Kristallografiya va mineralogiya

 
20.14-rasm. Xalsedonning daraxt bo‘yicha psevdomorfozasi 
 
Opal – SiO
2
·nH
2
O.  
Nomining kelib chiqishi noma’lum.
Kimyoviy tarkibi juda o‘zgaruvchan. Analizlar yordamida aniqlangan suv 
miqdori 0,4% dan 28% gacha bo‘ladi. Bundan tashqari MgO, CaO, Al
2
O
3
, Fe
2
O
3
hamda FeO, Na
2
O, K
2
O ishtirok etishi mumkin. Opalni quyidagi xillari ma’lum: 1) 
opalessensiya xususiyatiga ega bo‘lgan asl opal. Suvdek shaffof bo‘lgan engil xili. 
2) gidrofan – g‘ovak, quruq holda xira xili. 3) gialit – stalaktit shaklidagi yoki 
sferolit kabi tuzilgan xili. Bundan tashqari opalessensiya xususiyatiga ega 
bo‘lmagan va shaffof emas bo‘lgan oddiy opallar ham ma’lum. Oddiy opallar 
rangiga ko‘ra turli xillarga ajratiladi. Organik jarayonlarda hosil bo‘lgan opallarga 
trepel va diatomit kiradi.
Odatda zich shishasimon massalar holida bo‘lib, tashqi ko‘rinishidan oqiq 
holda uchraydi. U amorf, kolloid mineral. Ko‘pincha opalni organik qoldiqlar 
bo‘yicha psevdomorfozalari ham uchraydi.
Opalni rangi oq, kulrang bo‘lib, ba’zan aralashmalar hisobiga turli ranglarda 
bo‘lishi mumkin. Yaltirashi asosan shishasimon. Qattiqligi 5,5 – 6,5. Solishtirma 

---

171 
og‘irligi 1,9 – 2,3. Sindirish ko‘rsatkichi 1,40 – 1,46. Dahandam alangasida suv 
ajralib chiqib, ba’zan qizaradi.
Opal qaynoq (Islandiya va Amerikadagi geyzerlar) va sovuq (xar xil 
kremnezemli birikmalarni parchalanishi natijasida) suvli eritmalardan hosil 
bo‘ladi. Opal hosil bo‘lishda organizm qoldiqlari katta rol o‘ynaydi. Vaqt o‘tishi 
bilan opal xalsedonga, so‘ngra kvarsga aylanadi. Opalni konlari Uzoq Sharqda, 
Uralda, Ukrainada, Islandiyada, Amerikada, Vengriyada, Italiyada ma’lum. 
O‘zbekistonda opal ko‘p bo‘lmay Qurama tog‘lardagi konlarda kuzatilgan.
Asl opallar bezaktoshlar sifatida ishlatiladi. Trepeldan metallarni, toshlarni jilolash 
uchun va boshqa maqsadlarda foydalaniladi.