Корхона маҳсулотларига нархни шакилланиши

^{КОРХОНА} МАҲСУЛОТЛАРИГА НАРХНИ ШАКИЛЛАНИШИ


9.1. Нархнинг иқтисодий моҳияти ва турлари
Баҳо кучли ижтимоий йўналтирилган бозор категорияси бўлиб, товарлар айирбошланганда юз берадиган муносабатлами англатади. Оқилона, илмий жиҳатдан асосланган баҳо ва баҳолаш иқтисодиётнинг илмий ва амалий воситаларидан бири ҳисобланади.
Баҳо бамисоли баромcтр каби бозор ҳолатини кўрсатиб туради, у пасайиб кетса, товар бозори касодга учрайди, товар нафсиз бўлиб, уни бошқа товар билан алмаштириш ёки сифатини яхшилаш зарурлиги кун тартибига қўйилади.
Икки хил нархни ажратиб кўрсатиш мумкин
а) талаб нархи бу – нарх ҳар бир товар бирлигининг харидорларни ўзига жалб қила олиш қобилиятидир (маълум вақтда), истаклар кўпайса у пасаяди.
б) таклиф нархи – бу товар сотувга келиб тушган нархдир.
Нарх – талаб ва таклифнинг муайян нисбатида, товар (хизмати)ни ишлаб чиқаришга кетган иқтисодий ресурс харажатлари ҳамда унинг нафлилигини пул кўринишида ифодаланишидир.
Нарх - товар қийматининг пул ифодаси. Нархни белгилашда маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш ва соф даромадни шакллантириш учун режалаштирилган харажатларнинг тўлиқ қопланиши таъминланади. Нархга таъсир қилувчи омилларни икки йўналишда таснифлаш мумкин:

• 
  бирламчи ва иккиламчи омиллар;
  
• 
  ички ва ташқи омиллар.
  

Бирламчи омиллар товарларнинг қийматига таъсир қилади. Улар ишлаб чиқариш таннархи ва айланиш (ишлаб чиқариш таннархи) динамикаси билан ажралиб туради. Ушбу омиллар гуруҳига қуйидагилар киради:

• 
  хом ашё ва материаллар нархларини ҳисобга олиш;
  

• 
  иш ҳақи даражаси;
  
• 
  амортизация даражаси;
  
• 
  солиқлар;
  
• 
  банкларга берилган кредитлар бўйича фоизларни табақалаштириш ва бошқалар.
  

Иккиламчи омиллар нархнинг нархдан оғишига олиб келади. Бу маҳсулотнинг истеъмол хусусиятларининг нархини, рақобатбардошлик ва ишлаб чиқариш самарадорлигини ҳисобга олади. Бундан ташқари, талаб ва таклифнинг нисбати, олиб борилаётган ижтимоий сиёсат ва бошқалар.
Ички омиллар нархнинг таркибий қисмлари билан боғлиқ: нарх, солиқлар, фойда, истеъмол қиймати. Бир томондан харажатларни камайтирадиган ва бошқа томондан даромадни кўпайтирадиган омилларни танлаш керак. Солиқлар бўйича корхона сиёсати солиқ қонунчилигида давлат томонидан тақдим этиладиган имтиёзларни максимал даражада оширишга ҳаракат қилиши керак.
Ташқи омиллар нарх ва корхонанинг иқтисодий сиёсатига боғлиқ эмас. Булар жамиятда содир бўладиган объектив ёки субъектив жараёнлардир.