«корхона иқтисодиёти» фани бўйича муаммоли маъруза матнлари 5520600 «Машинасозлик технологияси, машинасозлик ишлаб чиқариш жиҳозлари ва уларни автоматлаштириш»

Маъруза № 24. Ишлаб чиқариш ва маркетинг фаолиятини амалга ошириш
Режа:
1. Ишлаб чиқариш тушунчаси ва ишлаб чиқариш структураси.
2. Ишлаб чиқариш структуралари турлари
3.Ишлаб чиқаришни ташкил этиш турлари.
4.Махсулот реализацияси
5. Бизнесда маркетингни роли

Таянч иборалар:

Ишлаб чиқариш тушунчаси, ишлаб чиқариш структураси, структура турлари, ишлаб чиқаришни ташкил этиш турлари, махсулот, махсулотни сотиш, бизнес, маркетинг, рақобат.

Ишлаб чиқариш-бу жамиятни яшаши ва ривожланиши учун моддий бахоси яратиш жараёнидир.

Замонавий ишлаб чиқариш илмий-техник ревалюция шароитида ривожланади, бош мезон ишлаб чиқаришни автоматлаштириш корхонани ишлаб чиқариш бўлимлари-цех, участкалар, хизмат кўрсатиш хўжаликлари, бошқарув органи, ташкилот ва муассасалар, корхона ишчилари ва улар оила аьзолари эхтиёжларини қаноатлантиришга чақирилган.
Комплекс ишлаб чиқариш бўлимлари корхона бошқарув ташкилотлари ва ишчиларга хизмат кўрсатиш улар сони, ўзаро боьланишлар ўлчами ва улар орасидаги муносабатлар эгаллаган майдони ўлчамига, ишчилар сони ва ўтказиб юбориш қобилиятига, корхона бирлашма ўзини таркибини ташкил этади. Корхона ишлаб чиқариш бўлимлари
- цехлар, участкалар,хизмат кўрсатиш хўжалиги ва хизматлар улар орасидаги боьланишлар, олинган барчаси унинг ишлаб чиқариш (структура) таркибини ташкил этади.
Ишлаб чиқариш бўлимларига, цехлар, учаскалар, лабараториялар, унда тайёрланади, назорат текширувлари ўтказилади, асосий махсулотни синови (корхона томонидан чиқарилаётган) йигув бўлимлар (атрофидан сотиб олинадиган) материаллар ва ярим фабрикатлар.
Ишлатиш жараёнида буюмларга хизмат кўрсатиш ва тамир учун эхтиёт қисм: технологик ва бошқа махсулотлар учун турли тусдаги энергик ишлаб чиқаради.
Бўлиммаларига хизмат кўрсатув ишчилари, уй жойлар, буфетлар, ошхоналар, болалар богчаси, оромгохлар, тиббий бўлимлар, прафавақториялар (метсанчастлар) тиббий бўлимлар ихтиёрий спорт жамиятлари техник билим бериш ва ўқитиш ишлаб чиқариш малакаларини ошириш маданият даражадаги мухандис техник ишчилар, хизматчилар. Корхонани асосий тузилишидаги ишлаб чиқариш бирлиги цех, маoмурий муносабатлар бўьин унумли ишлаб чиқариш жараёнини бошқарувчи маълум қисми хисобланади.
Машина қурилишидаги цехлар қоида бўйича 4 гурухга бўлинади асосий, қўшимча, чиқинди ва ёрдамчи.
Асосий цехларда махсулот сотиш учун тайёрлов операцияларини бажаради. Асосий цехлар: тайёрлов ишлов берувчи ва йигувчиларга бўлинади. Тайёрлов цехига қуйиш, темирчилик ва штамповка темирни пирислаш баoзан конструкцияларини сварка қилиш турларига бўлинади. Ишлов берувчиларга механик ишлов берувчи ёгочга ишлов берувчи темирчи голваниқ цехлари лак бўяш химоялаш ва деталларга декаратив қоплашлардан иборат.
Йигув цехига агрогатор ва охиригача буюмларни йигув уларни бўяш чиқаручи жихозлар ва эхтиёт қисм билан бутлаш.
Қўшимча цехлар асбоб созлик ностандарт жихозлар кончилик, таoмирлаш энергетик транспорт чиқинди цехлар металл чиқиндиларини қуйиш ва преслаш ёрдамчи цехлар-махсулотни ўраш учун паралар тайёрлаш, янгилаш, истеъмолчиларга юклаш ва жўнатиш.
Цехлар таркибига асосий ва ёрдамчи ишлаб чиқариш участкалари.
Асосий ишлаб чиқариш участкалари технологик ёки предметли принцпда ташкил қилинади.
Участкаларда технологик операцияларни маълум турда бажаришга технологик махсуслаш принцпда ташкил қилинади.
Ёрдамчиларга голваноляхалик участкалар ва бокс энергетик жорий таьмир учун ва механик ишлов берувчиларга хизмат кўрсатиш, энергетик жихозларга киради. Асбоб тарқатиш хонаси ишлаш устахонаси, транспорт хизмати, таoмирлаш ва технологик жихозлар ва бошқаларни соз холда ушлаб туриш.
Саноат корхоналарида 3 турдаги ишлаб чиқариш структураси бўлади:
предметли технологик ва аралаш. Предметли структурада асосий цехлар предметли, улар участкаларни хар бирини тайёрланиши махсус курилади, буюмлар қандайдир улар белгиларда қисмлари (узел агрегат) ёки маълум гурухдаги деталлар. Предметни структура афзаллигига кўра мехнаниқ йигув ва йигув цехлар йирик арикли заводлар ва оммавий ишлаб чиқаришда қўлланилади. Масалан автомабиль заводларида двигатель, шасси, кип, кузов цехлари хисобланади.
Предметли структура у цехлар орасидаги ўзаро ишлаб чиқариш боьланишларни қисқартиради ва чегаралайди. Деталлар йўл харакатларини қисқартиради, пираворд натижа махсулот чиқаришни кўпайтиришни таoминлайди. Мехнат унумдорлигни кўпайтиради ва махсулот таннархини камайтиради.
Технологик структура олдиндан янги технологик ахамиятга эга масалан: куймани сони темирни штамповка механик йигув цехларида Бу тур структуралардаги цехларни бошқаришни қисқатиради. Одамларни қуйишни ўзгартириш имконини беради, ишлаб чиқаришни буюм туридан бошқасига ўзгартиришни енгиллатади. Камчиликлари: буюмлар харакати тўқнашиб қолувчи йўналишларни пайдо бўлиши, цехлар боьланишини қисқартиради. Жихозларни қайта ўрнатиш учун катта сарф кетади.
Аралаш- (предметли-техноголик) биргина машина қурилиш заводида асосий цехларни борлиги билан характерланади. Масалан машинасозлик корхоналарида оммавимий ишлаб чиқаришда тайёрлов цехи (қуйиш,темирчилик, прислаш) технологик принцпда, механик йигув предметли принцпда. Афзаллиги : цехлар аро тамоиллар хажмини намойиши, ишлаб чиқариш давренлигини қисқартириш жихозлар юкламини кўпайтириш : мехнат унумдорлигини кўпайтириш, буюм таннархини камайтириш.
Ишлаб чиқаришни ташкил этиш турлари деганда саноат ишлаб чиқариш техник даражаси ва ташкил этиш ахамияти билан комплекс характерланади. Ташкил этиш турлари махсуллаштириш даражасига, ишлаб чиқариш ўлчамига, мураккаблик ва тайёрланаётган махсулот тўрини ўзгармаслигига, ўлчами шартланган ва чиқариш қайтарилишлигига боғлиқ. Масалан 3 турдаги ишлаб чиқариш: бирлик, серияли, оммавийларга бўлинади.
Бирламчи ишлаб чиқариш - буюмларни турли турдаги ва доимий бўлмаган турлари чегараланган талабдагиларни доналаб ишлаб чиқариш кўзда тутилади.
Серияли ишлаб чиқариш - бир вақтни ўзида буюмларни сериклар билан бир хил авлодлиларни кенг номенкулатурада маълум вақт давомийлигида қайтариладиган ишлаб чиқариш кўзда тутилади.
Серияли деганда катор лойихали бир хил буюмларни гурухлар билан чиқариладиган, бир вақтда ёки кетма-кет, узлуксиз, режали давр давомида чиқариш тушинилади. Серияли махсулот чиқаришга самалёт қурилиш ва матор қурилиш заводлари мисол бўла олади. Бир вақтни ўзида тайёрланадиган буюмлар сонига қараб, майда серияли ўрта серияли ва йирик серияли ишлаб чиқаришларга бўлинади.
Оммавий ишлаб чиқариш- бу тайёрлаш даврий узунлиги узлуксиз ва нисбий чекланган номенклатурадаги кўп сонли бир хил махсулот билан тавсифланади. Ишлаб чиқариш тури корхона структурасини шакллантиришда салмоқли таъсирини кўрсатади, талаб қилиш шароити ва ишлаб чиқаришни ташкил этиш критерияси хисобланади.