Kreativ fikrlash

 
1.2. Kreativ va tanqidiy fikrlash tushunchalari hamda ta’riflari 
Tanqidiy fikrlash ba’zan juda ziddiyatli deb o’ylashadi. Ba’zi 
odamlar tanqidiy fikrlash boshqalarni doimo tanqid qilishni anglatadi, deb 
o’ylashadi, bu to’g’ri emas. Ammo bu tushunmovchilik, tanqidiy fikrlash 
faqat buzuvchi kuch emas. Birinchidan, yomon g’oyalarni rad etish orqali 
biz haqiqatni topishda yaxshiroq bo’lamiz. Ikkinchidan, tanqidiy fikrlash 
odamlarni doimo tanqid qilishimizni anglatmaydi. Boshqa odamlar haq 
bo’lsa, biz rozi bo’lmasligimiz mumkin va boshqa odamlar noto’g’ri 
bo’lsa, tanqidiy fikrlash bizni yo’l qo’yilgan xatolarni tan olishga yordam 
beradi, ammo biz ularni ochiqchasiga qoralashimizga to’g’ri kelmaydi. 
Ba’zida xatolarga yo’l qo’yilmaydi. Ba’zan biz xushmuomala bo’lishimiz 
kerak, ba’zan esa odamlarni ularni tanqid qilish bilan emas, balki boshqa 
bilvosita vositalar yordamida yaxshiroq mulohaza qilishga yordam 
berishimiz mumkin, masalan, maslahat va takliflarni berish. Tanqidiy 
fikrlovchi qarama-qarshilikka emas, balki xushyoqar va samimiy bo’lishi 
mumkin. 

---

13 
Tanqidiy fikrlashga yana bir e’tiroz shundaki, bu amalda foydali 
emas, chunki real hayotda odamlar aqlga quloq solmaydilar. Ular o’zlariga 
qiziqish, hissiyot yoki shaxsiy munosabatlar asosida harakat qilishadi. 
Ushbu e’tirozning birinchi muammosi shundaki, u aql va fikrlashni 
sabablar haqida gapirish bilan aralashtirib yuboradi. Ehtimol, ko’p odamlar 
mantiqsiz fikrlardirlar va ularga ta’sir qilish uchun biz boshqaruv 
usullariga, hissiyotlarga yoki aqldan boshqa narsalarga murojaat qilishimiz 
kerak. Ammo biz tanqidiy fikrlashdan maqsadlarimizga erishish uchun eng 
yaxshi vositalar to’g’risida strategik fikr yuritish uchun foydalanishimiz 
mumkin. 
Tanqidiy fikrlash hissiyotlarga, munosabatlarga va boshqalarga 
qarama-qarshi deb taxmin qilish noto’g’ri. Masalan, sevgi va do’stlikni 
ko’rib chiqaylik. Ular, albatta, qadrlidir, ammo tanqidiy fikrlash ularni 
rivojlantirishga yordam beradi. Masalan, munosabatlarning yaxshi yoki 
yomon tomonlari to’g’risida yaxshilab o’ylash, uni yaxshilashga va uni 
yanada qoniqarli qilishga yordam beradi. Bundan tashqari, faqat hissiyotlar 
asosida harakat qilish har doim ham oqilona emas. Ularni xudbinlik, 
qo’rquv va ochko’zlik tarafkashlik qilishi mumkin. Qarorlarimiz 
to’g’risida ko’proq o’ylash bu muammoga qarshi turishi mumkin.