Криптографиянинг асосий тушунчалари ва тарихи

Ўрнига қўйиш акслантириши

Ўрнига қўйиш акслантириши. Ушбу акслантириш содда ва
замонавий симметрик криптографик алгоритмларнинг
асоси
ҳисобланади. Ўрнига қўйиш акслантиришида, очиқ матн белгилари бир алфавитдан олиниб, унга мос шифрматн бошқа бир алфавитдан
олинади. Ўрнига қўйиш акслантиришида очиқ шифрматнда бўлмаслиги мумкин. Бироқ,
матндаги очиқ
белгилар матндаги
белгиларнинг такрорланиш частотаси шифрматндаги ҳам бир хил бўлади (кўп алифболи ўрнига қўйиш
белгиларда усуллари
бундан мустасно). Масалан, юқоридаги мисолда очиқматндаги “L” ҳарфининг такрорланиш частотаси 2 га тенг. Унинг ўрнига қўйилган шифрматндаги “О” ҳарфининг ҳам такрорланиш частотаси 2 га тенг.
Бу ҳолат очиқматндаги қолган белгилар учун ҳам ўринли.

Ўрнига қўйиш акслантириши

Ўрнига қўйиш акслантиришида содда шифрлаш усули Цезар номи билан машҳур. Масалан, агар очиқ матн “HELLO” га тенг бўлса, унга мос ҳолда шифрматн “URYYB” га тенг бўлади. Мазкур ҳолда шифрматн алифбоси очиқ матн алифбосидан 13 га суриш натижасида ҳосил қилинган ва шунинг учун шифрлаш калитини 13 га тенг деб қараш мумкин. Дешифрлаш жараёнида эса шифрматн белгилари шифрматн алифбосидан олиниб, унга мос очиқ матн алифбосидаги белгига алмаштирилади.

Ўрнига қўйиш акслантириши

Шифрматн “ILUVW” бўлса, унга мос очиқ матн “FIRST” бўлади.
Шифрлаш: Дешифрлаш:
𝒚 = (𝒙 + 𝒌) 𝒎𝒂𝒅 𝒏
𝒙 = (𝒚 − 𝒌) 𝒎𝒂𝒅 𝒏

Виженер шифрлаш

Вижинер жадвали [RxR] ўлчамли квадрат матрицадан иборат бўлиб, (R-ишлатилаётган алфавитдаги символлар сони) биринчи қаторида символлар алфавит тартибида жойлаштирилади. Иккинчи қатордан бошлаб символлар чапга битта ўринга силжитилган ҳолда ёзилади. Сиқиб чиқарилган символлар ўнг тарафдаги бўшаган ўринни тўлдиради (циклик силжитиш). Агар ўзбек алфавити ишлатилса, Вижинер матрицаси [36x36] ўлчамга эга бўлади/
Шифрлаш такрорланмайдиган М символдан иборат калит ёрдамида амалга оширилади. Вижинернинг тўлиқ матрицасидан [(M+1),R] ўлчамли шифрлаш матрицаси Т(Ш) ажратилади. Бу матрица биринчи қатордан ва биринчи элементлари калит символларига мос келувчи қаторлардан иборат бўлади.
Агар калит сифатида <ҒЎЗА> сўзи танланган бўлса, шифрлаш матрицаси бешта қатордан иборат бўлади
АБВГД......
БВГДЕ......
ВГДЕЖ......
.........
..........
..........
.......ЎҚҒҲ_
......ҚҒҲ_А
......ҒҲ_АБ
...........................................................
_АБВГ...... .......... ......ЯЎҚҒҲ
АБВДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЬЪЭЮЯЎҚҒҲ_
ҒҲ_АБВДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЬЪЭЮЯЎҚ ЎҚҒҲ_АБВДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЬЪЭЮЯ ЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЬЪЭЮЯЎҚҒҲ_АБВДЕЁЖ АБВДЕЁЖЗИЙКЛМНОПРСТУФХЦЧШЬЪЭЮЯЎҚҒҲ_
Тш=
ТB=