Kur’ân-ı Kerîm’in yedi harf üzere (‘alā sab‘ati a ḥruf) indirildiğini bildiren

ṭṭ
a’daki uygulamaları bu duruma bir örnektir.
Hz. Osman’ın tercihi sadece halifeye ait bir seçim değil fakat bir icmā,
konsesüs, yani sahabenin ortak kararı idi. Et-
Ṭ
aberī’nin işaret ettiği, imam
Mālik’in hükmü ve Ibn Mücāhid’in meşru tercihinin önerdiği üzere, Müslü-
manların riayet etmesi gereken taabbudi bir davranış olmasının sebebi budur
ve bunun dışına çıkmak fitne ve ihtilafın kapısını aralamak sayılmıştır. Aynı
hüküm günümüzde de geçerliliğini sürdürmektedir.
128 İbnu’l-Cezerî, Naşr, i. 35.
129 Bkz. 76. dipnot ve dipnota eşlik eden metin.

---

SÖZLÜ KOMPOZİSYON, YAZILI KOMPOZİSYON
VE YEDİ HARF HADİSİ
369
Tekrar edecek olursak: yedi harf hadisinden ve yukarıda zikredilen diğer ha-
berlerden anlaşılan odur ki, bana göre, her ne kadar başka tür bir ‘edebiyat’tan
bahsediyor olsak bile diğer ‘sözlü edebiyat’ türlerinde görülen örneğe ana hat-
larıyla benzeyen bir sözlü hafızanın bulunmaktadır. Bu demektir ki sözlük
anlamı ‘okumak’ olan Kur’an başlangıçta tipik bir ‘çok biçimli’ olgu iken,
ki bu durum yedi harfle ilgili hadis’te ve kıraat ile tefsir literatüründe sahabe
ve diğerlerinden aktarılan varyantların çeşitliliğinde kendini göstermektedir,
sonradan Hz. Osman döneminde tek baskın yazılı forma dönüştürülmüştür.
Bu durumda sahabeye ait nüshalar başlangıçtaki bu çok biçimli olgunun bir
yansıması ya da hatırası olarak anlaşılmalıdır, tıpkı imam Mālik’in yedi harf-
le ilgili bahiste, sahabenin dolaylı olarak birbirinden farklı Mushaflara sahip
olduklarını bildiren sözlerinin işaret ettiği gibi
130
. Başka bir deyişle nihayet
Osmānī metin olarak yerleşen formu, diğerleri arasından tercih edilen tek
baskın akım (buna rağmen hala bir miktar esnekliğe müsaade eden, bilhassa
bazı sesli ve/veya sessiz harflerin seçiminde) olarak görmek mümkündür. Bir
seçeneğin- ya da seçenek paketinin, sessiz veya sesli harflerin baştan sona aynı
şekilde kodlanmasını da hesaba katarsak- diğerleri pahasına tercih edildiğini
söylemek mümkündür, kaldı ki bu seçenekler (i) doğrudan Hz. Peygamberin
otoritesini arkasına almış - başka bir ifadeyle, yedi harf hadisi ile Leyl suresi-
nin nasıl okunacağını bildiren hadisin işaret ettiği gibi- ve Hz. Peygamber bu
kısımları birden fazla şekilde okumuş olabilir; (ii) dolaylı olarak Hz. Peygam-
berin otoritesini arkasına almış da olabilir, Hz. Peygamberin kimilerine belli
bir biçimde tilavet etme, okuma, izni vermesi bu türdendir, İbn Ebī Ser
ḥ
’ın
kasıtsız olarak, fakat makbul addedilen bir biçimde, bir ibareyi başkasıyla ge-
çici olarak değiştirmesine müsaade ettiği gibi. Bana öyle geliyor ki, Hz. Pey-
gamberin vefatından Hz. Osman’ın kararına kadar olan zaman aralığındaki
yirmi küsur yıl boyunca, bazı sahabiler vahyin bir kısmını Hz. Peygamberin
okuduğunu işittikleri ve başkalarına okunması için müsaade ettiğine şahit ol-
dukları aynı tür varyantı kullanarak tilavet ediyorlardı ve dolayısıyla bu konu-
da dayanaklarının Hz. Peygamber olduğunu kabul ediyorlardı. Muhtemelen
bir çok sahabinin sınırlı sayıda eşanlamlı varyasyonlara müsaade ettiklerine
dair haberler bu düşünceye dayanmaktadır, Hz. Enes’in aqvamu qīlan yerine
a
ṣvabu qīlan’a, ya da Hz. İbn Mesud’un
ṭ
a‘ām al-asīm yerine
ṭ
a‘ām al-fācir’e
müsaade etmesi gibi (K. 44. 44)
131
. Bu durum Hz. Osman’ın muhtemel kıra-
130 Bkz. İbn Abdi’l-Berr, Tamhīd, viii. 292;al-Vanşarīsī, Mi‘yār, xii. P. 111 (qāla Mālik: lā arā 
fī ihtilāfihim fī misl hāzā ba’san va-qad kāna al-nās va-lahum ma
ṣ
ā
ḥ
if).
131 aqvamu qīlan için bkz. 48. dipnot ve dipnota eşlik eden metin.
ṭ
a‘ām al-asīm için örnek
olarak bkz. İbn Rüşd [el-cedd], Bayān, xviii. 419; İbn Abdi’l-Berr, Tamhīd, viii. 292;al-
Vanşarīsī, Mi‘yār, xii. 111 (üç kaynağın tamamı Mālik’ten); al-Şaybānī, The Kitāb al-Āsār 
of Imām Abū 
Ḥ
anīfa in the Narration of Imām Mu
ḥ
ammad ibn al-
Ḥ
asan al-Şaybānī (çe-

---

370
Yasin DUTTON - Çev. Nazife Nihal İNCE
atleri sınırlamayı niçin kabul ettiğini açıklayabilir: onun talimatı, başlangıç-
taki kıraatlerin ihtiva ettiği geçerli kıraat ihtimallerini ortadan kaldırdığı gibi
geçersiz ilave ve/veya değiştirmelere yol açmasından korkulan ve ümmetin
ihtilafına sebep olma ihtimali bir yana hali hazırda ihtilafa düşürmüş bulunan
kıraat ihtimallerini de ortadan kaldırmıştır. Dolayısıyla Kur’an alimleri arasın-
daki baskın görüş Hz. Osman’ın metni’nin yedi harf’in tamamını içermediği-
dir, zira hadis kayıtları açık bir şekilde ‘Kur’an’dan’ sayılan başka materyallerin
de olduğuna işaret etmektedir.
Kısacası, başlangıçta ağırlıklı olarak sözlü ve ‘çok biçimli’ (yedi düzeyli bir
‘çok biçimlilik’, yani yedi harf) olan metnin sonradan ağırlıklı olarak yazılı ve
zorunlu olarak tekbiçimli metne dönüştürüldüğü görülür. Böylece vurgunun
sözden yazıya doğru değiştiğini görürüz, halbuki temel içerik aynıdır. Bir baş-
ka ifadeyle, Allah’ın kitāb’ının Hz. Peygamberin dilinde Kur’an olarak, son-
ra Müslümanların kalemlerinde
ṣu
ḥ
uf ve ma
ṣā
ḥ
if olarak tezahür ettiğini- ve
bütün bunların aynı şeyin farklı yönleri olduğunu söyleyebiliriz. Doğrusunu
Allah bilir Va-l-lāhu a‘lamu bi-l-
ṣavāb.