Корхоналарда бошкарув фаолияти

6. Ишлаб чикариш участкасини бошкариш
Цехнинг таркиби и ш л а б чикариш б ул и мл ар и ва участ- 
к а л а р д а н иб о ра т булади. И ш ла б ч ик ари ш булимйни 
катта уста б о ш к а р а д и , участкаларни эса оддий усталар 
б ошк а ра д и. Уста и ш л а б чикаришда асосий с и й мо хисобла­
нади. Чунки у и ш л а б чикариш ж а р а ё н и да у ч ас т к ад а иш 
б илан бан д б ул г а н асосий ишчилар жа м о а с иг а рахбарлик 
килади. Унинг х ук у к ва жа вобгарлиг и к а т ъ и й равишда 
ма ълум т арт иб ва коида буйича б е лг ила на ди. Уни бу 
л а в оз и м г а цех бошлигининг тавсиясига бин оан корхона 
директори ш а р т н о ма асосида тайинлайди ва озод килади. 
Усталарни 
цех 
р а х б а р ла р и
и шл а б
ч ик а р и шг а
кенг 
к у л а м д а ж а л б этади, хар томонлама и шл а р и г а ёрдам 
беради, иктисодий мусобакани ташкил этади.
Уста якка б ошч ил и к асосида и шл а б ч и к а р и ш участка- 
сининг х у ж а л и к фаолиятини б ошка р ад и. Унинг иштироки- 
д а технология и ш л а б чикилади ва так оми лл а шти рил ад и ,
ме ъё р ла р б е л г ил а на ди , тезкор ва ойлик р е ж а л а р тузилади. 
Уста и шч ил ар н и жо й -ж о й л ар иг а куяди, у л арн и иш билан 
т а ъ м и нл а й д и , ишдаг и юкори курсаткичлари учун муко-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

фотл айд и, разрядларини оширишни т а в с и я этади ва 
и шд аг и айби учун тартибга чакириш чорасини куради. 
С ме н а устаси маълум сменадаги уч ас т ка ж а мо а с иг а 
р а х б а р л и к килади ва у хам худди уста каби б ар ч а хукук 
ва в а з и ф а л а р г а эга. У суткалик смена т опширикла - 
рининг б ажа рил и ши учун жа моа н и у юшт и ра д и , ишчи- 
л ар ни йурикномадан утказади ва ха р бир иш жойида 
* 
белг иланган нормаларни 
ошириб б а ж а р и ш г а д а ъ в а т
этади.
Энг юксак мехнат унумдорлигига э ри ш г а н, нуксонсиз 
и ш л аг а н
ва 
моддий 
ма б л аг ла р ни
т е ж а г а н
бригада 
а ъ з о л а р и хамда участка ишчиларини му к о фо т л а ш учун 
ус т а га участкалар иш хаки фондидан 3 ф о и з д а н иборат 
б улг а н мукофот фонди а ж р а т и б берилади.
Ердам тарикасида ус т ал а рг а и шл ар н и 
ва смена- 
с утк ал ик вазифаларни таксимловчи, ж и х о з л а р н и тула 
т а р з д а иш билан таъминловчи хамда уч ас т к а томонидан 
ма хсулот ишлаб чикаришнинг ойлик и ш г а тушириш 
ж а д в а л л а р и н и б ажа рувч и р е ж а л а ш т и р у в ч и л а р а ж р а т и б
берилади. Х,ар бир смена устасига иш ж о й л ар и ни зарур 
т а н о в а р ( загатовка) ва ма те р и ал ла р , ас боб ва бошка 
з а р у р н арсалар билан таъминловчи хизматчи и шчилар 
буйсунади.
Смена охирида уста и шл аб ч ик ар и ш ус куна ла рини 
текширади, кейинги сменага бу у ск ун а ла рн и нг ифлос ва 
б уз ил г ан холда топширилишига йул куй ма йд и . Топшири- 
л а ё т г а н
ишлаб 
чикариш 
ускуналарини 
б ри г ад и рл ар ,
созловчилар, смена усталари, смена ж у р н ал и ни ка йд
ки ла д иг ан л ар ва катта у с т а л а р хам те к ши р ад и. Илгор 
у ч а с т к а л а р д а уста ёки б ри г ад и рл ар с м е н ад а н кейин иш 
н ати жа л ар ин и ва келаси кун иш р е ж а л а р и н и мух ок ама 
ки л иш учун кискача йигилишлар у т к а з ад и л а р .
К а тта уста унга ишониб т опширилган и ш л а б ч ик а р иш
у ч а с т к ал ар и да ж а м о а р а х б ар и ва и ш л а б ч и к а р и ш д а
мехнат ташкилотчиси булиб хисобланади. Унинг ихтиёри- 
д а уста б ошка рад иг ан 2—3 д а н кам б у л м а г а н у ч а с т к а л а р
б у л а д и. Ка т т а уста участка ва унга б уй с ун а ди га н у ч а с т к а ­
л а р фаолиятиг#, режанинг б а ж а р и л и ш и г а , у ск ун а ла рн и нг
холатиг а ва улардан ф о й да ла н иш г а, техника хав фси зл и г и-
га риоя килишга, техник ва мехнат интизомига, у ч ас т к ад а-
ги т оз ал ик ва тартибга, и шчиларнинг и ш л а б ч и к а р и ш д а
тугри 
таксимланишиг а, у ч а с т к а д а
мех на тни н г
илгор 
усулларини жорий этишга ва иктисодий м ус об а ка н и 
т а ш к и л этишга, жа моан и нг у ю шк о к л и к ва му с та х к а мл иг и-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

га х а м д а тугри рухий иклимга жа в о б беради. Уз ишида 
катта уста, б рига ди рл ар, илгор ишчилар ва цех к а с а б а
б и р л а ш м а с и г а тая на ди.
3- §. Б О Ш К А Р У В Н И Н Г А С О С И Й К О И Д А Л А Р И
Бугунги кунда б ошка рувнинг илмий а с о с л а н г ан ва 
т а ж р и б а д а синаб курилган коидаларига т а я н м а й туриб, 
х а л к х у ж а л и г и н и х ам да корхоналарни с а м а р а л и ри- 
в о ж л а н т и р и б булмайди.
Асосий к о и д а л а р х а л к хужа лиг ига ва унинг буринлари,
яъни т а р м о к л а р , б и р л аш м а ва корхоналарга р а х б а р л и к
услубини б ел гил аб беради. Ма з к ур к ои д а л а р иктисодни 
б о ш к а р и ш механизмининг асосини ташкил этувчи турли 
у сул л ар, ма ъ л у мо т н о ма л а р , низомлар ва ме ъё р л ар ё р д а ­
мида а м а л г а оширилади- Мустакил Узбекистонимизнинг 
и ш л а б ч и к а р и ш с о х а л а ри г а р ах б ар ли к килиш б ошка ру вн и
юкори т а ш ки л о т л а р ни н г х а м жи х а т х а р ак а т л ар ин и т а л а б
килади. Бунинг учун б ошкарувни ташкил этиш усуллари 
ва ш а к л л а р и н и н г ягона тизими зарур булади.
Хозирг и 
ша роитда 
и шл а б
чикаришни 
б о шк а р и ш
ш а к л л а р и ва усулларини белгиловчи асосий к о и д а л а р
к у й и д а г и л а р д а н иборат:
/. Б о ш к а р и ш н и н г и лм и й л и ги . Хозирги з амон шароити- 
да б о ш к а р и ш н и н г илмийлик коидаси тобора к а т т а р о к
а х а м и я т касб этмокда. Бу коидани а м а л г а ошириш 
и ж т и м о и й т а р а к к и ё т конунларини тобора т у л а р о к билиб 
боришни ва у л а р д а н х у ж а л и к юритиш ама л иё тид а борган 
са ри т у л а р о к фой да ла н иш н и т а к о з о этади.
Хоз ир и ш л а б ч икаришни илмий асосда б о ш к а р и ш
кои д аси н и я м а л г а ошириш куйидаги ша рт л а рни н г б а ж а ­
р ил и ши н и т а л а б килади:
а) и ш л а б чик ари шн и бошкаришнинг илмий негизлари- 
ни бутун ч о р а л а р б ил а н ривожлантириш ва унинг турли 
м у а м м о л а р и н и и ш л а б чикару'вчи махсус илмий- та дк ик от 
ол ий г ох л ар ин и б ар п о килишни;
б) р а х б а р л и к ма ла к ас и г а талабнинг кучайиб бора- 
ё тг анл иг ин и хисобга олиб, бошка р ув мехнати ходимлари- 
ни т а й ё р л а ш ва к а йт а т а й ё р л а ш тизимини ислох килиш;
в) и ш л а б ч ик ар и шн и бошкаришнинг энг яхши ва 
илг ор т а ж р и б а л а р и н и умумл а штириш ва билиш.