Kurs guruh talabasi ning

To'rtinchi bosqich- birinchisining ko'rinishi haqiqiy ko'p hujayrali hayvon Eumetazoa.Uning mohiyati bir qator muhim evolyutsion oqibatlarga olib kelgan kinoblastning epitelizatsiyasidan iborat edi. Xuddi shu epitelizatsiyaga, birinchi navbatda, etarlicha katta va faol suzuvchi jonzotning hujayralararo aloqasini kuchaytirish zarurati sabab bo'lgan. Shunday qilib, kinoblast hujayralari ishonchli tarzda bir -biriga "tikilgan" va birinchi to'qima hosil bo'lgan - ektoderma.
Bu quyidagi o'zgarishlarga olib keldi.
1. Kinoblastning epitelizatsiyasi paytida ba'zi hujayralar sezgir funktsiyaga va stimulyatsiyani amalga oshirishga ixtisoslashgan. Shunday qilib, birinchi sezgi-asab elementlari paydo bo'lib, ular birlamchi elementni hosil qilgan asab pleksusi, yoki diffuz turdagi asab tizimi. Nozik elementlar aboral qutbga to'plangan, u erda ular paydo bo'lgan parietal plastinka... Oxir -oqibat, fagotsitella koordinatsion markazni juda erta yaratdi, uning asosida u ishlab chiqdi asosiy miya(ehtimol statokist bilan bog'liq). Shu tufayli fagotsitellaning butun organizm sifatida birlashishi keskin oshdi.
2. Fagotsitoblast hujayralari endi psevdopodiyasini flagellat hujayralari orasiga itara olmasdi, shuning uchun ektodermada teshik paydo bo'ldi - blastopor yoki birlamchi og'iz, ular orqali fagotsitoblast hujayralari oziq -ovqat zarralarini ushlab turishi mumkin edi. Og'izning ochilishi funktsional orqa qutbda paydo bo'lgan, chunki fagotsitellaning suzish paytida gidrodinamik sabablarga ko'ra oziq -ovqat zarralari to'plangan. Ikkinchisi, kech fagotsitellani qayta tiklaydigan ba'zi pastki hujayrali hayvonlarning lichinkalari bilan o'tkazilgan laboratoriya tajribalari bilan isbotlangan: tana go'shti zarralari suvga qo'shilganda, ularning hammasi lichinkaning orqa qutbida joylashgan bo'lib, ular fagotsitlanadi. ovqat hazm qilish parenximasining hujayralari.
II.BOB.BIRINCHI KO'P HUJAYRALI ORGANIZMLAR: KELIB CHIQISHI, XUSUSIYATLARI
2.1. Ko'p hujayralilarning tuzilishi va hayot kechirish xususiyatlari
K o‘p hujayralilarning tuzilishi va hayot kechirish xususiyatlari. K o‘p hujayralilar tanasi har xil tuzilgan va turli vazifani bajarishga moslashgan hujayralardan iborat. Bu hujayralar mustaqil yashash xususiyatiga ega boipiasdan, yaxlit organizmning bir qismi hisoblanadi. Hujayralar turli darajada ixtisoslashgan, ma’lum bir vazifani bajarishga moslashgan. Masalan, muskul hujayralari faqat qisqarish, nerv hujayralari esa sezish xususiyatiga ega. Ixtisoslashgan hujayralar maxsus to‘qimalami hosil qiladi. Yuqorida (13-16 betlar) ko p hujayrali hayvonlaming epiteliy, biriktiruvchi, muskul va nerv to ‘qimalari to ‘g ‘risida umumiy m aium ot berilgan edi. Murakkab individual rivojlanish sikli hamma ko‘p hujayralilar uchun xos xususiyatdir. Bu jarayonda urugiangan yoki ba’zan urugianm agan tuxumdan voyaga yetgan organizm shakllanadi. K o‘p hujayralilarning individual rivojlanishi (ontogenezi) urugiangan tuxum hujayrasining juda ko‘p mayda hujayralarga boiinishi (maydalanish) va ulardan asta-sekin embrion varaqlari hamda organlaming hosil boiishidan iborat. K o‘p hujayralilar jinssiz hamda jinsiy y o i bilan k o ‘payadi. Jinssiz ko‘payishbirmuncha sodda tuzilgan ko‘p hujayralilar uchun xos bo‘lib, ikkiga boiinish, kurtaklanish yoki ko‘p marta boiinish orqali sodir boiadi. Jinsiy ko‘payishni ko‘p xujayralilaming hamma tiplarida kuzatish mumkin. Jinsiy ko‘payish gametalar, ya’ni har xil jinsli ixdsoslashgan jinsiy hujayralar ishtirokida boradi. Urg'ochi hujayra tuxum (oogameta), erkaklik hujayra urug4 (spermatozoid) deyiladi. Gametalar q o ‘shilishi natijasida hosil boiadigan urugiangan tuxumhujayra zigota deb ataladi. Zigotadan individual rivojlanish (ontogenez) jarayonidayetuk organizm shakllanib chiqadi. K o‘p hujayralilariing kelib chiqishi. K o'p hujayralilami bir hujayralilardan kelib chiqqanligi isbot qilingan. Lekin ular bir hujayralilar-ning qaysi guruhidan kelib chiqqanligi to‘g ‘risida turli fikrlar mavjud. Chunki ko‘p hujayrali organizmlar uchun xos bo‘Igan ayrim belgilami (masalan, ko‘p yadrolik) bir hujayralilaming turli guruhlari orasida kuzatish mumkin. Bu xususiyat soxtaoyoqlilar (nurlilar), xivchinlilar (opalinalar) va hamma infuzoriyalar uchun xos. Ayrim hollarda yadrolar sonining ortishi bilan birga boshqa organoidlar soni ham ortadi (masalan, Hypermastigina turkumi vakillari), hatto ba’zan ko‘p hujayrali organizm ham shakllanadi (masalan, miksosporidiyalar). Lekin sanab o ‘tilgan hayvonlarning ko‘pchiligi parazit hayot kechiradi va ularning keyingi taraqqiyoti hech qachon ko‘p hujayralilaming kelib chiqishiga olib kelolmaydi. Ko‘p hujayralilaming kelib chiqishi muammosini hal etishda koloniya bo‘lib yashovchi hayvonlar muhim o ‘rin tutadi. Ko‘p hujayralilaming volvoksga o'xshash koloniyali xivchinlilardan kelib chiqqanligini hozir ко‘pchilik olimlar tan oladilar. Koloniyali bir hujayralilardan ko‘p hujayralilaming paydo bo‘lishi to‘g ‘risida bir qancha nazariyalar bor.1. Gastrey nazariyasiga binoan ko‘p hujayralilaming qadimgi ajdodlari sharsimon koloniyali hayvonlar bo‘lgan. Bu nazariyaning asoschisi E. Gekkel (1874) hisoblanadi. Ko‘p hujayralilar embrional rivojlanishida gastrula stadiyasida ichki ikkinchi embrion varag‘ini blastuladevorini blastula bo‘shlig‘iga botib kirishi - invaginatsiya natijasida hosil b o ‘lishi bu fikmi tasdiqlaydi. Gekkel fikricha ko‘p hujayralilaming dastlabki ajdodi sharsimon koloniyadan uning bir bo‘lagini ikkinchi bo‘lagi ichiga botib kirishi natijasida hosil b o ‘Igan; gastrula bo‘shlig‘i birlamchi ichak bo‘shlig‘iga aylangan, u og‘iz teshigi bilan tashqariga ochilgan. Gekkel “gastrey ” deb atagan bu gipotik organizm suvda kipriklar yordamida suzib yurgan; jinsiy ko‘paygan. 2. Fagotsitella nazariyasi. Bu nazariyani 1886 yilda 1.1. Mechnikov asoslab berdi. Tuban tuzilgan ko‘p hujayralilaming gastrula stadiyasi invaginatsiya yo‘li bilan emas, balki ayrim hujayralaming blastula bo‘shlig‘i (blastotsel) ga k o ‘chishi - immigratsiya natijasida hosil bo‘lgan. Keyinchalik ichki hujayralar tig‘iz joylashuvi bilan birlamchi ichak bo‘shlig‘i gastrotsef, keyinroq birlamchi og‘iz blastopor hosil bo‘lgan. Mechnikov ham Gekkel singari ko‘p hujayrali hay vonlami koloniyali bir hujayralilardan kelib chiqqanligini tan oladi. Lekin uning ko‘rsatishicha ichki qavat qutblardan biridagi hujayralaming botib kirishi bilan emas, balki hujayralaming ichki bo‘shliqqako‘chib o'tishi tufayli hosil boiadi. Hujayralami ichki bo‘shliqqa o ‘tishi ulami oziqni hazm qilishga ixtisoslashuvi bilan bog‘liq.
Shuning uchun ham 1.1. Mechnikov bunday hujayralami fagotsitoblastlar, o ‘z nazariyasini esa "fagotsitella “deb ataydi. Ko‘p hujayrali hayvonlaming ajdodlarida ikkita (ektoderma, endoderma) qavatning paydo bo‘lishi ulardagi hujayralaming funksional ixtisoslashuviga olib keldi. Buning natijasida tashqi qavat hujayralari xarakatlantirish va sezish, ichki qavat esa hazm qilish va jinsiy organlar sistemasi funksiyasini bajarishga moslashadi. Ко‘pchilikzoologlaming fikricha, ko'p hujayralilar bevosita sharsimon koloniya bo‘lib yashovchi bir hujayralilardan kelib chiqqan. Lekin A. A. Zaxvatkinning fikricha, E. Gekkelning “Gastreya” va I. I. Mechnikovning “Fagotsitella” nazariyalari ko‘p hujayralilaming kelib chiqishini aniq aks ettirmaydi. Chunki blastula va gastrula voyaga yetgan organizmJarajdodlari tuzilishini ifodaJamaydi, balki torlarni tabiatda tarqalishiga imkon beruvchi erkin hayot kechiradigan lichinkalari hisoblanadi. Ko‘p hujayralilami qadimgi ajdodlari koloniya bo‘lib yashashdan g‘ovak tanlilar vagidroid poliplar singari o‘troq hayot kechirishga o ‘tgan hayvonlar bo‘lgan. Lekin bu fikr haqiqatdan ancha yiroq deyish mumkin. Chunki hazm sistemasi rivojlanmagan va sodda o ‘troq hayvonlardan murakkab tuzilishga ega bo'lgan hayvonlami kelib chiqishiga ishonib bo‘lmaydi. Yuqorida keltirilgan nazariyalaming barchasi ko‘p hujayralilami koionial bir hujayralilardan kelib chiqqaniigini inkor qilmaydi. Lekin ayrim zoologlaming fikricha ko‘p hujayralilar bevosita yakka yashovchi bir hujayralilardan kelib chiqqan. Yugoslaviyalik olim lovan Hoji ko‘p hujayralilar bevosita ko‘p yadroli infuzoriyaJaixian kelib chiqqan degan fikmi bildirdi. I. Hoji infuzoriyalar tanasidagi ma’ lum vazifalami bajarishga moslashgan ayrim qismlari, ya’ni organoidlari ko‘p hujayrali hayvonlaming xuddi shunday vazifalami bajaradigan organlariga aylangan degan fikmi ilgari suradi. Shunga ko‘ra u, ko‘p hujayralilaming teri qoplami ektoplazmadan, ichaklari esa endoplazmadan, muskullari mionemalardan, ayiruv organlari qisqaruvchi vakuollardan va jinsiy organlari infuzoriyalaming mikronukleuslaridan rivojlangan, deydi. Hatto olim ko‘p hujayralilaming jinsiy urchishi infuzoriyalaming kon’yugatsiyasiga, tuxum hujayralam ing urug‘lanishi esa mikronukleusning migratsiyalanuvchi va statsionar yadrochalariningo‘zaroqo‘shilishigamos keladi, deb hisoblaydi. Shunday qilib, I. Hojining sellyurizatsiya (cellula - hujayra) nazariyasiga binoan infuzoriyaning tanasi bir butun ko‘p hujayrali organizmga aylanib qo‘yaqolgan. Mazkur nazariya haqiqatdan uzoq bo‘lishiga qaramay, zoologlar orasida uni qo‘llab quvvatlovchilar ham uchrab turadi.
Ko'p hujayrali hayvonlarning kelib chiqishi muammosi nafaqat zoologiya uchun, balki katta umumiy biologik ahamiyatga ega. Ko'p hujayrali-morfo-anatomik asos bo'lib, uning asosida turli xil tizimli rejalar, hayot shakllari va evolyutsion kuchlar shakllanadi. Shunday qilib, hayvonlarda ko'p hujayrali shakllanishining yo'llari va sabablarini bilish ko'plab muhim zoologik va umumiy biologik masalalarni tushunishning kalitidir.
Favqulodda ahamiyati tufayli ko'p hujayrali hayvonlarning kelib chiqishi muammosi uzoq vaqt tadqiqotchilar e'tiborini tortdi.Shu munosabat bilan zoologik tafakkur shakllanishining qiziqarli misollari sifatida ko'pchilik tarixiy qiziqish uyg'otadigan ko'plab farazlar ilgari surildi.Bu gipotezalarning barchasi to'rt toifaga bo'lingan.