o 'ja y in i, u h a r n arsan i o 'z i 
hal e ta d i". T ash qi siy o sa td a o 'z k u ch ig a su y an ish tam o y ili y op iq 
e sh ik la r siy o satid a n am o y o n b o 'la d i - G 'a rb n in g k o 'p la b m am la- 
k atlari b ila n K X D R o 'rta sid a u zo q v aq t d ip lo m a tik m u n o sa b a tla r 
o 'rn a tilm a g a n . H atto k i, so tsia listik lag erd ag i ittifo q d o sh m am la- 
k a tla r b ilan m u n o sa b a t h am o d d iy b o 'm a g a n , k elajak n i k o 'rish va 
ijtim o iy ta ra q q iy o t sh ak llari sh u n ch a lik farq q ilg an k i, a m a ld a SSSR
(va S h a rq iy Y ev ro p a m a m la k a tla ri) va K X D R tu rlicha m afk u rad a 
b o 'lg a n d ey ish m u m k ir.
C h u ch x e n azariy asi "m a r k s iz m -le n in iz m " riv o jlan ish sifatid a 
e 'lo n q ilin g a n b o 'lish ig a qaram ay, u n d a m a rk siz m n in g aso siy fa- 
ra z la rid a n birin i, y a 'n i ijtim o iy tu rm u sh (ish lab ch iq a rish u su li va 
k ish ila rn in g u nga m o s k e lu v ch i h ay o t tarzi) ijtim o iy o n g n i va u n in g
m a fk u ra v iy sh ak lin i b e lg ila y d i, d eg a n farazn i q a t'iy q ay ta k o 'rib
ch iq ish k e ra k lig in i k o 'rsa tg a n . C h u ch x e d a g 'o y a v iy lik (ch u ch x e
www.ziyouz.com kutubxonasi


118
V III Bob BO LIN C A N KO REYA
ru h i) ja m iy a t taraq q iy o tin in g aso siy o m ilig a a y lan g an . K o m m u - 
n iz m g a eltu v ch i u ch ta in q ilob (m afk u raviy , tex n ik va m ad an iy ) 
o rasid a m a fk u ra v iy in q ilob y etak ch i o ‘rin n i eg allag an . K X D R va 
S SS R o 'rta sid a g i m afk u rav iy va siy o siy tu rfa x illik u lar o 'rta sid a g i 
m u n o sa b a tla m in g so v u q la sh ish ig a o lib k eld i, a m m o S S S R S h im o - 
liy K o rey ag a ittifo q ch isi sifa tid a y o rd am b erish d a d a v o m etdi.
SS S R p arch alan ib k etish i va u n in g y o rd am i tu g ash i (h am d a 
X X R d an k elad ig an y o rd a m n in g h am k a m a y ish i) S h im o liy K o reya 
iq tiso d ig a salb iy ta'sir k o 'rsa td i. 9 0 -y illa r b o sh la rid a m a m la k a tn i 
in q iro z ch u lg 'a b o ld i. G 'a lla y etish tirish 8 0 -y iIla rd a g i 8 m ln. ton - 
n ad an 1996 y ild a 3,5 m ln. to n n a g a ch a k am ay d i, n atijad a ah o lin i 
o z iq -o v q a t b ilan ta'm in lash d a jid d iy m u a m m o la r p a y d o boTdi. 
R o ssiy ad an k elad ig an elek tre n e rg iy a n in g k a m a y ish i h iso b ig a
k o 'p la b sa n o a t k o rx o n a la ri to 'x ta b q o ld i.
1994 yili K im Ir Sen n in g vafotid an so 'n g u nin g o 'g 'li K im C h en
Ir K X D R y eta k ch isig a ay lan d i. U h ali K im Ir Sen h a y o tlig id a y o q
"S e v im li ra h b a r" u n v o n in i o lg a n edi. K im C h e n Ir v afo tid an so 'n g
K X D R rah b ari u n in g k ich ik o 'g 'li K im C h e n In boTd i.
K X D R - h a rb iy q u rilish m asalasig a b irla m ch i e'tib o r q a ra tu v ch i 
m am lak at, u so n g u n - "a rm iy a u stu n lig i" n o m li m afk u ra va siyo - 
sa td a o 'z ifo d asin i to p g an . 9 0 -y illa r o x irla rid a n m a m la k a td a o 'rta
m aso fag a u ch u v ch i rak eta sin o v la ri o 'tk a z ild i. 2 0 0 3 y ild a S h im o - 
liy K o reya y ad ro q u ro lin i ta rq a tm a slik to 'g 'risid a g i Sh a rtn o m a d a n
ch iqd i. Sh u y ili K X D R y ad ro d astu ri b o 'y ic h a h ar ik k ala K o reya, 
X X R , A Q Sh , R ossiy a va Y ap on iya ish tiro k id a o lti to m o n lam a k elis- 
h u v b o sh la n d i, b ir n ech a yil d av o m etish ig a qaram ay, u b ir o r -b ir
sezilarli n a tijag a olib k elm ad i. 2005 y ild a K X D R da y ad ro qu ro lin i 
y aratish h a q id a e 'lo n qild i. 2006, 2009 va 2013 y illa rd a esa y ero s- 
ti y ad ro sin o v i o 'tk a z ild i. 2012 y il d e k a b rd a K X D R fazo g a su n 'iy
y o T d o sh u ch ird i va k o sm ik m a m la k a tla r k lu b ig a kirdi.
Q u ro llan ish p o y g asi, katta arm iy ag a eg alik , av v alg i tash q i yor- 
d am n in g y o 'q lig i va fo y d asiz iq tisod o 'tk ir iq tiso d iy in q iro zg a 
o lib k eld i. 9 0 -y illa rn in g ik k in ch i y arm id an m a m la k a td a o m m a v iy
o T im ga olib k elg an o ch a rch ilik b o sh lan d i. Sh u b ilan bo g T iq h o ld a, 
x alq aro g u m an itar tash k ilo tlar K X D R g a o z iq -o v q a t y etk a z ib bera 
b o sh lad i.
Iq tiso d iy in q iro z 9 0 -y illa m in g ik k in ch i y a rm id a n y a rim o ch iq
www.ziyouz.com kutubxonasi


V III Bob, RO LIN G A N K O REYA
119
k ich ik x u su siy k o rx o n a la r e g a lig i va X ito y b ila n sav d o n in g rivojla- 
n ish ig a o lib k eld i. B o z o r iq tiso d iy o tin in g ilk belg iJari x u su siy o ila- 
v iy k o rx o n a la r -
kaneban
k o 'rin ish id a m av ju d b o 'lg a n - tik u v ch ilik
ately esi, osh x on a, fo to stu d iy a la r va h .k . 2002 y ild an m a m lak atd a 
b a 'z i iq tiso d iy islo h o tla r am alg a o sh irila b o sh la n a d i: d av lat ch aka- 
na n a rx la rin in g , m ao sh va v aly u ta k u rsla rin in g o rtish i; k arto ch k a 
tizim i q ism an o 'z g a rish i, q ish lo q d a ja m o a v iy x o 'ja lik d a n o ilav iy
tartib d a q u rilg an x o 'ja lik k a o ‘tilish i va h.k.
K o re y a y a r im o r o lin i 
1970 y ild a so v u q u ru sh , x a lq a ro
b i r la s h t ir i s h m u a m m o s i 
k esk in lik n i y u m sh a tish va b i r -
b irig a q aram a q arsh i b o 'lg a n
ijtim o iy -siy o siy tu z u m la rn in g o 'z a ro tin ch y ash ash i, S h im o l va 
Ja n u b o 'rta sid a g i a lo q a n i h a m y o 'lg a so ld i. 1972 y il 4 iy u ld a Sh i- 
m ol va Ja n u b n in g b irg a lik d a g i k o m m y u n n ik e si im zo lan d i. U nga 
k o 'ra , b irla sh ish n in g u ch ta q o id asi b elg ila b q o 'y ild i: b irlash ish
b o sh q a la m in g a ra la sh u v isiz , tin ch y o 'I b ilan va m illiy b ird am lik k a 
in tilish aso sid a b o 'lm o g 'i lo zim ed i. B iro q, k ey in ch alik , to m o n lar 
b ir -b ir ig a n isb a ta n ish o n ch g a erish a o lm ad ilar. K e la ja k d a b irla s- 
h ish sh a k lin i k o 'ris h h am farq q ilg an : ag ar Ja n u b iy K o rey a u ni u ni- 
tar d a v la t sifa tid a k o 'rg a n b o 'lsa , K X D R k o n fed e ratsiy ag a u n d ad i 
("b ir m a m la k a t - ik k i tu z u m ").
8 0 -y illa rd a S h im o l va Ja n u b o 'rta sid a g i m u n o sa b a t tiklan d i. 
D a v la tla ra ro m u z o k a ra la r  tk a z ild i, ajralib q o lg an o ila la r o 'rta sid a
u ch ra sh u v la r va m a d a n iy a t x o d im la ri o 'rta sid a o 'z a ro tash riflar 
u y u sh tirild i, stol te n n isi va fu tbol b o 'y ic h a q o 'sh m a ja m o a la r tu- 
zild i. B irla sh ish y o i id a k o 'p b o sq ich li d a v m i b o sib o 'tish zaru rlig i 
an g lab y etild i. 9 0 -y illa r d a ikki d a v la t o 'rta sid a g i m u ro sa, b o stirib
k irm a slik , a lm a sh u v va h a m k o rlik to 'g 'risid a B itim im z o la n d i, Sh i- 
m o l va Ja n u b b irin ch i m arta b ir -b ir in i rasm an tan old i. B u n g a q ad ar 
u lar b ir -b ir ig a n isb a ta n o 'z m a m la k a tin in g b o sib o lin g an ajralm as 
q ism i sifa tid a q arab k elg a n . S h u n in g d e k , K o re y s y arim o ro lin in g
d e n u k lea riz a tsiy a si to 'g 'ris id a q o 'sh m a S h a rtn o m a im zo lan d i.
9 0 -y illa rd a S h im o liy K o rey a iq tiso d iy q iy in ch ilik larn i b o sh id an
k ech ird i, Ja n u b iy K o reya u n g a o z iq -o v q a t, tib b iy v o sita la r va o 'g 'it 
to m o n id a n y o rd am k o 'rsa td i.
2000 y iln in g iy u n id a P xen y an sh a h rid a oliy d arajad ag i u ch ras-
www.ziyouz.com kutubxonasi


120
V III Hob. B  L IN G A N KO REYA
h u v  tk a z ild i - K im C h en Ir va K im Te Ju n Q o 'sh m a S h a rtn o m a
im zo lash d ilar. U n d a to m o n la m in g u m u m iy q a ra sh la ri, g u m a n ita r 
m a salalarn i tezk o r h al etish to 'g 'risid a k elish u v va tu rli so h alard a 
o 'z a ro ish o n ch n i m u sta h k a m la sh g a in tilish k a b ila r qay d etild i.
Ikki m a m la k a t o T ta sid a g i o xirg i a lo q a la r d o im iy x a ra k te r kasb 
etd i, tu rizm , sa v d o va b iz n e s, g u m a n ita r a lm a sh in u v va h.k. kabi- 
Iarda ak s etd i. K im C h en Ir va N o M u X y o n o T ta sid a g i ik k in ch i 
sa m m it 2 0 0 7 y ild a b o ‘Iib oTd i.
B iroq X X I asr b o sh la rid a k o rey s d a v la tla ri o T ta sid a g i m u n o sa - 
b a tla r y ana y o m o n la sh d i. M asalan , 2009 y il y a n v a rd a K X D R hu- 
k u m ati Ja n u b iy K o rey a b ilan ilgari im z o la n g a n b arch a k elish u v - 
larn in g b e k o r q ilin g a n lig in i e 'lo n qild i. 2010 y il m a rtd a K X D R d an
u n ch alik u z o q b o T m ag an jo y d a g i p o rtla sh o q ib atid a Ja n u b iy K o- 
reya k o rv eti "C h x o n a n " c h o ‘kib k etd i. Seul b u n d a P xen y an n i ay b- 
ladi. Shu y iln in g n o y ab rid a esa m a m la k a tla r o T ta sid a ik k i m arta 
artilleriy a o tish m a la ri b o T ib o 'td i.
B irla sh ish m u a m m o sig a K o re y s y arim o ro li atro fid ag i d av lat- 
la m in g g eo siy o siy q iz iq ish la ri h am o 'z ta'sirin i k o T satd i.
U c h in c h i K o r e y a
U ch in ch i K o rey a b a 'z a n k o rey s d ia sp o ra si
d eb h am atalad i. D u n y o n in g 170 d an o rtiq
m a m la k a tla rid a d ey arli 7 m ln. k o rey sla r y ash ay d i. E n g y irik d ias- 
p o ralar (4/5) X ito y d a y ash ay d i (2,4 m ln. atro fid a), A Q Sh (2 m ln. 
d an o rtiq ) va Y ap on iy ad a (900 m in g d an o rtiq ). M D H d a k o rey s d i- 
asp o rasi (etn o n im i - k ore saram ) 4 - o ‘rinn i eg a lla y d i va tax m in an
500 m in g k ish in i tash k il etad i. 0 'z b e k is to n d a g i k o rey s d ia sp o ra si 
(150 m ing atro fid a) son jih atid an 6 -o 'rin n i e g a lla y d i (K an ad a va 
R o ssiy ad an k eyin ).
K o re y s im m ig ratsiy asi X IX a s m in g 6fl-yil3arid an b o sh lan g an . 
U n in g sab ab i - q ash sh o q lik , o g 'ir soliqlar, k ey in ro q esa y ap o n b o s- 
qini. D astlab k i m ig ra tsiy a n in g aso siy y o 'n a lish i - M an ju riy a va 
R ossiya U z o q S h a rq i boT g an. X X a sr b o sh la rid a k o re y s la m in g G a- 
vayi, K a lifo m iy a , M ek sik a va K u b a g a b ir m a rta lik im m ig ra tsiy a si 
so d ir boT g an. 6 0 -y ilIa rd a n k o re y s la m in g b u tu n d u n y o b o 'y la b im - 
m ig ratsiy asi b o sh la n g a n .
A g a r 1864 y ild a R ossiya im p eriy asig a k o 'c h ib k elg an d a stla b - 
ki k o rey sla r g u ru h i 14 ta o ila d a n ib o ra t b o T g an bo T sa, 1917 y ild a
www.ziyouz.com kutubxonasi


VIII Bob B  U N C A N KO REYA
121
A m u rb o 'y i o b la stid a g i k o rey s im m ig ra n tla rin in g so n i 84 m in g d an
o rtiq k ish in i tash k il etg an . Yap on b o sq in i y illa rid a M an ju riy a h u - 
d u d id a va R o ssiy a U z o q S h a rq id a y a p o n la r b ilan k u ra sh u v ch i va- 
ta n p a rv a rlik ta sh k ilo tlari va p a rtiz a n lik o try a d la ri tu zild i. K o rey s 
v atan p arv ar ta sh k ilo tla ri b u y erd a o n a tilid a m illiy m ak tab lar, ga- 
zeta va ju rn a lla r tashk il etd i, b o sib o lin g an K o re y ad a b u la rn i o c- 
h ish n in g ilo ji y o 'q edi.
K o re y slar (u ch k ish i) 
0 'z b e k is to n h u d u d id a h am p ay d o
boMgan, u la r R ossiy a im p eriy a si a h o lisin in g 1897 y ild a g i b irin c- 
hi U m u m iy a h o li ro 'y x a tid a - Q o 'q o n va N am a n g a n u y ezd larid a 
h am d a N a m a n g a n d a q ay d etilg an . 1926 y ild a o 'tk a z ilg a n b irin chi 
U m u m ittifo q ah o li ro 'y x a tid a 0 'z b e k is to n d a 36 n a fa r k o rey s qayd
etilg an .
1937 y il a v g u std a Stalin b o sh q a ru v i "y a p o n a y g 'o q c h ilig i pay - 
d o boM ishining o ld in i o lish m a q sa d id a " U zo q S h a rq d a y ash o v ch i 
b a rch a k o rey s a h o lisin i 0 'z b e k is to n v a Q o z o g 'is to n g a k o 'ch irish g a
q aro r qildi. 0 'z b e k is to n g a 74 500 k ish i, Q ozogM stonga esa 98 4 54 
k ish i k o 'ch irild i. Shu b ilan birga, b ir n ech a m in g la b so v et ish c h i- 
lari, m u h an d islar, sh ifo k o rlar, y o z u v ch ila r - sara k o rey s ziy o lilari 
q am o q q a o lin d i.
0 'z b e k is to n va Q o z o g 'isto n b u n ch a k o 'p so n li k o 'ch ib k e- 
lu v ch ila rn i qabu l q ilish g a tay y or em aslig i b o is u la r o tx o n a la rg a , 
y u rta la rg a , b a ra k la rg a , y e rto 'la la rg a jo y la sh tirild i. K o re y sla r pas- 
p o rtlarid a k o 'rsa tilg a n tu m a n la rd a n o 'z g a jo y la rg a o 'tib yash ash
h u q u q ig a eg a b  lis h m a g a n . K o 'ch ish ja ra y o n id a k o 'p ia b k o rey s 
o ilalari b ir -b ir id a n ajralib q o ld i. S o v u q d an , san itariy a ta la b la n g a
ja v o b b erm a slik , n o rm a l o v q a tla n ish va tib b iy y o rd a m n in g y o 'q lig i 
tu fay li k o 'ch ib k elg a n la r o ra sid a terlam a, ic h b u ru g ', b o 'g 'm a , qi- 
za m iq , b ez g a k , z o tiljam , g rip p , m ilk k a sa llig i va b o sh q a y u q u m li 
k a sa llik la r tarq ald i, n atijad a k o 'c h ib k e lg a n la rn in g k o 'p ch iIig i ha- 
lo k b o 'ld i. U sh b u b arch a q iy in lik la rg a , o ch lik , so v u q lik , k a sa llik va 
oMimga q a ra m a y k o rey sla r ijtim o iy m u h itg a b o rg a n sari m o slash a 
b o sh la sh d ila r va bu y erni o 'z la rin in g y an g i v atan lari d eb q a b u l qi- 
lish d ilar.
4 0 -5 0 -y illa rd a m e h n a td a e rish g a n y u tu q la ri u ch u n 0 'z b e k is to n
va Q ozogM stond an 200 d an o rtiq k o re y sla rn in g S S S R n in g eng o liy
m u k o fo ti - M e h n a t Q a h ra m o n i u n v o n ig a ; m in g n a fa ri esa ord en,
www.ziyouz.com kutubxonasi


122
VIII Bob B O 'L IN G A N K O R EYA
m ed al va faxriy u n v o n la rg a m u sh a rra f b o 'lish d i "Q iz il y u ld u z " 
k o lx o zi raisi K im P en X va ik k i m arta q a h ra m o n u n v o n ig a sazo v o r 
b o ‘lg an . K o re y sla r san o atd a, qu riJish , fan, so g 'liq n i sa q la sh k abi 
so h alard a, siy o sa tso h a sid a h am jo n b o z lik k o 'rsa tish g a n
M a rk a z iy O siy o k o re y sla ri o rasid an :
Y irik siy o sa tch ila r va h u k u m a t a 'z o Ia ri (bosh v azir y o rd am ch isi, 
v azirlar va v a z irla r y o rd a m ch ila ri, p a rla m e n tla r d e p u ta tla ri va se- 
n ato rlar, K o n stitu tsio n sud raisi);
F a n la r ak ad em iy asi a 'z o la ri, o liy o 'q u v y u rtla ri rek to ri va pro- 
re k to rla ri (d e k an lar va k a fe d ra m u d irla ri; IT M va IP T d ire k to rlari, 
b o 'lim va sek to rla r b o sh liq la ri);
Y trik sa n o a t m o liy a va q ish lo q x o 'ja lig i k o rx o n a la ri; m illiy av ia- 
k o m p an iy alar, b a n k la r rah b arlari;
Taniqli sp o rtch ila r (o lim p iad a ch e m p io n la ri, ja h o n , Y evrop a 
ch e m p io n a ti, S S S R va M D H m a m la k a tia ri ch e m p io n a ti so v rin d o r- 
lari, term a ja m o a la r k atta m u ra b b iy la ri, o lim p iy a q o 'm ita la ri rah - 
b arlari, tu rli sp o rt tu rlari b o 'y ic h a asso tsia tsiy a ra h b a rla ri);
X alq aro m iq iy o sid a tan o lin g an m ash h u r y o zu v ch ilar, k o m p o - 
zito rlar, rasso m lar, estrad a, o p era va b a le t a rtistla ri va h .k . bor.
B u n d a y y u k sa k m u v affa q iy a tla rg a b o sh q a m am la k a tla rd a g i 
k o rey s d iasp o ralari h a m erish ish g an .
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download 3.33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   34




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling