Ko‘rsatishni o‘rgatish kabi masalalarni o‘z ichiga qamrab oladi
-mavzu. Bir tibbiy guruhdan ikkinchi boshqa guruhga o‘tish isboti va
Download 0.59 Mb. Pdf ko'rish
|
2.04-ЖТГиг-ва-СПОРТнинг-ТИБ-ФИЗ-К-АСОС-5112000-НФД-2018-2019-ў.й
|
3-mavzu. Bir tibbiy guruhdan ikkinchi boshqa guruhga o‘tish isboti va kuzatish usullari
Sport bilan shug‘ullanuvchilarni tibbiy kuzatuvining turlari (birlamchi, qayt a (takroriy), qo‘shimcha). Dinamik kuzatuv va uning sportchilarni bir guruhdan ikkinchi guruhga o‘tishdagi tutgan o‘rni. Qo‘shimcha tibbiy kuzatuv o‘tkazilishi, uning maqsadi, maxsus shifokorlar maslahatining bir guruhdan boshqa guruhga o‘tkazishda roli haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Tibbiy shifokor nazoratida o‘z-o‘zini nazorat qilishning ahamiyati. O‘z - o‘zini nazorat qilish daftari, pulsometriya (bir daqiqada-yurak qisqarish soni) va uning o‘z o‘zini nazorat qilishidagi tutgan o‘rni, o‘z o‘zini nazorat qilish daftarining sportchi funktsional tizimini baholashdagi va patologik (kassalik) holatlarni erta aniqlashdagi axamiyati haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. 12-modul. Anamnez, asab, mushak va yurak-qon tomir tizimlari faoliyati 1-mavzu. Sportchilarni sport anamnezi va jismoniy rivojlanish
Anamnez turlari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish, morfologik belgilar, jismoniy rivojlanishni tekshirish uslublari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanuvchilar organizmining funktsional holati xarakteristikasi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Asab tizimi. Ma`lumki, asab tizimi, organizmning barcha faoliyatini boshqaradi va yo‘naltirilishi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish, jismoniy tarbiya va
sport bilan
tizimli mashg‘ulotlar natijasida asab tizimi mukammallashishi sodir bo‘lishi, kuch, harakatchanlik, asab jarayonlarining mutanosibligi, harakat apparatining vegetativ a`zolar bilan o‘zaro ta`siri haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. Asab-mushak tizimi. Harakat doirasi holati mushaklar tonusi, harakatlar hajmi, mushaklar kuchi, harakatlar tezligi, pay reflekslari, koordinatsiya bo‘yicha aniqlanadi. Tonus paypaslash yoki maxsus asbob-miotonomter bilan; harakatlar hajmi-bukish yoki yozish, yaqinlashtirish va uzoqlashtirish, pronatsiya, supinatsiya imkoniyati bor burchak kattaligi bo‘yicha; kuch-dinamometr bilan; harakatlarning tezligi va koordinatsiyasi maxsus funktsional sinamalar bilan; pay reflekslari (tizza, axill)-tizza qopqog‘idan pastda sonning to‘rt boshli mushagi payiga yoki axill payiga bolg‘acha bilan urish orqali aniqlanishi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. 3-mavzu. Mushak yuklamasining bolalar asab tizimi va tayanch-harakat apparatining funktsional holatlariga ta`siri
Markaziy asab tizimiga jismoniy yuklamalarning ta`siri haqida nazariy 11
ma`lumotlarga ega qilish. Vegetativ va simpatik asab tizimining jismoniy yuklamalar ta`sirida o‘zgarishi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. Eshitish va vestibulyar apparatlar haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. Jismoniy mashqlarning tayanch-harakat apparatga (suyakka, muskulaturaga va umurtqaga) ta`siri haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
uslublari
Odam organizmi-funktsional tizim ekanligi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. Tashqi nafasni baholash uslublari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. Zaxira imkoniyatlarni baholash uslublari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. Organizm funktsional holatini nazorat qilish va tahlil qilish shakllari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. 5-mavzu. Bolalar va o‘spirinlar organizmining ish faoliyatiga jismoniy yuklamalarning ta`siri
Jismoniy yuklamaning yurak qon-tomir tizimi, nafas olish tizimi, endokrin tizimi va modda almashinuviga ta`siri haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. Yurak-qon tomir tizimi funktsional holati ko‘rsatkichlari: - Yurak qisqarishlari tezligi: yurak faoliyati-yurak qisqarishlari maromi bolalar va o‘spirinlar o‘sishi hamda rivojlanishi xarakteri bilan aniqlanadi. Bolalardagi qon aylanish xususiyatari modda almashinuvning o‘ziga xos xususiyatlari bilan bog‘liq. O‘sib borayotgan organizmning kislorodga bo‘lgan ehtiyoji yurak ishi kattalashishini talab qiladi. - Arterial bosim – yurak qon-tomir tizimi funktsional holati ko‘rsatkichi. - B.Korotkov bo‘yicha auskultativ o‘lchanadi. Nafas tizimga ta`siri: kattalarga qaraganda, bolalarda jismoniy yuklamalar mobaynida tashqi anfas intensifikatsiyasi nafas olish chuqurligi hisobiga emas, balki nafas olish tezligi hisobiga sodir bo‘ladi. sistematik tarzdagi mashg‘ulotlar natijasida bolalarda nafas olishning neyrogumoral boshqarilishi yaxshilanadi, nafas olish tizimi ishi bir-biriga moslashishi yaxshilanishi ta`minlanadi.
Mushak ishi bolalar buyrak usti beziga ijobiy ta`sir ko‘rsatadi. Yuklamaning hissiyotliligi buyrak usti bezlarining sekretor funktsiyasi oshishiga olib keladi. Mushak yuklamasida moslashish reaktsiyalarini ta`minlashda gipofiz, oshqozon osti bezi, qaolqonsimon bez va jinsiy bezlar ma`lum va ahamiyatli rol o‘ynaydi.
Mushak yuklamasi modda almashinuv jarayonlariga katta talablar qo‘yadi. Bu chiqarish tizimi funktsiyasi, avvalambor buyraklar funktsiyasi kuchayishidir, sababi ular qonni metabolizm mahsulotlaridan tozalash orqali qonning kimyoviy tarkibi doimiyligini ta`minlash haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
shikastlanishlarida qo‘llanish xususiyatlari Massaj tarixi. Ijtimoiy ahamiyati. Organizmning fiziologik funktsiyalariga ta`siri. Massaj usullari va qo‘llanilishining negizlari haqida nazariy ma`lumotlarga ega
12
qilish. Massaj tarixi: Massaj qadimgi Xitoyda, Hindistonda, qadimgi Gretsiyada, Rumda tarqalagan. Ammo, shubhasiz, massaj rivojlanishi tarixida rol Gretsiyaga tegishli. Birinchilardan bo‘lib massajni nafaqat sog‘liqni saqlash va tiklash uchun, balki kasalliklarni davolashning juda yaxshi vositasi sifatida qo‘llashgan. Ijtimoiy ahamiyati Bizning kunlarimizda massaj nafaqat o‘z ahamiyatini yo‘qotmadi, balki juda ham keng ommabop bo‘ldi. Masalan, massaj bemorlarni operatsilarga (jarrohlik muolajalarga) tayyorlashda yordam beradi, operatsiyadan (jarrohlik muolajalardan) keyingi davrda tiklash vositasi hisoblanadi, ko‘rpa-tushak tartibidan keyingi yuzaga keladigan mushaklar atrofiyasiga qarshi kurashishiga yordam beradi va boshqalar. Massaj san`atiga balet artistlari, dramatik tetar artistlari va tsirk xodimlari murojaat qilishadi. Sportsmenlar uchun massaj sport mahoratini oshirishda, charchash bilan kurashishda yordamchi hisoblanadi, u ruhiy-jismoniy ish qobiliyatini tiklash va oshirishning eng yaxshi vositasidir.
Massaj muolajalari ta`siri ostida terida biologik faol moddalar paydo bo‘ladi va qonga tushadi, ular to‘qima gormonlari hisoblanadi va tomir reaktsiyalarida, asab impulslari uzatilishida va boshqa reaktsiyalarda ishtirok etadi. Masalan, hujayralarda bog‘langan holda faolsiz joylashgan atsetilxolin massaj ta`siri natijasida eruvchan, faol holaga o‘tadi. Atsetilxolin asab impulslarini bir hujayradan boshqa hujayraga o‘tkazishda muhim rol o‘ynaydi.
To‘qimalarga mexanik ta`sir qilish-cho‘zish, surish, bosish, ishqalash, burash. Bu limfa, qon, to‘qimalararo suyuqlik sirkulyatsiyasiga (aylanishiga) yordam beradi, epidermisning kuchgan hujayralari chiqarilishiga sharoit yaratadi. Mexanik omil dimlanish hodisalariga jiddiy taxsir ko‘rsatadi, modda almashinuv va teri nafas olishiga ta`sir ko‘rsatadi. Massaj ta`siri organizmga turlichadir. U deyarli barcha kasalliklarda qo‘llaniladi, kapillyar qon aylanishiga, qon tomirlar tonusiga juda yaxshi ta`sir ko‘rsatadi. 13-modul. Jismoniy mashqlar fiziologiyasi. 1-mavzu. Jismoniy mashqlar fiziologiyasi fanining maqsadi hamda vazifalari Jismoniy mashqlar fiziologiyasi fanining maqsadi hamda vazifalari, tadqiqot metodlari va boshqa fanlar bilan bog‘liqligi, amaliyot uchun ahamiyati haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Jismoniy mashqlar fiziologiyasi fanining rivojlanish tarixi, sharq mutafakkirlarini mazkur fanga qo‘shgan hissasi, O‘zbekiston olimlarini fanni rivojlanishiga qo‘shgan hissasi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Sog‘lom turmush tarzini asosiy komponentlari, mashq qilishning umumiy fiziologik asoslari, gipodinamiya (harakatning kamayishi) va uni organizmga 13
ta`siri haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Jismoniy mashqlar sog‘lom turmush tarzi sifatida. Jismoniy mashqlar organizmga ta`siri. Jismoniy mashqlarni inson salomatligiga ta`siri haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
rivojlantirish Organizmni funktsional imkoniyatlari haqida tushuncha, organizm funktsional imkoniyatlarini yoshga qarab o‘zgarishi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
chiniqtirishning fiziologik asoslari Chiniqtirishning fiziologik asoslari, an`anaviy chiniqtirish metodlarini fiziologik asoslari, noan`anaviy chiniqtirish metodlarini fiziologik asoslari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Adaptatsiya (moslashish) haqida tushuncha va uning turlari. Adaptatsiyani (moslashishnig) fiziologik xususiyatlari. Umumiy adaptatsiya (moslashish) sindromi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Sport turlarini fiziologik tavsifi. Statik va dinamik ish. Standart va nostandart harakatlar. Siklik va asiklik harakatlarni fiziologik asosi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Jismoniy mashqlar erkin harakat vositasi sifatida qo‘llanilishi, kun tartibida jismoniy mashqlarni o‘rni va ahamiyati. Jismoniy mashqlar erkin harakat sifatida qo‘llanilishining fiziologik me`yorlari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Start va start oldi holatini fiziologik ta`rifi. Razminkaning (Qo’l-oyoq chigalini yozish, tanani qizdirib olish) fiziologik asosi. Ishga kirishish va turg‘un holat. O‘lik nuqta va ikkinchi nafas. Charchash va uning fiziologik ahamiyati haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Tiklanish bosqichlari. Funksional tizimlarni tiklanishining (o’z holiga qaytishinig) geteroxronligi (notekisligi). Tiklanish va dam olish jarayonlari samaradorligini oshirish vositalari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
14
fiziologik asoslari Harakatni dinamik stereotipi. Harakat malakalarini shakllanishining fiziologik asoslari. harakat malakalarini shakllanish fazalari. Harakat malakasining somatik va vegetativ komponentlari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanishda ayrim sistemalarning xususiyatlari. Muskul faoliyatini vegetativ ta`minlash. Muskul faoliyatini anaerob (kislorodsiz) va aerob (kislorodli) ta`minlash haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Jismoniy yuklamalarni me`yorlashni fiziologik mexanizmi. Jismoniy mashqlarni me`yorlash tamoyillari. Jismoniy tarbiya darslarida puls egriligini (Yurak qisqarish sonini) fiziologik tavsifi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Kuch, tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik va chidamlilik sifatlarini rivojlantirishning fiziologik asoslari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Sportga tanlash va yo‘naltirishning fiziologik asoslari. Sportga tanlashda ayrim sistemalarning (tizimlarnig) xususiyatlari. Sportga tanlashda irsiyatning o‘rni va ahamiyati haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Ayollar harakat va vegetativ funktsiyalarini xususiyatlari. Ayollarni aero b (kislorodsiz) va anaerob (kislorodli) imkoniyatlari. Sport bilan shug‘ullanishni ayollar organizmiga ta`siri haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Ekstremal (Shoshilinch) sharoitlarda sportchi ish qobiliyatining o‘zgarishi. Sportchi ish qobiliyatini pasaytiradigan omillarning fiziologik ta`rifi. Sportchi ish qobiliyatini aniqlash usullari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Gipokineziya (harakatnig kamayishi, kamharakatlilik) va organizm funktsiyalariga uning salbiy ta`siri. Ertalabki gimnastika va ishlab chiqarish
15
gimnastikasining fiziologik asoslari. Ish qobiliyatiga ommaviy sport turlarini ijobiy ta`siri. Uzoq umr ko‘rishga, sog‘liqni va ish qobiliyatini saqlashga optimal (mioriy) harakat qilishni ahamiyati haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Biomexanikani o‘qitishning mazmuni. Jismoniy mashqlar biomexanikasi uning paydo bo‘lishi, tarixiy taraqqiyoti, talabalarning biomexanika fandan bilim asoslarini egallashda nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Tirik tizimlardagi mexanik harakatlar haqida ma`lumotlarga ega qilish. Ushbu mavzu bo‘yicha bilim, ko‘nikma, malakalarga ega qilishda nazariy bilim berish. 2-mavzu. Odam tanasi harakatining dinamikasi Dinamikaning asosiy qonunlar va tushunchalari haqida nazariy
ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Kuch va kuch momenti, kuch impulsi va kinematik moment. Nyuton qonunlari ushbu mavzu bo‘yicha bilim, ko‘nikma, malakalarga ega qilishda nazariy bilim berish. Ilgarilanma va aylanma harakatlarda tananing inert o‘lchamlari. Odam tanasi massalarining geometriyasi; odam tanasi bo‘laklarining umumiy va xususiy og‘irlik markazlari, tananing hajm va sirt markazlari haqida umumiy nazariy bilim berish.
tuzilishi
Biomexanik zanjirlar. Tana bo‘laklarining ulanishi; bioknematik zanjirlar va juftlar (berk bo‘lmagan, berk va tarmoqlangan darajalari) To‘la bog‘langanlik to‘g‘risida tushuncha mavzular bo‘yicha chuqur nazariy ma`lumotlarga ega qilish. Tebranuvchi mayatniklar va richaklarning tezlanishi va muvozanat shartlari haqidagi bilimlar bo‘yicha nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Kuch, tezlik va harakatning davomiyligi haqida nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Ko‘chish, tezlik va harakat davomiyligi hamda tezligi va kuchi oralig‘ida o‘zaro bog‘liqlikni bo‘lmasligi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
O‘q atrofida aylanish. Odam tanasining va uning bo‘laklarining o‘q atrofida aylanishi haqida nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Aylanma harakat shartlari. Markazga intilma tezlanish manbai. Ushlab turuvchi kuch. Ushlab turuvchi va aylantiruvchi qismlarning o‘zaro ta`siri. Markazga intilma va markazdan qochma kuchlar. Mavjud va mavjud bo‘lmagan markazdan qochma inertsion kuchlar haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
16
Odam tanasining muvozanati haqida umumiy nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Muvozanatdan chiqaruvchi kuchlar; ularning momentlari, joy o‘zgartirvchi (yoki muozanatdan chiqaruvchi) va muvozanatlovchi mavzu to‘g‘risida nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Tana holatini saqlashda mushak ishining statik turlari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Sport snaryadlariga tezlik berish usullari haqida nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Sport snaryadlari uchishning mexanik asoslari. To‘pning uchishi yoki tayanchdan sapchish mexanikasi mavzusi bo‘yicha nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Yurish va yugurish biomexanikasi hamda dinamikasi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Kinematika haqida tushuncha va Nyuton qonunlari haqida naziy ma`lumotlarga ega qilish.
Sport turlarini o‘ziga xos xususiyatlari va ulardagi harakatlar biomexanikasi haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Jismning harakatini, uning fazodagi vaziyatining o‘zgarishi, aylanma va ilgarilanma harakatlarni o‘rgatish hamda bu haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. 12-mavzu. O‘q atrofida harakatlar O‘q atrofida harakatlarni nazariy asoslari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Umumiy rivojlantiruvchi mashqlarni biomexanik asoslari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish. 14-mavzu. Differentsial biomexanika. Sportda-texnik mahorat biomexanikasi
Tana tizimi va uning motorikasi mavzusi bo‘yicha nazariy ma`lumot berish. Odam tanasi tuzilishining uning harakat imkoniyatlariga ta`siri. Tana proportsiyasi va uning konstitutsiyasi shu mavzu bo‘yicha nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Ushbu mashqni qanday bajara oladi. (jismoniy tarbiya texnikasini egallashning effektivligi) Shu mavzu bo‘yicha nazariy bilimlarga ega qilish. 17
Mutloq va solishtirma samaradorlik. Jismoniy tarbiya texnikasining amalga oshirish samaradorligi nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash.
Texnikani amalga oshirish samaradorligining ikki turi. Texnikaning egallashning biomexanik asoslari haqida nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Er usti va musht bilan o‘zaro tayanch hosil qilib bo‘ladigan lokomator harakatlar haqida nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Tayanchdan itarilish mexanizmi mavzusiga asoslangan chuqur nazariy bilim berish. Tayanch bilan tayanadigan harakatlanuvchi tana bo‘lagining o‘zaro ta`siri. Tayanchdan itarilishda tayanchning reaktsiyasi. Muvozanatlovchi kuchlar va ularni tashkil etuvchilar uchun nazariy ma`lumotlarga ega qilish.
Amaliy mashg‘ulotlarda ma`ruza va seminar mashg‘ulotlarida egallangan bilimlarni talabalar amaliy ko‘rib bajarish orqali ko‘nikma va malakalari shakllantiriladi.
Amaliy mashg‘ulotlarda tavsiya etiladigan mavzular. Havo gigiyenasi, havoning tarkibi, fizik va kimyoviy hususiyatlari. Ob-havo, iqlim va unga moslashuv. Suv va tuproq gigiyenasi. Sport inshootlari gigiyenasi va jismoniy tarbiya hamda sport bilan shug‘ullanuvchilarning shaxsiy gigiyenasi Jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlari davrida ovqatlanish gigiyenasi Ayrim sport turlari bilan shug‘ullanish gigiyenasi. Jismoniy tarbiya va bolalar sportining gigiyenik mohiyati. Chiniqishni gigiyenik asoslari. Jismoniy tarbiya darslarida yuklamalarni me`yorlashtirishning gigiyenik asoslari. Umumiy sport patologiyasi asoslari. Sportchilarni kasallanishi va jarohatlanishi. Sport pedagogik nazorat mazmuni va metodlari. Yoshlar va o‘quvchilarni jismoniy tarbiyasida shifokor nazorati. Sportda ish qobiliyatini tiklash vositalari. Davolash jismoniy tarbiyasi asoslari. O‘quvchilarning jarohatlanishi. Yurak qon tomir tizimi kasalligi. Nafas olish organlari modda almashuvining buzilishi va tomir kasalliklari. Jarohatlar va asab tizimi kasalligi, tayanch-harakat apparati kasalliklarini davolash jismoniy tarbiyasi. Yoshlar va o‘quvchilar salomatligini tibbiy nazorati. Yoshlar va o‘quvchilarning tibbiy guruhlarga taqsimlanishi. Bir tibbiy guruhdan ikkinchi boshqa guruhga o‘tish isboti va kuzatish usullari. O‘zini nazorat qilish qoidalari. Sportchilarni sport anamnezi va jismoniy rivojlanish. Sportchilarni asab tizimi xususiyatlari va uning rivojlanishi. Mushak yuklamasining bolalar asab tizimi va tayanch-harakat apparatining 18
funktsional holatlariga ta`siri. Jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanuvchilarni tekshirish shakllari va uslublari. Bolalar va o‘spirinlar organizmining ish faoliyatiga jismoniy yuklamalarning ta`siri Massajning fiziologik va gigiyenik asoslari hamda sport shikastlanishlarida qo‘llanish xususiyatlari Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish bo‘yicha kafedra professor o‘qituvchilari tomonidan ko‘rsatma va tavsiyalar ishlab chiqildi. Unda talabalar asosiy ma`ruza mavzulari bo‘yicha olgan bilim va ko‘nikmalarini amaliy mashg‘ulotlar orqali yanada boyitadilar. Shuningdek, darslik va o‘quv qo‘llanmalar asosida talabalar bilimlarni mustahkamlashga erishish, tarqatma materialllardan foydalanish, ilmiy maqolalar va tezislarni chop etish orqali talabalarning bilimini oshirish, mavzular bo‘yicha ko‘rgazmali qo‘rollar tayyorlash va boshqalar tavsiya etiladi.
Download 0.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|