Корхоналарда бошкарув фаолияти

I V б о б
1- §. М Е Х Н А Т Ж А М О А Л А Р И Н И Б О Ш К А Р И Ш
Ж а м о а и шл а б чикариш^ с а м а р а до р ли ги н и ошириш, 
фан-техника 
тар ак к и ёт и
ютукларини 
ха ё т га
т а т б и к
килиш учун х у ж а л и к механизмини, иктисоднинг бош- 
карилишини,
т а р б ия
ишларини,
ме хна т 
интизомини 
мус тахка мл ашни,
мех на ткашла р ни 
б о ш к а р у в г а
кенг 
т а р з д а ж а л б килинишини т а к о м и л л а ш т и р и ш зарур. Бу 
эса инсон омилининг янад а юксалишини таъ ми нл ай ди .
Инсоннинг 
уз 
ма нфа ати 
учун 
ки з и ки ши ни
ва 
ж а -
вобгарлигини ошириш м а к с а ди да х у ж а л и к механизмини 
ка йт а куриш ч ор а - т адб и р ла р тизимини и ш л а б чикиш 
ва уни мехнат ж а м о а ла ри ни н г с а м а р а л и фао л и яти н и
т а ъ м и н л а ш ма к с а ди д а жорий килиш зарур.
Ко рх о на ла р да
мехнат 
шундай 
т а ш к и л
килиниши 
керакки, у бир гурух иктисодий, сиёсий, ижтимоий 
ма с ал ал а р ни уз ичига олиб, мехнат ж а м о а с и н и н г т а р а к -
киётини таъминласин. Бу т а л а б л а р н и х а р хил ш а к л да г и
мехнат ж а м о а л а р и , айникса и ш л а б ч и к а р и ш б р и г а д а л а р и
тула кондиради. М аз к у р б р и г а да л а р бир к а н ч а в аз и фа н и
б а ж а р а д и . Бу в а з и ф ал а р н и куйидаги г у р у х л ар г а а ж р а т и ш
мумкин:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1. И ш лаб чи^ариш га оид вазиф алар. Бу ла р такибига 
бригада и ш л а б чикариш режасининиг лойихаси, маъ- 
мурият 
к у р иб ' чикиши 
учун 
зарур 
булган 
с а м а р а-
дорликни ошириш, махсулот сифатини я х шил а ш, куп 
мехнат т а л а б
киладиган 
жа ра ё н ла р н и 
механизация- 
л аш, ме хна т интизомини мустахкамлаш, моддий ва хом 
а шё
ресурсларини 
т еж аб ишлатиш 
каби 
м а с а л а л а р
киради.
2. Ик^тисодий масалалар. Бул ар б риг ада да мехнатни 
илмий 
а с ос д а 
ташкил 
килиш, 
махсулотнинг 
мехнат 
х а жми ни ка майтириш, техник асосланган вакти меъ- 
ёрларни киритиш, бригада таркибидаги и шчилар сонини 
у з га рт ири ш к а би л а р д ан иборат.
3. Ижтимоий-тарбиявий масалалар. Бу ла р таркибига 
б р и г а да д а ме хна т шароитини ях шил а ш, мехнат интизо­
мини м у с т а х к а м л а ш учун мунтазам ишлар олиб бориш, 
мехнат 
интизомини 
бузиш 
холатларини 
куриб 
чи­
киш, а й б д о р л а р г а бериладиган ж а з о турларини ани- 
к л аш ва шу ка б и ла р киради.
И ш л а б ч ик ар и ш б рига да ла ри шундай одамлардаП 
т аш к и л топиши керакки, улар ёшлари, жинслари, маълу- 
мотлари, 
ихтисосликлари, 
ма ла ка л ар и,
кобилият 
ва 
б о шк а
с и фа т ла ри
билан бир-биридан ф а р к килиши 
лазим.
Ш у н д а й
килиб 
ж а м о а
рахбарл арининг 
асосий 
в аз и ф а с и б риг а да ни керакли микдорда ишчилар билан 
т у л д и р ишг ин а эмас, балки уларнинг хакикий ж а м о а
б у ли шл а р ин и хам т а ъ м и нл аш д а н иборат.
И ш л а б ч ик ар и ш б рига да ла ри б а ж а р а ё т г а н ишнинг 
х а ж м и
ва 
хара ктериг а 
хамда 
бошка 
техник 
ва 
технологик ш а р т ла р г а к а р а б ихтисослашган ва комп­
лекс т у р л а р г а булинади.
Их ти со с ла шг ан б р и г ад а ла р таркибига бир хил ихти- 
сосга э га ва бир хил технологик ж а ра ё н ла р н и б аж а р у в ч и
) 
и шч и л а р киради.
К омп ле кс б ри г а д а л а р таркибига хар хил ихтисосга 
эга б улг ан, техник ж и ха т д ан хар хил, а м м о бир-бирига 
б о г л и к и шл ар н и б аж а ру вч и ва махсулотни тайёр булиши 
д а р а ж а с и г а ч а
и шл аб
чикарувчи 
ишчилар 
киради. 
Б у н д а й б р и г а д а
ишчилари бемалол бир-бирларининг 
у ри нл а рин и
босишлари,
уз 
ихтисосларидан т а ш к а р и
к у ш и м ч а яна битта ёки бир неча ихтисосликларга эга 
б у л и ш л а р и керак.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Уз 
навбатида 
комплекс 
б р иг а д а ла р 
сменали 
ва 
с м е н а д а н сменага утувчи хилларга булинади. Сменали 
б р и г а д а л а р таркибига бир смена ж а р а ё н и д а иш б а ж а -
рувчи ишчилар киради.
С м е н а д а н сменага утувчи комплекс б р и г а д а л а р б ар ча
с м е н а л а р д а ишловчи ишчиларни уз ичига олади. Бунда й 
б р и г а д а л а р д а р ежал ашт и ри ш ишлари, б а ж а р и л г а н иш- 
л ар ни нг хисоби, дастгохлар ва иш вакти д ан унумли 
ф о й да ла н иш , ишчмларнинг малакасини ошириш ва у л а р ­
нинг ёндош ихтисосликларни осонликча э г а л ла ши таъ -
минланади. Амалиётда иш т а ж р и б а л а р и шуни курс ат а-
дики, бригададаги ишчиларнинг малакаси, ма да ни яти
к а нч ал ик
юкори 
булса, 
ижтимоий 
т а л а б л а р и ,
ме- 
хнатсеварлиги ва тараккиёти шунчалик б а л а н д б у л а ­
ди. Улар бригада ишига х а м иш а жо н куя рли к билан 
ёндошадилар.
И ш л а б чикариш бриг а да ла рин и нг б о ш к а р у в м е х а ­
низмини такомиллаштириш ж а м о а а ъз ола рин и нг в а з и ф а -
л арини а н и к тасаввур килинишини в азирл ик ла рнинг б р и ­
гада ипшилари орасида тугри такси мл ан ишин и ва б о ш к а ­
рув ма са л ал ар и н и са мара ли хал килинишини т а ъ м и н ­
лайди.
И ш л а б чикариш б ригадасида илгор, юкори м а л а к а -
ли т а шкилот чилик кобилиятига ва бригада а ъ з о л а р и
ичида обру-эътиборга эга булг ан шахе бошчилик к и ­
лади.
Бригадирнинг мураккаб ва кун киррали в аз и фа с и 
унинг фаолияти доирасини бироз торайтиришни т а л а б
килади. Шу максадда хар бир корхона б р и г а д и р л ар
тугрисида низом яратиши, унда уларнинг х ук у к ва 
ма жб у р ия тл а ри
тулик 
а н и к л аб
берилиши 
м а к с а д г а
мувофик булади.
Бри г ад а 
бошлиги зиммасига 
куйидаги 
в а з и ф а л а р
юкланади:
а) хар бир бригада аъзосига б риг ада олдида тург ан 
и!нлаб ч икариш топширигини а н и к етказиш;
б) и шчилар мехнатини илмий асосда ташкил килиш,
билим ва малакасига ка ра б ж о й - ж о йи г а куйиш;
в) ишч ил ар д ан технологик интизомнинг тугри б а ж а ­
рилишини 
т а л а б
килиш 
ва 
мехнат 
хавфеизлиг ини 
таъ ми нл аш;
г) иш жойларини ма териал л ар, асбоб ва м ос ла ма -
лар, техник х у ж ж а т л а р билан уз в ак т и да ва узл укс из 
таъ ми нл аш;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

д) ишсиз туриб колиш холатларини б а р т а р а ф этиш 
учун б а рч а чора-тадбирларни куллаш;
е) бахтсиз ходисаларнинг олдини олиш.
Б р и г а д а л а р б о шк а ру в и са мара дор л и г ин и нг ошири-
лиши ва ишчиларнинг бошка рув и шл а р и д а бевосита 
иштирок этишини т а ъ ми нл а ш ма кса ди д а и ш л а б ч и к а­
риш б риг а да ла ри кенгаши ташкил этилади. Унга и шл а б
чикариш, ташкилий ва ижтимоий-тарбиявий в а з и ф а л а р
юкланади. Кенг аш йигилишларида р е ж а т о п ши рик ла р и -
нинг б аж а р ил и ши , мехнат ва технологик интизомни 
му с тахка мл аш м а с а л а л а р и ва ишлаб ч и к а р и ш мадания- 
ти ка б и л ар куриб чикилади.
К орх она ла р д а б р и г а да л а р б ошка рувининг энг юкори 
т ашкилоти — б р иг а д и рл ар кенгашидир. У б риг адирлар- 
нинг умумий м а ж л ис ид а сайланади.
Б р иг ад ир л ар кенгаши бир ойда бир м а рт а йигилиш 
утка зади ва унга и шл аб чикариш р а х б ар л ар и н и ж а м о а т
таш к и л о тл а ри вакил л арини таклиф этади.
2- §. Я Н Г И Ч А Х У Ж А Л И К Ю Р И Т И Ш Ж А Р А Е Н И Д А Р А Х Б А Р Н И Н Г
Т А Ш А Б Б У С К О Р Л И Г И
Хозирги 
д а в р д а
х уж а ли к 
механизмини 
тубдан 
ка йт а куришнинг энг мухим хусусияти ва конуния- 
ти — корхона ва б ирл ашмал а р ни н г узини-узи бошка- 
ришга 
у т и ш и Д и р -
Мустакиллик,
м а н ф а а т д о р л ик
ва 
м а с ъ у ли ят — узини-узи 
б ошкаришнинг
учта 
таркибий 
Кисми хисобланади. Ш у билан бирга ма ъ с у л ия т ва 
ж а м о а
м а н ф а а т л ар и н и
мув офикл ашт иришнинг
яхши 
созл а нган механизмни корхоналар мустакиллиги, яъна 
эркин, уз с а ма р а д о р л и г и йуналишида х а р а к а т килиши- 
ни кенгайтиришнинг бошлангич шартидир.
Х у ж а л и к юритишнинг янги шароитида мехнат ж а м о ­
а л а р и
мехнат 
ресурсларидан,
шунингдек 
хом 
ашё, 
м а т е р и ал ла р ва энергиянинг барча т у р ла р и да н янада 
окилона ф о й д а л а н и ш д а н ма нфа атд ор б у л а ди ла р . Корхо- 
нал арн и нг мустакиллигини молиявий ва моддий жи- 
х ат д ан т а ъ м и н л а ш учун унинг ихтиёрига ишлаб чика- 
ришни, ф а н ва техникани р ивожла нт ири ш, мехнатга 
х а к тул аш,
моддий 
раг батл антириш,
ижтимоий 
ри- 
в о ж л а н и ш фо нд л ар и берилмокда.
Хозирги 
ш а р о ит д а 
х уж а ли к
р а х б а р л а р и
мехнат 
ж а м о а л а р и б ил а н б ирг а ликда уз р е ж а л а р и ни мустакил
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

р а в и ш д а ишлаб чикиш, уни а с осл аш ва та к с и мл а ш 
Хукукига эга булдилар. Хозирги бозор муносабатлари 
ш а ро и т ид а 
нарх-наво кундан-кунга 
ошиб 
бормокда. 
Б у н д а й
огир 
ва 
мураккаб ша роитда 
республикамиз 
к орх он а л а ри бутунлай тухтаб колиши, и шс и з л а р армия- 
си купайиши хавфи тугилди. Бундай шароитда рах- 
б а р л а р н и н г
ишбилармонлиги 
иш 
бериб 
колди. 
Чу- 
нончи, корхона рахб ар л ари н и нг ишбилармонлиги, та- 
шаббускорлиги 
хисобига 
корхо нал ар 
кенг 
х а л к
истеъмол махсулотларини и шлаб ч ик ишга , ерли хом 
ашё ва ма териалларнинг са ма ра ли и ш л а т и шг а утдилар. 
Р а х б а р л а р н и н г бундай та ш а б бу с курсатиши мехнат- 
ка шл а р н ин г д арома дл а ри н и оширишга, уларни бозор 
иктисодининг 
ofhp
д а м л ар и да моддий химоя килишга 
ё р д а м л а ш м о к д а .
Р а х б а р л а р н и н г бундай т аша б бус кор булиши жа мо а-
га 
в а
мехна ткашла рг а 
куйидаги 
с а м а р а н и
бериши 
мумкин:
а ) корхона 
ме хна ткашла ри доим 
иш билан таъ- 
ми н ла на ди л ар ;
б ) бозор х а л к истеъмоли ва о з и к - ов ка т моллари 
б и л а н бойийди;
в) мехнаткашларнинг маоши бир неча м а рт а ошади;
г) мехнаткашларнинг кундалик с а р ф - х а р а ж а т л а р и -
нинг 
бир 
кисмини 
корхона 
д а р о ма д и
хисобидан 
к о п л а ш имконияти яратилади.
Р а х б а р л а р н и н г яна бир мухим т а ш аб бу с и — бу ку шма 
корхоналарни бунёд этишдир. 
Бир 
неча 
вилоят ва 
т у м а н л а р д а, хорижий д а в л а т л а р и шб ил ар мо нл ар и ёрда- 
мида м а в ж у д махаллий хом а ш ё асосида ма хсул от и шлаб 
ч ик ару в чи кушма корхоналар т ашки л э тил мо к да . Б у н ­
дай к о рх он ал ар хар хил х а л к истеъмол ва о з ик- ов ка т
махсулотларини и шл а б чик ариш б илан бирга ма ха л лий
х а л к вакил л арини иш биЛан т а ъ м и нл а м о к д а .
Р а х б а р ходимларнинг яна бир фойда ли т а ш аб бу си — 
к и ш л о к хужа ли к ж а м о а л а р и т арк иб и да кичик пахта, 
пилла, кора кул терилари, ж у н ва м е ва - с а б з а в о т л а р г а и ш ­
лов бериб, улардан тайёр махсулот и ш л аб ч ик а рув чи кор ­
хон а л ар н и ташкил килишидир. Улар ме ва - с а бз а во т л а р н и
исроф булишдан, сифати б узил ишид ан с а кл ай ди .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Бугунги кунда корхоналарнинг узини м а б л а г б ил а н
т а ъ м и н л а ш г а утиши ва б ошк а ру в в а з и ф а л а р и н ин г му- 
р а к к а б л а ш у в и ходимларни тугри т а н л аш, у л а р н и жо й -
жойнга куйиш ва т ар б и я л а ш ии!ларига катта м а с ъ у л и я т
билан к а р а ш н и т а л а б килади. Шу билан б и р в а к т д а
б о ш к а р у в
ходимлари 
олдига 
куйиладиган 
т а л а б л а р
хам ошди. Б о ш к а р у в ходимлари — мехнатка шл ар н ин г
энг 
яхши 
в акиллари 
булиб, улар 
уз б и л и м л ар и г а ,
ку н и кма ла ри г а ва т а ж ри б ас иг а кура мехнат ж а м о а л а -
рининг 
ме хна т 
фаолиятини 
ташкил 
к и л иш г а
кодир 
кишилар б ули шл а ри керак.
Хо д имл ар сиёсати — ходимлар билан и ш л аш н и н г а с о ­
сий йуна лишидир. Унда ходимлар тугрисида, у ларнинг 
х у ж а л и к юритишнинг янги шароитларида ф а н - т е хн и ка
т а р а к к и ёт и ни н г 
юкори 
ч уккиларнг а 
чикиб 
олишини, 
и шл аб чикаришнинг юксак с а мара до рл и г ин и т а ъ м и н ­
л а ш г а кодир шахсларни т а р б и ял аб етказиш ту гр исида 
суз юритилади.
Му ст ак и л Узбекистон худудида ходимлар сиёсатига 
бутунлай б о ш к а ч а ёндошилмокда. Шу му н о с а ба т б илан 
ходимларни 
т ан л а ш
и шл ар и га
куйидаги 
т а л а б л а р н и
куйиш м а к с а д г а мувофикдир:
1. Ход и мл ар таркиби доимий ишчи к у ч ла р билан 
тулдирилмоги, уларни а лм а шт и р иш ж а р а ё н и узлуксиз 
булиши з арур.
2. Ходимларнинг гоявий- назарий ва сиёсий д а р а ж а с и
ка мситилмаслиги керак.
3. Ходимларнинг та н хо фикр юритишини ва ф а о л и я ­
тини 
к у л л а б - к у в в а т л а ш ,
ул арг а 
берилган 
х ук ук ла р-
д ан ф о й да л а н и ш и учун з ар у р шароитлар я р а т и ш керак.
4. Т о п ши рил г ан в а з и фа н ин г б а ж а р и л и ш и ж а во б г а р -
лигини, 
интизомни 
ва 
у з а р о
т а л а бч а н л ик ни
я н а д а
к ут а ри ш лозим.
5. Ход и мл ар т а н л а ш д а уз мафаатини к у з л а б ишл ай -
д и г а н л а р д а н , к а рин д ош- у руг л ар , ошна- ог айничилик ва 
б о ш к а и л л а т л а р да н т о з а л а н и ш зарур.
Х од им л ар сиёсатининг энг мухим в аз и фа с и б о ш к а ­
рув ход имла ри олдига куйиладиган т а л а б л а р н и и шл а б
ч ик и ш да н иборат. Бу т а л а б л а р ход имла р т а н л а ш д а
у л а р н ин г
куйидаги 
хислатларини 
инобатга 
олишни 
т а к о з о килади:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

а )
сиесий хислатлар. Бу л ар таркибиг а: гоявийлик, 
сиёсий ётуклик ва масъулиятлилик ка б и ла р киради.
1 
б) ишчанлик 
хислатлари. 
Б у л а р г а 
билимдонлик,
т ашк и л о тч и л ик кобилияти, янгиликни х,ис кила олиш 
1 
туйгуси, янги техника, технология ва ташкилий рояларни 
, 
муносиб рав и шд а б ахолаш ва уларни а м а л да куллай 
билиш хислатлари киради. И ш ч а н ли к хислатининг энг 
, 
мухим томони омилкорликдир.
в) 
шахсий 
хислатларга 
тез 
ва 
чукур 
фи крл аш,
топагонлик,
собиткадамлик,
ирода, 
т а в а к к ал
кила 
билиш, за р ур булганда бутун маъсулиятни уз зимма сига 
олиш, ка тъиятл илик ва матонат киради.
Ходимлар билан ишлаш тизимида «объект» ва «су б ъ­
ект» деган тушунчалар м а в ж у д булиб, объект — х о ­
д им ла р 
билан 
ишлаш тизимининг 
асосий 
таркибий 
кисмлари: ходимларни т ан ла ш, ул арг а б а х о бериш; 
субеъкт — бу ходимлар в аз и ф а л а р и н и руёбга чикарувчи 
идора ва ходимларнинг жамидир.
Х у ж а л и к юритиш механизми б илан ходимлар орасида 
иш олиб бориш тизимининг уйгун т арзд аг и бирлиги 
I 
мухим а х а ми я т касб этади. Бу тизим янги турдаги х о ­
димларнинг б ошка рув сохасида п айдо булиши, мустах- 
! 
кам у р н аши б колиши ва кенг ёйилишини т а ъ м и нл а ш и
лозим. Бу эса улар фаолиятининг услуби янги в а з и фа -
л а р г а ва х у ж а л и к юритиш ша р т - ш а р о и т л а р и г а б а т а м о м 
мувофик булади.
И ш л а б ч икаришда ходимлар б ил ан ишл ашн и нг узига 
хос хусусиятларидан биттаси — бу ходимларни т а н л а ш -
дир. Ходимларни турри т ан л а ш ва жо й - ж о й и га ку йи шд а 
i 
з арур ма ъсул и ят билан ён до ши шма са иш я кунла ри ку- 
тилган Самара бермаслиги аник.
I 
Ходимлар т ан ла ш услуби к а н ч а л и к пухта и ш л а б
чикилган булса, жа моанинг мехнат фа о л и я ти д а
ку- 
тилган с а ма р а до р ли кк а шунчалик тез э ришиш а м а л иё т да
исбот этилган.
' 
Ходимларга 
б ах о
бериш. 
Бу 
ишнинг 
б ел ги л аб
куйилган тартиби «аттестация» деб а т ал ад и.
Аттестация 
ходимларни 
т а н л а ш
ва 
т а р б и я л а ш г а ,
уларнинг ишбилармонлик ма ла ка с ин и ва билим д а р а ж а -
сини оширишга хизмат килади. Ходимларни а т т ес т а ц ия -
дан утка зиш тартиби 19-чизмада берилган. Аттестация 
жа р а ё н и д а ходимларнинг м а л а к а с иг а , унинг б а ж а р а -
ётган ишига ёки лавозимига л ойи кл и г иг а холисона б а х о
берилиши керак. Аттестация ки л ин аё тган ходимнинг иши-
f
www.ziyouz.com kutubxonasi

---