Kreativ fikrlash

6.1-rasm. Kreativlikning “4 P” modeli
 
tarkibi
21
 
21
Mualliflar tomonidan tayyorlangan 

---

90 
Shaxs
Shaxs har qanday ijodiy ishning markazida. Mahsulotni yaratish 
uchun ular o’z mahoratlari, atrof-muhit (yoki bosim), ijodiy qobiliyatlari 
va motivatsiyasidan foydalanadilar. Shaxsning ijodiy qobiliyatlarini 
o’lchash oson emas. Ammo ular o’lchovlidir. Biror kishining afzalliklari 
adapter (moslashuvchi)dan innovatorgacha o’lchanadi. 
Yigirmanchi asrning boshlarida ko’plab olimlar inson ijod bilan 
tug’ilgan yoki tug’ilmagan deb ishonishgan. Tadqiqot ijodga ijodkor shaxs 
nuqtai nazaridan qaradi. Psixologlar o’zlarini ijodiy deb bilgan shaxslar 
tomonidan ifoda etilgan individual ijodkorlikka e’tibor qaratdilar va ushbu 
odamlarning har qanday o’ziga xos xususiyatlarini qayd etdilar. 
Jarayon 
Jarayon deganda shaxs tomonidan mahsulotni ishlab chiqishda 
foydalaniladigan jarayon tushuniladi. Iltimos, e’tibor bering, bu jarayon 
metodologiyani emas, balki fikrlash jarayonini anglatadi. Bu muammoni 
hal qilishga yoki yangi yechim yaratishga harakat qilayotganidagi 
odamning fikrlash yo’li. 
Masalan, amerikalik psixolog J.P.Guilford ijodiy izlanishlarning 
muhim hissalaridan biri bo’lgan shaxsiy, motivatsion va temperamentli 
xususiyatlarni, shuningdek, juda ijodiy shaxslarning kelib chiqishi va ish 
uslublarini tahlil qiladigan shaxsga yo’naltirilgan asos yaratdi. Guilford 
ijodkorlik tavsifini g’oyalarni asl, ravon, egiluvchan va puxta usullar bilan 
boshqarish qobiliyatiga asoslangan. 
Uning ijodkorlikning an’anaviy yondoshuvi ijodni ijodkorlar 
tomonidan amalga oshiriladigan narsa deb taxmin qilishga asoslanadi. 
Ijodiy qobiliyatlar aholi o’rtasida teng ravishda taqsimlanganligi sababli, 

---

91 
tadqiqotchilar odamning motivatsion va temperament omillari tufayli 
ijodiy ishlarni bajarishini o’rganishi mumkin.
Insonning o’lchovidan tashqari, ijodkorlikni tekshirishda jarayonning 
o’lchovi e’tiborga loyiqdir. Eng qadimiy jarayon modellaridan biri ingliz 
ijtimoiy psixologi Grem Uollas tomonidan ishlab chiqilgan. U ma’lum bir 
jarayonni qo’llaganida odamlar o’zlarining ijodiy fikrlash qobiliyatlarini 
yaxshilashlari mumkinligini aniqladilar. 1926 yilda Uollas ketma-ket 
modeldagi to’rt bosqichni ajratib oldi va “Uollasning to’rt bosqichli ijodiy 
jarayoni” nomi bilan mashhur bo’lgan jarayonni ishlab chiqdi. 
1) tayyorgarlik bosqichi aniq muammoni oldindan tahlil qilish, 
muammoni aniqlash va o’rnatish bilan bog’liq, ta’lim, analitik ko’nikmalar 
va muammoga oid bilimlarga asoslangan ongli ish; 
2) aql birlashmalar poyezdlarini shakllantirib, ongsiz ravishda 
muammo ustida ishlashni davom ettiradigan inkubatsiya bosqichi; 
3) yoritish bosqichiga umidvor g’oya to’satdan ma’rifat singari ongli 
ongni bosib o’tganda erishiladi, ammo bu tashqi bosqichdagi to’siqlar yoki 
paydo bo’layotgan g’oyani shoshilish orqali osongina bezovta qiladigan 
nozik bosqichdir; 
4) g’oyani yanada rivojlantirish, baholash va takomillashtirishni 
yakuniy tekshirish bosqichi.