«korxona iqtisodiyoti va menejmenti» fani

Menejmentga nisbatan yondoshuvlar

Nomi

Qisqacha mazmuni

Ma’muriy Qayta ishlab chiqaruvchi Dinamik Integratsiyali Miqdoriy Majmuaviy Marketingli Me’yoriy Ahloqiy Jarayonli Tizimli Vaziyatli Vazifaviy

Ma’muriy yondoshuvda me’yoriy hujjatlardagi menejment tizimining vazifalari, huquqlari, majburiyatlari, element- lari tartibga solinadi Qayta ishlab chiqaruvchi yondoshuv bozor ehtiyojlarini kamroq xarajatlar bilan qanoatlantirish uchun tovar ishlab chiqarishni doimo qaytadan boshlashga mo‘ljallangan Dinamik yondoshuvda boshqaruv ob’ekti dialektik rivojlanishda, sabab-natija aloqalarida va birgalikdagi tobelikda ko‘rib chiqiladi Integratsiyali yondoshuvda alohida tizimchalar va boshqaruv tizimining elementlari o‘rtasida o‘zaro aloqa o‘rnatiladi Miqdoriy yondoshuvning mohiyati matematik, statistik va muxandislik hisoblashlar yordamida miqdoriy baholashdan foydalanishdan iboratdir Majmuaviy yondoshuvda menejmentning texnik, iqtisodiy ijtimoiy va boshqa jihatlari hisobga olinadi Marketing yondoshuvi boshqaruvchi tizimchalarni iste’molchi- ga qaratishni ko‘zda tutadi Me’yoriy yondoshuvda boshqaruvdagi me’yorlar va normativlar belgilanadi Ahloqiy yondoshuv xodimga shaxsiy imkoniyatlarini his qilishga yordam berishdan iboratdir. Jarayonli yondoshuvda boshqaruv o‘zaro bog‘liq vazifalarning majmuasi sifatida ko‘rib chiqiladi Tizimli yondoshuvda har qanday tizimga o‘zaro bog‘liq elementlarning majmuasi sifatida qaraladi Vaziyatli yondoshuv boshqaruvning har xil usullar qo‘llanishi aniq vaziyat bilan belgilanishi nazarda tutiladi Vazifaviy yondoshuvning mohiyati ehtiyojni qanoatlashtirish uchun bajarish kerak bo‘lgan vazifalarning majmuasi sifatida ko‘rib chiqilishida iborat bo‘ladi

Birinchi marta “boshqaruv tamoyillari” atamasini F. Teylor kirit- gan, u 1911 yilda “Ilmiy menejment tamoyillari” nomi ostida asarini nashr qilgan. Ishlarni bajarish asoslari va mehnat operatsiyalarini o‘rganish asosida ishchilarning shaxsiy mehnatlarini boshqarishning to‘rtta tamoyillarini shakllantirgan:
• ishning har bir elementini bajarilishiga ilmiy yondoshuv;
• ishchilarni tanlash, o‘qitish va mashq qildirishga ilmiy yondoshuv;
• ishchilar bilan kooperatsiyalashish;
• natijalar uchun javobgarlikni menejerlar va ishchilar o‘rtasida taqsimlash.
Menement tizimini shakllanishi, faoliyat yuritishi va rivojlanishi uchun ko‘rsatib o‘tilgan asosiy tamoyillardan tashqari yana qo‘shimcha tamoyillarga rioya qilish zarur, ular boshqaruv tizimining barcha tizimchalari uchun umumiy bo‘ladilar:
• boshqaruvni amalga oshirishda ixtisoslashish va universallashishni muvofiq biriktirish (boshqaruv ishlarini bajarishda ixtisoslashish va universalashish o‘rtasidagi muvofiq nisbat ta’minlanishi kerak);
• tashqi muhitga nisbatan barqarorlik (tashkilot makro- yoki mikro- muhitining ayrim elementlarini o‘zgarishida boshqaruv tizimi faoliyat yuritishni davom ettirishi va qo‘yilgan maqsadlarni bajarishi kerak);
• boshqaruvning tejamkorligi (boshqaruvni amalga oshirish va maqsadlarga erishish uchun usullar va vositalarni tanlashda mehnat, moddiy, vaqt, moliyaviy va boshqa xarajatlarni chegaralash zarur);
• boshqaruvning samaradorligi;
• boshqaruvning insonparvarligi;
• ta’sir ko‘rsatish usullari va vositalarining boshqaruv ob’ektiga xos bo‘lgan qonuniyatlarga mosligi (boshqaruvda boshqaruv ob’ektining holati va rivojlanishi qonunlarini hisobga olish zarur);
• vakolatlarning qo‘yilgan vazifalarga mosligi (rahbariyat boshqaruv idoralari va xodimlariga o‘zlarining oldiga qo‘yilgan vazifalarni bajarish uchun zarur bo‘lgan vakolatlarni berishi kerak);
• istisno qilish (faqat standartlar va qoidalardan kattaroq chetga chiqishlarda nazorat tizimi ishga tushishi kerak);
• boshqaruvda markazlashtirish va markazlashtirmaslikni biriktirish (boshqaruvning har bir aniq tizimida tegishli vazifalari bajarishni markazlashtirish (markazlashtirmaslik)ning muvofiq darajasi bo‘lishi kerak.
G‘arbda vujudga kelgan boshqaruvga qarashlarning zamonaviy tizimi boshqaruvning quyidagi tizimlariga suyanadi:
• ishlovchilarga nisbatan xayrihohlik;
• muvaffaqiyatli menejmentning sharti sifatidagi javobgarlik;
• firmani gorizontal va vertikal bo‘yicha kesib o‘tuvchi kommunikatsiyalar;
• firmadagi ishlovchilarning qobiliyatlarini rivojlanishiga ko‘maklashuvchi muhit;
• har bir ishlovchining firma natijalaridagi ulushli ishtiroki;
• atrof-muhitdagi o‘zgarishlarga o‘z vaqtida javob qaytarish;
• odamlar bilan ishlashda ishdan qanoatlanganlikni ta’minlovchi usullardan foydalanish;
• ishni muvofiqlashtirishning sharti sifatida menejerlarning ishdagi barcha bosqichlardagi ishtiroki;
• menejer ishda to‘qnash keladigan kishilarni eshitishni bilish;
• biznesning etikasi;
• xodimlarni boshqarishga jalb qilish;
• xalollik va odamlarga ishonch;
• menejmentning fundamental asoslari: sifat, xarajatlar, servis, yangiliklar, resurslarni nazorat qilish, xodimlarga suyanish;
• shaxsiy ishning sifati va uni doimiy ravishda takomillashtirish.
Boshqaruvning beshta umumiy vazifalarini ajratishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz:
• rejalashtirish (maqsadlar va ularga erishish bo‘yicha harakatlar rejasini tanlash);
• tashkil qilish (vazifalarni bo‘linmalar yoki xodimlar o‘rtasida taqsimlash va ular o‘rtasida o‘zaro hamkorlikni o‘rnatish);
• motivatsiya (ijrochilarni rejalashtirilgan harakatlarni amalga oshirish va qo‘yilgan maqsadlarga erishishga rag‘batlantirish);
• muvofiqlashtirish (ratsional aloqalarni o‘rnatish yo‘li bilan boshqarilayotgan tizimning har xil qismlari o‘rtasida moslik va muvofiqlikni ta’minlaydi);
• nazorat (haqiqiy erishish mumkin bo‘lgan yoki erishilgan natijalarni rejalashtirilganlar bilan taqqoslash).
To‘g‘ri shakllangan maqsadlarni qanoatlantirishlari kerak bo‘lgan bir necha asosiy talablar mavjud. Ular quyidagicha bo‘lishlari kerak:
- haqiqiy;
- egiluvchan;
- o‘lchanadigan, vaqtga qaratilgan;
- aniq;
- bir birlari bilan birga bo‘la oladigan;
- ta’sirning asosiy sub’ektlari uchun qulay;