Kurs ishi mavzu: " On-line kurslar va ularga didaktik materiallar tayyorlash " Termiz -2022

 
 
 
 

---

14 
II BOB. DIDAKTIK MATERIALLAR VA ON-LINE KURSLAR UCHUN 
DIDAKTIK MATERIALLAR TAYYORLASH METODIKASI
 
 
2.1 Didaktik materiallar va ularning tutgan o‘rni 
Didaktika (ta`lim nazariyasi: yunoncha «didaktikos» “o‘rgatuvchi”, «did-
asko» esa – “o‘rganuvchi” ma`nosini bildiradi) ta`limning nazariy jihatlari (ta`lim 
jarayonining moxiyati, tamoyillari, qonuniyatlari, o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyati 
mazmuni, ta`lim maqsadi, shakl, metod, vositalari, natijasi, ta`lim jarayonini 
takomillashtirish yo‘llari va hakazo muammolar)ni o‘rganuvchi fan. 
Bu so‘z 1613 yili Germaniyada nemis pedagogi Volfgang Ratke (1571-1635 yillar) 
tomonidan kiritildi. Bu tushunchani shunga o‘xshash usulda buyuk chex pedagogi 
Yan Amos Komenskiy (1592-1670 yillar) “Buyuk didaktika” nomli mashxur asa-
rida tilga oladi. Lekin Komenskiy “didaktika bu fakat ta`limgina emas, balki 
tarbiyalash ham”, deb ta`kidlaydi. Mazkur asarda olim ta`lim nazariyasining 
muxim masalalari: Ta`lim mazmuni, ta`limning ko‘rgazmaliligi, ketma-ketligi ka-
bi tamoyillari, sinf-dars tizimi borasida so‘z yuritadi. Didaktikaning predmeti, 
funksiyalari va vazifasi.
Pedagogika fani ta`lim va tarbiya jarayonini ularning yaxlitligi va birligi asosida 
urganadi. Ikki faoliyatning xar birining moxiyatini aniq bayon etish uchun didakti-
ka (ta`lim nazariyasi) va tarbiya nazariyasini ajratib ko‘rsatadilar. 
Xozirgi davrda didaktika o‘qtishning mazmuni, metodlari va tashkiliy shakllarini 
ilmiy asoslab beruvchi pedagogika soxasi sifatida tushuniladi. 
Umumiy didaktikadan tashkari xususiy didaktikalar yoki aloxida fanlar buyicha 
ta`lim metodikasi deb ataluvchi didaktikalar ham mavjud. 
Ularning mazmuni ta`limning ma`lum bosqichlarida u yoki bu fanlarni o‘rganish 
va ta`lim berishning nazariy asoslarini belgilaydi. Xar bir o‘qituvchi didaktika aso-
slarini puxta bilishi va ularga tayangan holda faoliyatni tashkil etishi zarur. 

---

15 
Didaktika predmetini aniqlash buyicha turli qarashlar ilgari surilgan qarashlarning 
turlicha bulishi didaktikaning metodologik kategoriyalarini anik ajratilmaganligi 
bilan bog’liq. 
Ko‘pchilik olimlar ta`lim obyekt deb o‘qitish jarayonining maksadi, 
mazmuni, konuniyatlari, metodlari va tamoyillarini ko‘rsatadilar. 
O‘rgatuvchi didaktik ta`limni ijtimoiy tajribani berish vositasi sifatida e`tirof etadi. 
Ta`lim yordamida yoshlarni hayotga tayyorlash amalga oshiriladi. Ta`limiy faoli-
yatini tashkil etishda o‘qituvchi – o‘quvchi, o‘quvchi – o‘quv materiali, o‘quvchi – 
boshka o‘quvchilar o‘rtasidagi munosabatlar yuzaga keladi. 
Pedagogik adabiyotlarda ulardan kaysi biri didaktika uchun asosiy xisoblanishi 
kerakligi borasida xam turli fikrlar keltiriladi hamda o‘quvchining o‘quv materiali-
ga bo‘lgan munosabati, ya`ni, bilimlarni o‘rganish munosabatini asosiy deb e`tirof 
etuvchi qarashlar soni nisbatan ko‘p. 
Didaktika predmetini moxiyatini ochishga xizmat qiluvchi yana bir qarash 
ta`lim-tarbiya jarayonini yaxlit o‘rganish zarurligini ilgari suradi. Ta`limning 
tarbiyaviy vazifalari o‘quvchining bilimni uzlashtirishlarini ta`minlabgina qolmay, 
shaxs xususiyati, uning rivojlanishi, ma`lum ma`naviy-axlokiy sifatlarni 
o‘zlashtirishi, fe`l-atvori, xulqini tarbiyalash uchun zarur shart-sharoitni yarat-
ishdan iborat. 
Didaktikaga ta`limning mazmunli va jarayonli jixatlarini birgalikda 
o‘rganish xosdir. Amaliyotni qayta tashkil etish va takomillashtirish masalalarini 
nazarda tutgan xolda didaktika ta`limni fakatgina o‘rganish ob’yekti sifatidagina 
emas, balki ilmiy asoslangan loyixalashtirish ob’yekti sifatida qaraydi. 
Umumiy didaktikaning predmeti dars o‘tish (o‘qituvchi faoliyati) va bilim olish 
(o‘quvchining o‘rganish faoliyati)ning o‘zaro bogliqligi va aloqadorligi xisobla-
nadi. 
O‘rgatuvchi didaktikaning vazifalari quyidagilardan iborat: 

ta`lim jarayonlari va ularni amalga oshirish shartlarini ta`riflash va 
tushuntirish; 

---

16 

ta`lim jarayonini yanada mukammal tashkil etish, ya`ni, ta`lim tizimlari 
va texnologiyalarini ishlab chiqsh; 

ta`lim jarayoni uchun xos bo‘lgan umumiy qonuniyatlarni aniqlash, omil-
larini taxlil qilish va ta`riflash. 
O‘rgatuvchi didaktika nazariy va bir vaqtning o‘zida me`yoriy-amaliy fan. Did-
aktikaning ilmiy-nazariy vazifasi ta`limning mavjud jarayonlarini o‘ganish, un-
ing turli jixatlari o‘rtasidagi bogliqliklar, ularning moxiyatini ochib berish, 
rivojlanish tendensiyalari va kelajagini aniqlashdan iboratdir. 
O‘zlashtirilgan nazariy bilimlar ta`lim amaliyotini yunaltirish, ta`limini ja-
miyat tomonidan qo‘yilayotgan ijtimoiy talablarga muvofik takomillashtirishga 
imkon beradi. Ta`lim mazmunini anglab olish, ta`lim tamoyillari, ta`lim metod 
va vositalarini qo‘llash me`yorlarini aniqlash asosida didaktika amaliy-
me`yoriy hamda tashkiliy-texnologik vazifani bajaradi. 
Didaktika asosiy kategoriyalar 
Bu har qanday fan asosiy tushunchalar qaysi butun ustida ekanligini ta'kidlash lo-
zim tadqiqot. Shunday qilib, didaktika quyidagi asosiy kategoriyalari: 

o‘quv - ma'lumotlar uzatish talabalar bo‘yicha o‘qituvchining faoliyati, 
kelajakda o‘z amaliy dastur ham ma'lumot olishga qaratilgan,

ta'limot - bilim va amaliy ko‘nikmalarni natijasida faoliyati va xulq-yangi 

shakllarini shakllantirish; 

o‘quv - maqsadli tizimli bilim transfer faoliyati va o‘qituvchilar va talabalar 
ishtirokida ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish; 

ta'lim - ta'lim jarayonida erishilgan natija; 

bilim - qabul, tushunish va ko‘payish uchun yoki amalda o‘qituvchi olingan 
ma'lumotlarni foydalanish imkoniyati; 

san'at - orttirilgan bilim amal qilish qobiliyati; 

Malakalarning - (takroran izidan amalga erishilgan) avtomatizmi olib qobili-
yati hisoblanadi; 

sub'ekt - ekspertiza maydoni; 

---

17 

o‘quv moddiy - odatda nizomlarda belgilangan mavzu, mazmuni; 

Trening maqsadi - bu ta'lim jarayonida o‘qituvchilar va o‘quvchilar tomoni-
dan istalgan natijasidir; 

o‘qitish usuli - belgilangan maqsadga erishish uchun qaysi bir usul; 

mazmunini o‘rganish - bu ilmiy bilim, amaliy ko‘nikmalari, shuningdek 
talaba o‘qituvchi o‘tkazilishi kerak fikrlash bir yo‘ldir; 

o‘quv qo‘llanmalar - o‘quv jarayoni bilan birga har qanday maqsad qo‘llab-
quvvatlash, (bu tutorials, va uskunalar, va o‘qituvchining tushuntirish) 
bo‘ladi; 

natijalarini o‘rganish - ta'lim oxirida erishildi nima (maqsad farq qilishi 
mumkin). 
Didaktika asosiy tushunchalar 
Bu didaktika turli olimlar qarashlari tubdan farq bo‘lishi mumkin, deb ta'kidlash 
lozim. Shu munosabat bilan, quyidagi tushunchalar mavjud: 
"Buyuk didaktika" asarlari kelsak, uning asosiy g'oyasi ta'lim va inson tayyorlash 
jarayoni to‘rt davrlarda, bu 6 yil har bir bo‘lingan, deb: 

Eski bolalar bilim va ularning ota-onalari tomonidan tajriba uzatishni o‘z 
ichiga oladi a deb atalmish ota maktab, orqali borish 6 yil tug'ma; 

6 yoshdan 12 yoshgacha bo‘lgan - "ona maktabi» (bu davrda til 
ko‘nikmalarini rivojlantirish aratilgan); 

12 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan - bu ( "lotin tilida maktabi") Xorijiy tillar-
ni o‘rganish uchun eng yaxshi vaqt emas; 

shaxs 18 24 yilgacha sayohat paytida, shuningdek, oliy ta'lim muassasalarida 
amalga oshiriladi.