Korxonaning to‘lov qobiliyati haqida tushuncha

Umumiy qilib olganda, korxona to‘lov layoqatini buzilishiga quyidagi omillar olib keladi:

• 
  Kadrlar malakasini pastligi natijasida moliyani boshqarish ishlarini to‘g‘ri tashkil etilmaganligi;
  
• 
  Mahsulot sifatini pasayishi oqibatida sotishni kamayishi;
  
• 
  Valyuta kursidagi farqlarni ortib ketishi;
  
• 
  Jarima va penyalarni ko‘payib ketishi;
  
• 
  Yirik debitorlik qarzlarini qaytarilmasligi;
  
• 
  Favqulodda hodisalar natijasida aylanma mablag‘larning kamayishi va sh.k.
  

Keltirib o‘tilgan asosiy noqobillikni keltirib chiqaruvchi sabablar oxir-oqibat korxona aylanma mablag‘larini keskin kamayib ketishiga olib keladi. Joriy aktivlarning joriy majburiyatlardan kamayib ketishi esa to‘lovga noqobillikni keltirib chiqaradi.

4. Korxona to‘lov layoqatining tahlili

Ko‘rsatkichlar	Davr boshiga	Davr oxiriga	Farqi, (+,-)	O‘sish darajasi, %
A	1	2	3	4
1. Uzoq muddatli aktivlar (satr 130)	10 219 731 945	12 593 199 960	2 373 468 015	123,2
2. Joriy aktivlar jami (satr 140+190+200 +210+230+320+370+380)	5 452 310 192	11 683 693 105	6 231 382 913	114,2
2.1. Tovar-moddiy zaxiralari, jami (satr 150 +160+170+180)	819 530 511	1 047 437 972	227 907 461	127,8
2.2. Kelgusi davr xarajatlari (satr 190)	1 366 091 169	8 441 062 224	7 074 971 055	517,8
2.3. Kechiktirilgan xarajatlar (satr 200)	-	-	-	-
2.4. Debitorlar jami: (satr 220+240+250+260 +270+280+290+300+310) shu jumladan:	503 338 335	1 566 042 404	1 062 704 069	211,1
2.4.1. Muddati o‘tgan debitorlik majburiyatlari (satr 211)	-	-	-	-
2.5. Pul mablag‘lari, jami (satr 330+340+350 +360)	171 917 383	468 669 767	296 752 384	172,6
2.6. Qisqa muddatli investitsiyalar	-	-	-	-
2.7. Boshqa joriy aktivlar	117 495 315	160 480 738	42 985 423	136,5
2.8.Balans aktivi bo‘yicha jami (satr 130+390)	13 198 104 658	24 276 893 065	11 078 788 407	183,9
3. Joriy majburiyatlar (satr 610+620+630 +640+650+660+670+680+690+700+710+720+730+740+750+760) shu jumladan:	776 820 046	1 848 646 840	1 071 826 794	137,9
3.1. Muddati o‘tgan kreditorlik majburiyatlari (satr 602)	-	-	-	-
4. Mutlaq to‘lov layoqati (2.5+2.6+2.7) / (3-3.1)	0,37	0,34	-0,03	91,9
5. Oraliq to‘lov layoqati (2.5+2.6+2.7+2.4-2.4.1) / (3-3.1)	1,02	1,19	0,17	116,6
6. Joriy, umumiy to‘lov layoqati (2.5+2.6+2.7+(2.4-2.4.1)+2.3+2.2+2.1) / (3-3.1)	7,02	6,32	0,7	90,0

Korxonada mutlaq to‘lov layoqati 0,97 dan 0,34 ga tushgan, oraliq to‘lovga qobillik 1,02 dan 1,19 ga ko‘tarilgan, joriy, umumiy to‘lovga qobillik 7,02 dan 6,32 ga tushgan. Korxona to‘lov layoqatining barcha ko‘rsatkichlarini normaga nisbatan ijobiy baholash mumkin.

Xulosa qilib aytish mumkinki, to‘lovga layoqatsizlikni sababi nima bo‘lishidan qat’iy nazar barcha sabablar bitta hodisaga, ya’ni aylanma mablag‘larni kamayishiga olib keladi. Korxonada aylanma mablag‘larning etishmovchiligi esa naqd pul tanqisligini keltirib chiqaradi so‘ng korxona to‘lov layoqatini yo‘qotadi.
Buxgalteriya balansi likvidligi, korxona likvidligi tushunchalari moliyaviy holatini baholashning muhim ko‘rsatkichlari hisoblanadi.
Balans likvidlik aktivlarining pulga aylanish darajasini, korxona likvidligining qarshi tomonga bo‘lgan majburiyatlarini to‘lashga qobilligini xarakterlaydi.
Buxgalteriya balansining likvidliligi va korxona to‘lov layoqatining tahlili. Buxgalteriya balansi aktivi likvidligi bo‘yicha, kapital va moliyalashtirish manbalariga ko‘ra, majburiyatlar to‘lovga tortilishi bo‘yicha quyidagi guruhlarga bo‘linadi.
Aktivlarning birlashgan va tarkib qatorlari bo‘yicha quyidagi guruhlarga ajratish uslubiyoti belgilangan. Ushbu uslubiyot xorij amaliyotiga to‘la mos tushadi va tarkib bo‘yicha nisbiy ifodalardagina farq etadi.

Adabiyotlar

1. 
   Subramanyam K.R. Financial statement analysis. 11^th edition. New York, Mc Graw-Hill Education, 2014. - 814 pages.
   
2. 
   Kazakova N.A. Finansoviy analiz. Uchebnik. M.: Yurayt, 2018. – 470 s.
   
3. 
   Jilkina A.N. Finansoviy analiz. Uchebnik. M.: Yurayt, 2018. – 285 s.
   
4. 
   Raximov M. Iqtisodiyot sub`ektlari moliyaviy holatining tahlili. O‘quv qo‘llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. -392 b.
   
5. 
   Raximov M. Iqtisodiyot sub`ektlari moliyaviy holatining tahlili. Uslubiy qo‘llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. -156 b.
   
6. 
   Pardayev M.Q., Isroilov J.I., Isroilov B.I. Iqtisodiy tahlil. O‘quv qo‘llanma. T.:Print Line Group, 2017.-533 b.
   

1^ O’zbekiston Respublikasining “Bankrotlik to’g’risida”gi Qonuniga sharhlar // Mualliflar jamoasi M.K.Azimov va boshq. – Toshkent: 2007 – 640 b.

2^ O’zbekiston Respublikasining “Bankrotlik to’g’risida”gi Qonuniga sharhlar // Mualliflar jamoasi M.K.Azimov va boshq. – Toshkent: 2007 – 640 b.