Kurs ishi mavzu: O'zbekiston florasida Solanaseae oilasi Tekshirdi

Ituzum - S.nigrum.
Bu bir yillik, mevasi dumaloq, urug‘i sariq begona o‘tdir. U hamma yerda uchraydi. Bizda mevasi qora ituzum o‘sgan joylarda qizil mevali ituzum ham o‘sadi. Har ikki turning mevasida "S" vitamini juda ko‘p.
Pomidor yoki tomatlar avlodi.
Ituzumlarga eng yaqin avlod xisoblanadi.
Pomidor- L.esculentum.
Bu mayin tukli o‘ziga xos hidli bir yillik o‘simlikdir. Barglari uzuk-uzuk katta qismi toq patsimon, bo‘lakchalarga bo‘lingan. Gullari murakkab yoki oddiy gajak yoki shingil tipida to‘pgul hosil qiladi.
Gultoji sariq, changdonlari yonidagi tik yoriqchalar orqali ochiladi. Mevasi sersuv mevadir. Vatani janubiy Amerikadir. U yerda ko‘p yillik o‘simlik hisoblanadi va daraxtga o‘xshash turlari yovvoyi holda o‘sadi. Navlari g‘oyat ko‘p bo‘lib keng miqyosida ekiladi. 16 asrning oxirida (1569 yil) pomidor urug‘i ekib tajriba qilish maqsadida Angliyaga keltiriladi. Pomidor Rossiyada ham birinchi martda 1780 yili ekilib ko‘riladi. Odessada 1850 yildan ekila boshlaydi.19 asrning 1 yarimlaridan boshlab O‘rta Osiyoda ham ekila boshlaydi. Pomidorning mevasi "S", "V1", "V2", "V6", "R", RR, "K" vitaminlarga va karotinga (provitamin A) juda boydir. O‘zbekistonda pomidorning tezpishar navlaridan Bizon va sporka-grebovakiy, kechpishar navlaridan Chudo-Riika, Budyoka, Maglob va boshqalar ekiladi.
Tamaki avlodi - Nicotiana.
Tamaki avlodi - Nicotiana.
Bu avlod 40 ortiqroq turdan iborat bo‘lib, asosan Amerikada, bir qismi boshqa qit’alarda tarqalgan. Toki buta yoki o‘t o‘simlik bo‘lib, gullari yirik, gultoji varonkasimon, nayi varonkasimon yoki qo‘ng‘iroqsimon bo‘ladi. Mevasi tuxumsimon yoki qariyb sharsimon, mayda urug‘li ko‘sak bo‘lib, uchidan yorilib 2 yoki 4 pallaga ajraladi. Tamakining 2 turi bir yillik o‘simlik sifatida ekiladi.
Chilim tamaki - (N. tabacum).
Uning gullari pushti, qizil bo‘lib bargi uchun ekiladi.
Moxorka (N. rustica)
ning gullari ko‘kimtir-sariq. Har ikkalasining ham bir qancha navlari bo‘lib, barglari uchun ekiladi (126 rasm). Ularning tarkibida zaharli alkoloid-nikotin bor.
Ituzumguldoshlarning xo‘jalikdagi ahamiyati.
Ituzumguldoshlarning xo‘jalikdagi ahamiyati.
Bu oilaga qarashli turlari dexqonchilikda muhim ahamiyatga ega. Chunki kartoshka, pomidor, baklajon, qalampir, pag‘- pag‘ va shu kabilar keng miqyosda ovqat va sabzavot o‘simligisifatida ekiladi.
Belladonna, mingdevona, banggidevona, akopoliya va boshqalar dorivor o‘simlik sifatida ekiladi. Tamaki va moxorkalar narkotik o‘simlik sifatida ekiladi. Tamakining urug‘idan tamaki yog‘ olinadi. Moxorka bargidan limon kislotasi olinadi. Gul tamaki, petuniya, banggidevona turlari, Berberov jingli dekorativ o‘simlik sifatida ekiladi. Ituzumdoshlarda har xil zaharli alkoloidlar salonin, leropin, geossiamin va boshqalar ba’zan glikozidlar bo‘lganidan ularning ko‘pchiligi zaharli bo‘ladi. SHu sababdan mollar yemaydi, bular orasida ituzum, bangidevona, mingdevona, oq shingil va boshqa begona o‘tlar ham uchraydi.
Oilaning vatani Janubiy Amerika. Hayot shakllari: ko'p yillik otsu o'simliklar, butalar va mayda daraxtlar (oxirgi ikkitasi tropikada). O'tsimon poyalari ko'pincha o'simtali, ba'zan tikanli. Barglarning joylashishi - bazal rozet, poyada - keyingi. Barglari oddiy, butun yoki pinnatipartit (oddiy kartoshkada juft bo'lmagan-pinnati uzluksiz), stipulasiz, turli darajadagi o'sish (bezli tuklari bor, shuning uchun ular o'ziga xos hidga ega) yoki silliq, kamroq teriga o'xshaydi. Ba'zida barglar juda katta, masalan, mandraklarda ular uzunligi 2 metrga etadi.
Gullar aktinomorf, kamdan-kam zigomorf. Gul formulasi butun oila vakillari uchun bir xil:
*O Ca(5)Co(5)A5G(2)
Gullari juda katta, er-xotin besh a'zoli perianth. Sepalslar turli shakldagi besh tishli kosachaga birlashgan. Gulbarglari birgalikda o‘sib, turli xil gullarni hosil qiladi. Androtsium korolla naychasiga birikkan va uning bo'laklari bilan almashinadigan 5 ta stamensdan iborat. Koenokarp ginoetsiy ikkita birlashgan karpeldan hosil bo'ladi. Tuxumdon yuqori, ikki uyali yoki (ko'ndalang bo'laklarning rivojlanishi natijasida) to'rt uyali. Birinchi uslub, kapitat yoki ikki qavatli stigma bilan. Urug'lar ko'p.
Shuni ta'kidlash kerakki, ko'plab turlar changlatish uchun yuqori darajada ixtisoslashgan va faqat bitta changlatuvchi tur tomonidan changlanishi mumkin. Ba'zi turlarda (masalan, oddiy kartoshka) stamens konus shaklida baland pistil ostida yig'iladi, o'z-o'zini changlatish asosan kuzatiladi, tabiiy gibrid "achchiq kartoshka" turlarida - Yuzepchukning triploid kartoshkasi va kalta bo'lakli. pentaploid kartoshka, gullari steril va ko'payish vegetativ tarzda sodir bo'ladi. Gullar jingalak shaklida to'planadi, ikkita jingalak yoki bitta.
Perianth bo'lishi mumkin:
qo'ng'iroq shaklida (Scopolia sp.);
quvurli qo'ng'iroq shaklidagi (Atropa sp.);
quvurli (Datura sp.);
g'ildirak shaklida (Solanum tuberosum).
Mevasi rezavor (Atropa belladonna — belladonna), qutisi silliq (Nicotiana sp. — tamaki) yoki tikansimon (Datura sp. — doʻppi).
Tungi soyalar orasida poyasiz oʻsimliklar va epifitlar ham bor, masalan, Markey (Markea) ning havo ildizlari boʻlgan sudraluvchilar 18 turni tashkil qiladi. Meksikadan Boliviyagacha keng tarqalgan Juanulloa (Juanulloa) jinsi o'simliklari esa yarim parazit hayot tarziga moslashgan. Haustreia yordamida ular uy egasining yog'ochidan minerallar bilan sharbatlarni so'rishadi.
Alkaloidlarga boy oila. Alkaloidlardan tashqari steroid saponinlar, withanolidlar, kumarinlar, flavonoidlar, karotenoidlar va ba'zan antrakinonlar topilgan.
Belladonna tungi soyalar oilasi, henbane, doping, scopolia o'simliklarida alkaloidlar mavjud bo'lib, ularning tuzilishi tropan deb nomlanuvchi piperidin va pirolidin tsikllarining kondensatsiyalangan tizimiga asoslangan. Barcha tropan alkaloidlari ikkita aminokislota: tropin va skopinning hosilalari bo'lib, ular tropik kislota bilan efirlarni hosil qiladi.
Tropin tropik kislota bilan esterifikatsiyalanib, giossiamin (atropin) alkaloidini hosil qiladi. Tabiiy giossiyamin - chap qo'l; bu shaklda u galen preparatlariga o'tadi, lekin zavod izolyatsiyasi paytida uning sof shaklida faol bo'lmagan rasemat, sulfat shaklida atropin olinadi.
Tropik kislota bilan skopin skopolamin alkaloidini hosil qiladi. Tabiiy skopolamin ham levorotator birikma hisoblanadi. Uning rasemati atroskin deb ataladi. Skopolamin gidrobromid shaklida olinadi.
Xuddi shu o'simliklarda oz miqdorda topilgan boshqa tropan hosilalari (piridinning suyuq va uchuvchi hosilalari) amaliy ahamiyatga ega emas. Turli xil Solanaceae tarkibidagi alkaloidlarning umumiy miqdori 0,04 dan 3% gacha o'zgarib turadi.
Xuddi shu turlarda alkaloidlarning miqdori alohida o'simlik organlarida har xil bo'ladi, bundan tashqari, vegetatsiya fazasi va atrof-muhit sharoitlariga qarab individual o'zgaruvchanlik kuzatiladi.
Odatda, barcha Solanaceae turlaridagi alkaloidlar yig'indisi ikkala asosiy alkaloidni o'z ichiga oladi, lekin har xil nisbatda, ya'ni odatda ulardan biri ustunlik qiladi. Shuning uchun alohida turlar turli usullarda qo'llaniladi.
Giossiaminning biosintezi o'simliklarda uch bosqichda sodir bo'ladi.