Kurs ishi mavzu: “boshlang‘ich sinfda ikkinchi darajali bo‘laklar mavzusini o‘rganish”

Miqdor – daraja holi.Ish Harakatning bajarilishini miqdor va daraja jihatidan aniqlab qancha? Qanchalik? Nech marta? Qanchalab? kabi so’roqlarning biriga javob bo’ladi.Miqdor – daraja holi ko’pincha miqdor – daraja ravishlari bilan ifodalanadi. Sonlar ayrim hollarda marta so’zi bilan kelib, gapda miqdor – daraja holi bo’lib keladi.


Bob bo‘yicha xulosa
Ikkinchi darajali bo’laklar, odatda, yo egaligi yoki kesimga tobe bo’ladi. Ayrim hollarda esa ikkinchi darajali bo’laklar o’zaro bir-biriga ergashib, gapning bosh bo’laklariga tobe bo’ladi. Ayrim hollarda esa ikkinchi darajali bo’laklar o’zaro bir-biriga ergashib, gapning bosh bo’laklariga tobe bo’ladi. Masalan: Kuchli shamol eng katta daraxtlarni tebratmoqda edi. Bu gapda shamol tebratmoqda edi bosh bo’lagiga kuchli, eng katta daraxtlarni so’zlari ergashib, tobe bo’lib kelmoqda. Gapning ikkinchi darajali bo’laklari uchga bo’linadi:
1. To’ldiruvchi
2. Aniqlovchi
3. Hol
To’ldiruvchi va uning ifodalanishi. Gapning biror bir bo’lagiga boshqaruv yo’li bilan bog‘lanib, uning ma’nosini to’ldirib keluvchi gap bo’lagi to’ldiruvchi deb ataladi. Boshqaruvchi so‘zning talabiga ko’ra to’ldiruvchi biror elishikda (qaratqichdan tashqari) bo’ladi yoki ko’makchi bilan keladi. Masalan: U olim va fozil odamlar bilan suhbatlashishdan zavqlanar edi. (M.Osim). Bilim manbai-kitobni seving. Birinchi misolda to’ldiruvchi (odamlar bilan) ko’makchi bilan, ikkinchisida (suhbatlashishdan) chiqish kelishigi bilan kelib, kesimga boshqaruv yo’li bilan bog‘langan. Ikkinchi gapda esa to’ldiruvchi (kitobni) tushum kelishigi bilan ifodalangan. To’ldiruvchi egaga, aniqlovchiga, boshqa bir to’ldiruvchiga ham bo’lanib kelishi mumkin. Bunday hol ko’pincha ega aniqlovchi, to’ldiruvchining sifatdosh va harakat nomi bilan ifodalanganida ro’y beradi.


XULOSA
Ikkinchi darajali bo’laklar, odatda, yo egaligi yoki kesimga tobe bo’ladi. Ayrim hollarda esa ikkinchi darajali bo’laklar o’zaro bir-biriga ergashib, gapning bosh bo’laklariga tobe bo’ladi. Ayrim hollarda esa ikkinchi darajali bo’laklar o’zaro bir-biriga ergashib, gapning bosh bo’laklariga tobe bo’ladi. Gap – aloqa aralashuvning muhim vositasi; u nisbiy tugallangan fikr bildiradi; grammatik jihatdan shakllangan bo‘ladi; tugallangan ohang bilan aytiladi. Ammo bu xulosa tayyor holida berilmasdan, uni o‘quvchilarning o‘zi misollar tahlili orqali «kashf qilishsa», maqsadga muvofiq bo‘ladi. Mazkur mavzuni o‘rganish jarayonida darak, so‘roq, buyruq, his-hayajon gaplar haqidagi bilimlar takrorlanadi, mustahkamlanadi; ularni gaplar oxiriga qo‘yiladigan tinish belgilariga asoslanib, ifodali o‘qish mashq qilinadi, «qiroat san’ati» haqida ma’lum tushunchalar beriladi.Har bir gap o‘ziga xos va mos ohang bilan aytiladi, yozuvda bunday gaplar oxiriga qo‘yiladigan tinish belgilari orqali farqlanadi.
Gap boʻlaklari — gap tuzilmasida muayyan soʻroqqa javob boʻlib, maʼlum bir sintaktik vazifani bajaruvchi soʻz va soʻz birikmalari. Gap bo'laklari gap tuzilmasidagi ahamiyatiga koʻra quyidagi 2 asosiy turga ajraladi:
1) bosh boʻlaklar — gapning predikativ asosini tashkil etuvchi ega va kesimdan iborat boʻladi;
2) ikkinchi darajali boʻlaklar — bosh boʻlaklar bilan yoki oʻzaro bir-birlari bilan tobe aloqada boʻladi, hokim boʻlak maʼnosini aniqdab, toʻldirib, izohlab keladi hamda asosiy xususiyatlariga koʻra aniqlovchi, toʻldiruvchi va holga boʻlinadi. Ikkinchi darajali bo’laklar, odatda, yo egaligi yoki kesimga tobe bo’ladi. Ayrim hollarda esa ikkinchi darajali bo’laklar o’zaro bir-biriga ergashib, gapning bosh bo’laklariga tobe bo’ladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

I. SIYOSIY ADABIYOTLAR
1. Mirziyoyev Sh. Adabiyot va san’at, madaniyatni rivojlantirish – xalqimiz ma’naviy olamini yuksaltirishning mustahkam poydevori // Xalq so‘zi. –Toshkent, 2017. – 4 avgust.
2. Karimov I.A. O‘zbek tili imlosini tasdiqlash haqida. – Toshkent, 1995 yil.
3. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch.- Toshkent: “Ma’naviyat”, 2008.
4. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz- Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir.- Toshkent: “O‘zbekiston”, 2010.
5. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g‘risida”gi qonuni. // Barkamol avlod O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. T.: SHarq, 1997.
6. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi. // Barkamol avlod O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. T.: SHarq, 1997
II. ILMIY-NAZARIY ADABIYOTLAR
7. Shoabdurahmonov Sh. Va boshqalar, — Hozirgi o’zbek adabiy tili Toshkent: 1980, 78- 85 betlar.
8. Tursunov U. va boshqalar. – Toshkent; ,,O‘zbekiston’’, 1992, 44- 46 betlar.
9. Sodiqov A. va boshqalar. Tilshunoslikka kirish. Toshkent, 1981. 72 87- betlar.
10. Psixolog olim A.N.Leontyev “G‘oya va milliy tafakkur”-Toshkent, 2016
11. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. 14 jildlik. 12 jild. Toshkent.
III. JURNAL VA GAZETADAGI MAQOLALAR
13. Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standartlari va o’quv dasturi // O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining axborotnomasi, 7-maxsus son. T.: SHarq, 1999.
14. Boshlang‘ich ta’lim bo’yicha yangi tahrirdagi davlat ta’lim standarti // Boshl. ta’l. jurnali. Toshkent, 2005. №5. 5, 6, 8-9-betlar.
Boshlang‘ich ta’lim bo’yicha yangi tahrirdagi o’quv dasturi // Boshl. ta’l. jurnali. 15. Toshkent, 2005. №5. 21- 33 – betlar.
16.O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni // Barkamol avlod- O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent: “Sharq” nashriyot- matbaa konsernining Bosh tahririyati, 1998.
17. O‘zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” // Barkamol avlod- O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent: “Sharq” nashriyot- matbaa konsernining Bosh tahririyati, 1998.
18. Barkamol avlod orzusi (Tuzuvchilar: Qurboniv Sh., Saidov H., Ahliddinov R.)- Toshkent: “Sharq” nashriyot-matbaa konserni Bosh tahririyati, 1999.
19. Boshlang‘ich ta’lim bo‘yicha Yangi tahrirdagi Davlat ta’lim standart i// Boshlang‘ich ta’lim .- Toshkent, 2005.- 5-son, 5,6,8-9-betlar.
20. Boshlang‘ich ta’lim bo‘yicha Yangi tahrirdagi o‘quv dasturi // Boshlang‘ich ta’lim .- Toshkent, 2005.- 5-son, 21-33-betlar.
21. Boshlang‘ich ta’lim konsepsiyasi// Boshlang‘ich ta’lim, 1998, 6-son.
22. “Maorif va o‘qitg‘uvchi “ jurnali . 1925, 9-10-son 121-bet. 1926,3-son 31-bet. 5-son, 41-53-betlar
IV. BADIIY ADABIYOTLAR
25. Zunnunov va boshq. Adabiyot o’qitish metodikasi. T.: O‘qituvchi, 1992.
26. Rafiev. Lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosi va imlosi. T.: 2003.
27. Matnazarova K. O‘qitishning faol metodlari// Boshlang‘ich ta’lim, 2009, 5-son, 22-23-betlar.
28. Matchonov S., G‘ulomova X. va boshqalar. Boshlang‘ch sinf o‘qish darslarini pedagogik texhologiyalar asosida tashkil etish.- Toshkent: , “Yangiyul Poligraph servise”, 2008.
V. INTERNET MANZILLAR
29. www.ziyonet.uz
30. www.savod.o’rgatish.uz
31 www.arxiv.uz