Korxona bilan tanishish. Korxonalarning ichki nazorat bo‘limlari hamda ularning mutaxassislari bilan tanishish. Tahlil va audit ishlarini tashkil qilinishi va manbalar bilan ta’minlanishini o‘rganish

Shartn omalar tuzish, tonna	Yetkaz ib beruvc hilardan kelib tushdi, tonna		Ehtiyojlar -ning shartnomalar bilan ta’minlan- ganligi,%
Shart- nomalar- ning bajarili- shi, %
	ichki	tashqi
A	1	2	3	4		5		6=gr.4:gr.3		7=gr.5:gr.4
Saralangan konstruksio n po‘lat	1100	300	800	700		650		87,5		92,8
Ingichka listli po‘lat	160	-	160	150		150		93,7		100,0
Mis prokat	1800	100	1700	1450		1450		85,3		100,0
Latun prokat	400	30	370	360		350		97,3		97,2

3-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, sifatli po‘lat materialiga ehtiyoj rejasi yetkazib berish bo‘yicha shartnomalar hamda ichki qoplash manbalari bilan to‘liq ta’minlanmagan.
Reja bo‘yicha ta’minlanganlik koeffitsiyenti:
Kt.r = (300 + 700) : 1100 = 0,909.
Haqiqatda yetkazib berish rejasi 86,3 % ga bajarilgan.
Kt.r = (650 + 300) : 1100 = 0,863.
Tahlilda har bir nomlanishdagi materiallar ishlab chiqarish uchun sarflash kunlarida ifodalangan zaxiraning minimal me’yori bilan taqqoslanadi. Shu maqsadda quyidagi shaklli analitik jadval qo‘llaniladi (5.2-jadval).
4-jadval

Material resurslar zaxira holati tahlili

Materiallar markasi nomi	O‘rtacha sutkalik sarf, kg	Haqiqatdagi zaxira		Zaxira me’yori, kunlar		Maksimal me’yordan og‘ish
		Kg	kunlar	maksimal	minimal	kunlar	kg
Po‘lat mar- kasi U-10	50	4800	96	35	25	+61	+3050
8mm li po‘lat	51,4	3600	70	94	80	-24	-1233,6

Hisoblash: 96 – 35 = +61 kun;

61*50 = +3050 kg.
Ushbu misolda hatto maksimal me’yor bilan taqqoslanganda ham U-10 po‘latda sezilarli qoldiq mavjud. Ayni vaqtda boshqa turdagi po‘lat 1233,6 kg kam.

8. 
   Ishlab chiqarish va davr xarajatlari tahlili.
   

Mahsulot, ish va xizmatlar tannarxi tahlili xarajatlarni boshqarish tizimida ulkan ahamiyat kasb etadi. U ushbu ko‘rsatkichning o‘zgarish tendensiyalarini va uning darajasi bo‘yicha reja bajarilishini aniqlash, uning o‘sishiga omillar ta’sirini belgilash, zaxiralarni aniqlash va mahsulot tannarxini kamaytirish imkoniyatlaridan foydalanish bo‘yicha korxona faoliyatini baholashga imkon beradi.

Mahsulot tannarxi tahlili, odatda, korxonaning umumiy xarajatlari dinamikasini o‘rganishdan boshlanadi.
5-jadval

Korxona umumiy xarajatlari dinamikasi tahlili, ming so‘m

Xarajatlar	Haqiqatda		Hisobot yilida o‘tgan yilga nisbatan % da
	o‘tgan yil	hisobot yili
Jami xarajatlar	180529	223580	123,8
Jumladan:
- mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi	167481	189213	112,9
- davr xarajatlari	9612	10043	104,5
- moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar	3436	24324	707,9
- favqulodda zararlar	-	-	-

5-jadval ma’lumotlari nafaqat ishlab chiqarish tannarxi – korxona xarajatlarining asosiy qismi, davr xarajatlari o‘zgarishini aniqlashga imkon beradi, balki o‘ziga xos bozor munosabatlarida moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishda mazkur korxona ishtirok darajasini ham aniqlaydi. Ko‘rinib turibdiki, korxonada hisobot yili uchun deyarli barcha turdagi xarajatlar o‘tgan davrga nisbatan o‘sish tendensiyasiga ega bo‘lgan. Bunda korxonaning moliyaviy faoliyati bo‘yicha xarajatlar 7,07 marta o‘sgan, bu esa moliyaviy faoliyat faollashganligidan darak beradi.

Davr xarajatlari – korxona xarajatlari hisobi tizimida yangi ko‘r- satkich. Unga boshqaruv xarajatlari, sotish xarajatlari, umumxo‘jalik yo‘nalishidagi boshqa xarajatlar, jumladan ilmiy-tadqiqot va tajriba- sinov ishlanmalari uchun xarajatlar kabi ishlab chiqarish jarayoni bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar kiritiladi. Bu xarajatlar mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha korxona faoliyatiga bog‘lanmagan, lekin mahsulot (ish, xizmat) sotish bo‘yicha asosiy faoliyat bilan bog‘liq. Ular boshqacha tarzda operatsion xarajatlar deb yuritiladi. Ular mahsulot sotish hajmiga bog‘liq bo‘lmaydi, aksincha, vaqt bilan, xo‘jalik faoliyatining davomiyligi bilan ko‘proq darajada bog‘langan.

6-jadval

Davr xarajatlari tarkibi tahlili

Ko‘rsatkichlar	O‘tgan davr uchun		Hisobot davri uchun		Mutlaq o‘zgarish	O‘sish sur’ati , %
	summa, mln so‘m	salmog‘i,%	summa, mln so‘m	salmog‘i, %
Davr xarajatlari –jami, Jumladan	971,3	100	1013,4	100	+42,1	104,3
Sotish xarajatlari	54,2	5,6	66,3	6,5	+12,1	122,3
Ma’muriy xarajatlar	381,7	39,3	506,2	50	+124,5	132,6
Boshqa operatsion xarajatlar	535,4	55,1	440,9	43,5	-94,5	82,3

Ko‘rib chiqilayotgan davr uchun davr xarajatlari umuman 42,1 mln so‘mga yoki 4,3% ga oshgan. Davr xarajatlari tarkibida strukturaviy o‘zgarishlar sodir bo‘lgan. Ma’muriy xarajatlarning ulushi keskin oshgan bo‘lsa, sotish xarajatlari sezilarsiz oshgan. Boshqa operatsion xarajatlarning ulushida pasayish kuzatilgan.

9. 
   Balans ko‘rsatkichlari va moliyaviy xolat tahlili.
   

Buxgalteriya balansi – bu muayyan sana uchun korxona mulki va uni moliyalashtirish manbalarini pul ko‘rinishida aks ettirish usulidir. Buxgalteriya hisobida «balans» so‘zi bir nechta ma’noga ega:
a) schyotlar bo‘yicha yozuvlar olib borishda va xo‘jalik subyektlari mablag‘larini turli kesimda guruhlashda natijalar tengligi;
b) asosiy hisobot shakli yakuniy;

v) asosiy hisobot shakli nomi.
Asosiy hisobot shakli sifatida balans ma’nosi mutlaqo katta, chunki bu hujjat korxonalarning mulkiy va moliyaviy holati haqida yetarlicha aniq va yanglish bo‘lmagan tasavvur hosil qilishga imkon beradi. Hisobot sanasi uchun korxona tasarruf etayotgan mulk va qarz huquqlari qiymati balans aktivida aks ettiriladi. Aktivlar iqtisodiy resurslar yoki kelgusi xarajatlarni amalga oshirish bo‘yicha korxonaning potensiali haqida muayyan tasavvur beradi.


7-jadval

Buxgalteriya balanslari tasnifi

Tasnifiy belgi	Balanslar turi
Tuzish vaqti bo‘yicha	Kirish, joriy, tugatish, ajratuvchi, birlashtiruvchi
Tuzish manbalari bo‘yicha	Inventar, daftar, asosiy
Axborot hajmi bo‘yicha	yaxlit, qo‘shma, konsolidatsiyalangan
Faoliyat xarakteri bo‘yicha	Asosiy faoliyat balansi, noasosiy faoliyat balansi
Faoliyat turlari bo‘yicha	Tashkilot balansi, investitsion fond balansi, bank balansi, byudjet tashkiloti balansi
Mulkchilik shakllari bo‘yicha	Davlat korxonasi balansi, xususiy korxonalar balansi
Aks ettirish obyekti bo‘yicha	mustaqil balans, alohida balans
Analitiklik darajasi bo‘yicha	Balans-brutto, balans-netto, shaxmat aylanma balans, o‘rta balans, zichlangan balans

Korxonaning moliyaviy holati – uning qarz majburiyatlarini qaytarish qobiliyatini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlar majmuyidir. U korxona normal faoliyat yuritishi uchun moliyaviy resurslar bilan ta’minlanganlik, ularning maqsadga muvofiq joylashtirilishi va samarali foydalanilishi, boshqa yuridik va jismoniy shaxslar bilan o‘zaro moliyaviy munosabatlar, to‘lov qobiliyati va moliyaviy barqa- rorlik bilan tavsiflanadi. Korxonaning moliyaviy holati barqaror, beqaror (inqiroz oldi) va inqirozli bo‘lishi mumkin.
Korxonaning muvaffaqiyatli faoliyat yuritish va taraqqiy etish qobiliyati, o‘zgaruvchan tashqi va ichki muhitda o‘z aktivlari va pas- sivlari muvozanatini saqlashi, to‘lov qobiliyati va investitsion joziba- dorligini muntazam yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan risk darajasida saq- lab turishi uning barqaror moliyaviy holatidan darak beradi va ak- sincha.
Korxonaning moliyaviy holati, uning barqarorligi ishlab chiqarish, tijorat va moliyaviy faoliyat natijalariga bog‘liq bo‘ladi.
Ishlab chiqarish va moliyaviy rejalarning muvaffaqiyatli bajarilishi korxonaning moliyaviy holatiga ijobiy ta’sir qiladi. Aksincha, mahsulot ishlab chiqarish va sotish tanazzuli natijasida uning tannarxi oshadi, tushum va foyda kamayadi, buning oqibatida – moliyaviy holat va uning to‘lov qobiliyati yomonlashadi. O‘z navbatida, barqaror moliyaviy holat korxonaning moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijalarini belgilab beruvchi barcha omillar majmuini mohirona va samarali boshqarish natijasi hisoblanadi.

Kredit qobiliyatini baholash

Bankrotlik ehtimolini prognozlash
Tahlilning asosiy maqsadi – xususiy kapitalni o‘stirish va bozorda barqaror vaziyatni ta’minlashdir. Buning uchun korxona to‘lov qobiliyati va rentabelligini, shuningdek, balans aktiv va passivining optimal tarkibini muntazam saqlab turishi lozim.

10.