Курс иши мавзу: “Бюджет-соли сиёсатининг и тисодий усишга таъсири”


-расм. Макаллий бюджетнинг тартибга солинадиган даромадлари


Download 356.91 Kb.
bet4/6
Sana13.11.2023
Hajmi356.91 Kb.
#1769797
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Курс иши мавзу “Бюджет соли сиёсатининг и тисодий усишга таъсир

2-расм. Макаллий бюджетнинг тартибга солинадиган даромадлари.
Бугунги кунда республикамизда таъминланаётган баркарор иктисодий усиш, ахоли турмуш фаровонлиги даражасининг ошиб бораётганлиги, ташки савдонинг ижобий сальдоси каби ижобий ютукларда, хеч муболағасиз, солик-бюджет сиёсатининг хиссаси катта, деб айтсак хато бўлмайди. Юртимизда олиб борилаётган ижтимоий-иктисодий ислохотлар, бир томондан, давлат бюджети даромадларининг мустахкам базасини таъминлашни, иккинчи томондан эса, солиқ юкини максимал даражада камайтиришни талаб қилади.


2020 ЙИЛДА БЮДЖЕТ ДАРОМАДЛАРИНИ БЮДЖЕТ БУГИНЛАРИ УРТАСИДА ТАКСИМЛАШ МЕХАНИЗМИНИНГ ЎЗГАРИШИ

Даромад турлари




Амалдаги тартиб буйича


Таклиф хилинаётган тартиб буйича

Республика бюджети


Махаллий бюджет


Республика бюджети


Махаллий бюджет


1. Ягона солик тулови










2. Якка тартибдаги тадбиркорлардан даромад солоти












О Охирги истеъмолчига сотиладиган бензин, дизель ёкилFиси ва газ учун акциз
. солоти






14,1
трлн. сум








16,4
трлн. сум


4. Юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солик











5. Жисмоний шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солик














6. Ер солоти














7. Норуда материаллар буйича ер каъридан фойдаланганлик учун солик













8. Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солик











9. Давлат божи














10. Жарималар














11. Давлат мулки буйича ижара туловлари












12. Алкоголь ма^сулотлари учун акциз солиFи












13. Давлат унитар корхоналари дивиденд тушумлари






1,1
трлн. сум









14. Мобиль алокаси хизматини курсатиш учун акциз солиFи











15. Йотимлар




































16. Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солоти 9






43,8
трлн. сум






23,8
трлн. сум






52,5
трлн. сум






13,9
трлн. сум


18. Юридик шахслардан олинадиган фойда солоти 10


















17. Кушилган киймат солиFи *


















Республика бюджетига утказиладиган бошка даромадлар


19. (ер ^аъридан фойдаланганлик учун соли^, газ ва сигарет учун акциз, божхона
туловлари ва бошца даромадлар)




















45,6
трлн. сум






45,6
трлн. сум














  • маълум бир бюджет бугинига йуналтирилади (тахсимланамайди)


  • бюджет бугинлари уртасида тахсимланади




Бюджет даромадларини шакллантириш механизмлари
Давлат бюджети даромадларини тугри шакллантириш, бир томондан давлатнинг фискал функцияларини сифатли даражада бажаришини таъминласа, бошка томондан эса окилона солик сиёсатини юритишни талаб килиб, иктисодий усишга хизмат килади.
Даромадларни шакллантириш механизми дейилганда - Давлат бюджетига пул тушириш конунчилиги ва органлари тушунилади.
Ўзбекистан Республикаси Давлат бюджети даромадларини асосан Ўзбекистан Республикаси Солик, Бюджет ва Божхона кодекслари хамда тегишли бошка норматив-хукукий хужжатлари асосида шакллантирилади.
Бюджет даромадларини шакллантириш жараёнининг куйидаги принципларга асосланиши максадга мувофикдир:
-субъектларнинг мустакил фаолият курсатишига риоя этиш (шароит яратиш). Бунинг маъноси шундан иборатки, субъектларга тегишли булган маблагаар бир кисмининг бюджетга олиниши уларнинг мустакил ривожланишига салбий таъсир курсатмаслиги керак. Бу чегарадан ошиб кетиш субъектларнинг мустакиллигини йукотишга, касодга учраш холларининг вужудга келишига, ички резервларни кидириб топишга ва ишлаб чикаришнинг усиш суръатларини таъминлашга интилишнинг сусайишига, хуфёна иктисодиётнинг
ривожланишига олиб келади;
  • субъектларнинг хатти-харакати ва интилишига богаик булмаган холда вужудга келган даромадларнинг тўлик ёки қисман бюджетга олиниши. Маълум бир харажатларни амалга оширмасдан туриб олинган барча даромадлар субъектларнинг ихтиёрига колдирилмасдан давлатнинг ихтиёрига утиши керак. Бу принципнинг таъсири остига субъектлар маъмуриятининг нотугри, ноконуний харакати (масалан, давлат стандартларини бўзиш ва бошкалар) натижасида олинган даромадлар хам киритилмоғи лозим;


  • ишлаб чикаришни кенгайтириш ва бошка максадлар учун корхонанинг режалаштирилган эхтиёжидан ортган суммаларни бюджетга олиш. Бу принцип бюджет даромадларини давлат корхоналарининг маблагаари хисобидан ташкил этишда кулланилиши мумкин. У давлат корхоналарининг молиявий холатини тартибга солади ва бир вақтнинг ўзида ижтимоий эхтиёжларни кондиришда давлатнинг манфаатларини таъминлайди;


  • бюджет механизмининг рағбатлантирувчи таъсирини таъминлаш. Субъектлар ихтиёридан маблагаарнинг бюджетга олиниши уларнинг самарали фаолият курсатишини рағбатлантириши керак. Бу ерда куйилган вазифа факатгина бюджет даромадларини микдорий жихатдан таъминлаш эмас, балки шу оркали корхонада фаолият курсатаётган мехнат жамоаларининг манфаатларига, улар фаолиятининг сифат кўрсаткичларига тўловларнинг таъсирчанлигини кучайтиришдир;


-бюджет даромадларини шакллантиришда улушли иштирок этиш. Бу принцип ахоли маблаглари хисобидан бюджет даромадларини шакллантиришда кулланилиб, унинг натижасида ахоли даромадларининг бир қисми улар олган даромадларининг даражасига бод лик равишда бюджетга утказилади.


Мустакиллик йилларида бошка сохалар каби Давлат бюджети даромадлари хисоби тизимида куплаб ўзгаришлар руй берди. Хусусан, хисоб юритишнинг ва хисоботлар тўзишнинг замон талабларига мос механизмлари шакллантирилди ва конунчилик йули билан мустахкамланди. Давлат бюджети даромадлари турли манбалар, идоралар оркали келиб тушганлиги сабабли хамда уларнинг бюджет буFинлари уртасида таксимланиб кетиши даромадлар хисобини юритиш тизимининг сифатли даражада шаклланган булишини такозо килади. Айнан шу нуктаи назардан, Ўзбекистонда бу борада амалга оширилган ишларнинг энг асосийларини куйида санаб утмокчимиз:
  • давлат бюджети даромадлари касса ижроси тизими мустакиллик йилларида такомиллашиб бориб, сунгра Fазна ижроси билан камраб олинди;


  • мустакилликка эришилгандан бери бюджет даромадларини хисобини юритиш ва хисобот тўзиш тизимини такомиллаштириш буйича куплаб норматив хукукий хужжатлар кабул килинди. Хусусан, 2014 йилдан бошлаб, Ўзбекистон Республикаси Бюджет кодекси кабул килинди;


  • республикада «электрон хукумат» яратиш ислохотлари доирасида, бюджет даромадларининг хисобланиши ва туланиши буйича йирик лойихалар амалга оширилди. Масалан, солик туловчилар томонидан солик хисоботларини электрон шаклда топшириш ёки божхона декларациясини электрон равишда такдим килиш;


  • миллий бюджет таснифини давлат молияси таснифининг халкаро стандартлари билан уйғунлаштириш максадида, бюджет даромадларининг янги таснифи амалга киритилди ва бошкалар.


Юкоридаги ижобий ўзгаришлар барчаси республикамизда давлат молиясини бошкариш тизимини ислох килиш доирасида амалга оширилиб, хар бир тадбир маъмурий-буйрукбозлик шароитида шаклланган эски тизимни аста- секинлик билан миллий иктисодиётимиз хусусиятларидан келиб чикиб, замон талабларига хамоханг равишда, молиявий хисобнинг халкаро стандартларига уйғун холда янги тизим барпо килиш кўзланган холда амалга оширилди. Хусусан, Бюджет кодексининг амалга киритилиши билан даромадлар таснифи, давлат бюджети даромадлар қисми ижроси хисобини юритиш ва хисоботлар тузишда асосий тамойиллар, идораларнинг роли, хисоботлар тузиш муддатлари каби мухим масалалар конун билан мустахкамлаб қўйилди. Ўз навбатида, кодекс қабул қилиниши билан тегишли қонунчилик хужжатлари қайтадан кўриб чиқилиб, такомиллаштирилди.


Бюджет даромадлари хисоби тизимини такомиллаштириш бўйича яна бир қўйилган қадам-хисоб юритишнинг электрон шаклларига ўтишнинг ахамияти шу даражада юқорики, бугунги кунда олис туманда (шахарда) солиқ тўловчи томонидан ягона Fазна хисоб варағи ва тўланган маблағ сониялар ичида, яъни «онлайн» режимида Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ахборот тизимида кўриниб туради.
Бугунги кунда республикамизда таъминланаётган баркарор иктисодий ўсиш, ахоли турмуш фаровонлиги даражасининг ошиб бораётганлиги, ташки савдонинг ижобий сальдоси каби ижобий ютукларда, хеч муболағасиз, солиқ-бюджет сиёсатининг хиссаси катта, деб айтсак хато бўлмайди. Юртимизда олиб борилаётган ижтимоий-иктисодий ислохотлар, бир томондан, давлат бюджети даромадларининг мустахкам базасини таъминлашни, иккинчи томондан эса, солиқ юкини максимал даражада камайтиришни талаб қилади.
Солик сиёсатини туғри ишлаб чикиш, Давлат бюджети лойихасини пухта тайёрлаш бажаришда Давлат бюджети даромадларини тахлил килиш мухим ахамият касб этади. Давлат бюджети даромадларини тахлил килишнинг асосий максади - давлат вазифаларини бажариш учун ресурсларни окилона ва самарали таъминлаш юзасидан кабул килинадиган тадбирлар учун зарур маълумот билан таъминлашдан иборат.
Умуман олганда, Давлат бюджети даромадларини тахлил килиш:
  • жорий йил учун тасдикланган Давлат бюджети параметрларини бажарилишини таъминлаш;


  • солик ва божхона сиёсати йуналишларини ишлаб чикиш;


  • иктисодиётдаги ўзгаришларнинг Давлат бюджетига таъсирини урганиш;


  • солик маъмурчилигини яхшилаш каби мухим вазифаларни бажариш имконини беради.


Хар кандай мамлакатда самарали бюджет-солик сиёсатини юритмасдан, ижтимоий-иктисодий тараккиётни таъминламасдан туриб пировард максади - ахолининг юксак турмуш фаровонлигига эришиб булмайди. Бугунги кунда иктисодиётимизнинг барча тармокларида эркинлаштириш, таркибий ўзгаришлар, инновация ва модернизациялашга қаратилган туб ислохотлар амалга оширилмокда.


Шунингдек, мамлакатимизнинг мудофаа кобилиятини мустахкамлаш, хукук- тартибот ва хавфсизликни саклаш буйича тадбирларни республика бюджети даромадларининг ўз вактида тушиши хисобига баркарор молиялаштириш таъминланади.
Шу билан бир каторда, мамлакат иктисодиёти тармокларини ислох килиш доирасида иктисодий ва молиявий статистика маълумотларидан фойдаланиш имкониятларини кенгайтириш ва бюджет жараёни очиклигини оширишнинг янги механизмларини жорий этиш буйича изчил ишлар олиб борилмокда.
Бюджет маълумотларининг очиклиги ва шаффофлигини янада ошириш, бюджет маблагаарининг шаклланиши ва сарфланиши устидан парламент ва жамоатчилик назоратини кучайтириш максадида, Ўзбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 22 августдаги “Бюджет маълумотларининг очиклигини ва бюджет жараёнида фукароларнинг фаол иштирокини таъминлаш чора- тадбирлари туFрисида”ги 1 IK-3917-сонли карорига асосан 2019 йилдан бошлаб бюджет маблагаарини таксимлашда фукаролар иштирокининг туман (шахар)лар бюджетлари кушимча манбаларининг камида 10 фоизини жамоатчилик фикри асосида шакллантирилган тадбирларга йуналтиришни назарда тутадиган механизми жорий этилди.
Ўзбекистон Республикасининг “2020 йил учун Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджети туFрисида” ги Конунида хам Давлат бюджети даромадларини тугри ва сифатли шакллантириш борасида катор янги ўзгаришлар ва тартиблар киритилди.
Мисол учун, Давлат бюджети даромадларини шакллантиришда асосий рол уйнайдиган солик ставкалари борасида хам 2020 йил учун айрим соликлар ва тулов ставкалари тасдикланди. Конунда курсатилишича, айрим соликлар ва тулов ставкалари 2020 йил учун:
Ўзбекистон Республикасида ишлаб чикариладиган (хизмат курсатиладиган), акциз солиги солинадиган товарларга (хизматларга) нисбатан акциз солиги ставкалари 8-иловага (1-илова) мувофик;
жисмоний ва юридик шахслардан олинадиган ер солиги ставкалари 9-иловага (2-илова) мувофик;
мева-сабзавотчилик махсулотлари (сабзавотлар, полиз экинлари, мевалар, токзорлар) билан банд килинган ерлар учун мева-сабзавотчилик кишлок хужалиги корхоналаридан ундириладиган ер солиги ставкалари 10-иловага (3-илова) мувофик;
сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солик ставкалари 11-иловага (4-илова) мувофик;
мол-мулкни ижарага берувчи жисмоний шахслар учун белгиланган ижара туловининг энг кам ставкалари 12-иловага (5-илова) мувофик;
жисмоний шахслардан олинадиган даромад соливининв якка тартибдаги тадбиркорлар учун катъий белгиланган суммалари 13-иловага (6-илова) мувофик (бунда 2020 йилдан бошлаб якка тартибдаги тадбиркорларга жисмоний шахслардан олинадиган даромад соливини тулаш тартибини танлаш хукуки берилади);
махаллий йигамларнинг чегараланган ставкалари 14-иловага (7-илова) мувофик;
автотранспорт воситаларини сотиб олиш ва (ёки) Ўзбекистан Республикаси худудига вактинча олиб кириш учун автотранспорт воситасининг эгалари (фойдаланувчилари) ушбу автотранспорт воситаларини ички ишлар органларида руйхатдан утказганда хамда чет эл давлатлари автотранспорт воситаларининг Ўзбекистон Республикаси худудига кириши ва худудида транзит харакатланиши учун й^имларнинг ставкалари 15-иловага (8-илова) мувофик тасдиклансин.
Бюджет даромадларини шакллантиришда соликка тортиш механизмлари самарадорлигини ошириш, бюджет-солик тизими самарадорлигини бахолаш, солик юкини камайтириш ва солик тизимини ислох килиш юзасидан жахонда амалга оширилган илмий тадкикотларда катор илмий натижалар олинган, жумладан:
корхоналардан олинадиган фойда соливи механизмида имтиёзлар самарадорлигини бахолаш услубиёти ишлаб чикилган (TARC, Буюк Британия);
мувозанатлашган бюджет-солик тизимини таъминлайдиган солик механизмларини ташкил этиш буйича таклифлар ишлаб чикилган (WB, AKI I Г);
ресурс соликдари таркибида нефть, табиий газ, суйилтирилган ёкилFи ва мазут учун солик ставкаларининг оширилиши энергия истеъмоли даражасини пасайтириб, бу ўз навбатида, табиат атроф мухитига салбий таъсирларни камайтирган ва Fазнага кушимча тушумларни таъминлаган, натижада билвосита соликлар ва иш хакидан суFурта бадаллари пасайтирилишига имкон яратилган (UPI, Германия);
солик юки микдорининг пасайтирилиши хужалик субъектлари молиявий фаолиятини раFбатлантириши исботлаб берилган (OECD, Франция);
бюджет-солик тизимининг самарадорлигини таъминлаш буйича солик маъмуриятчилигини бахолашнинг услубий воситаси ишлаб чикилган (TADAT), солик маъмуриятчилиги органларига тушумларнинг етмай колган кисмини тахлил килиш дастури ишлаб чикилган (RA-GAP) ва бюджет-солик сохасида шаффофликни бахолаш усули (FTEs) таклиф этилган (IMF, АКШ);
нефть нархининг пасайиши окибатида давлат бюджетида юзага келиши мумкин булган дефицитни коплаш максадида энергетик субсидиялар учун маблаF сарфланиши йилига 1 фоиз пунктдан иктисодий усишни таъминлаши ва давлат ташки карзлари микдорини камайтиришга хизмат килиши илмий асослаб берилган (UBT, Саудия Арабистони);
ер каъридан фойдаланганлик учун соликлар, жумладан: роялти, минерал хом ашё базасини кайта тиклаш учун ажратмалар ва акцизлар урнига ягона ер каъри учун соликнинг жорий килиниши олдинги 3 турдаги соликлар буйича тушумлар урнига Fазнага куп микдорда тушумларни таъминлаши исботлаб берилган (МГУ, Россия).

Download 356.91 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling