Kurs ishi mavzu: tmk larning turlari va transmilliylik indeksi. Bajardi: Muxtorov. M tekshirdi: Israilov. Z andijon 2023

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI


ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI

“IQTISODIYOT” KAFEDRASI

“Global iqtisodiy rivojlanish” fanidan

KURS ISHI
Mavzu: TMK larning turlari va transmilliylik indeksi.
Bajardi: Muxtorov.M
Tekshirdi: Israilov.Z


Andijon 2023


Mavzu: TMK larning turlari va transmilliylik indeksi.
M U N D A R I J A
Kirish

1. TMKlarning nazariy tushunchalari va uning modellari.

2. Transmilliylik indeksi (TI) va Trans milliy korporatsiyalarning dunyoda joylashishi..

3. Trans milliy korporatsiyalarning mavjud bo’lgan dinamikasi va yirik transmilliy kompaniyalar
Xulosa.


Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.


Kirish

Zamonaviy jahon iqtisodiyoti jadal davom etayotgan transmilliylashuv jarayoni bilan tavsiflanadi. Transmilliy korporatsiyalar (TMK) bu jarayonning asosiy harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. Ular bosh (bosh, bosh) kompaniya va xorijiy filiallardan tashkil topgan xo'jalik birlashmalari. Bosh jamiyat birlashma tarkibiga kiruvchi korxonalar faoliyatini ularning kapitalidagi ulushlariga (ishtirokiga) egalik qilish orqali nazorat qiladi. TMKlarning xorijiy filiallarida bosh kompaniya - boshqa davlat rezidentining ulushi odatda aktsiyalarning 10% dan ortig'ini yoki ularning ekvivalentini tashkil qiladi.

XX-XXI asrlar oxirida. TMKlar treyderlar (savdogarlar), investorlar, distribyutorlar bo'lgan tashqi iqtisodiy faoliyatning (xalqaro iqtisodiy operatsiyalar) misli ko'rilmagan ko'lami mavjud. zamonaviy texnologiyalar va xalqaro mehnat migratsiyasining stimulyatorlari. Ular asosan dinamika va tuzilmani, tovar va xizmatlarning jahon bozoridagi raqobatbardoshlik darajasini, shuningdek kapitalning xalqaro harakati va texnologiya (bilim) transferini belgilaydi. TMKlar ishlab chiqarishni baynalmilallashtirishda yetakchi rol o‘ynaydi, turli mamlakatlar korxonalari o‘rtasidagi ishlab chiqarish aloqalarini kengaytirish va chuqurlashtirishning tobora keng tarqalgan jarayoni.
Ilmiy va publitsistik adabiyotlarda transmilliy korporatsiyalarni baholashda ikkita an'ana rivojlangan. Ulardan biri zamonaviy iqtisodiyot samaradorligini oshirishda TMKlarning konstruktiv roliga qaratilgan va pozitivistik iqtisodiy nazariyaga mos keladi. Ikkinchisi esa keskin tanqidiy, oshkora, yirik xalqaro korporatsiyalar faoliyatining salbiy ijtimoiy tomonlariga urg‘u beradi. U o'tgan asrdagi imperializm nazariyasi stereotiplari va zamonaviy antiglobalizm ta'sirini aks ettiradi.
TMKlar mavzusi va ularning jahon iqtisodiyotidagi roli iqtisodiy globallashuv muammosiga bag'ishlangan ko'plab monografiyalarda muhokama qilinadi, chunki TMKlarning shakllanishi va o'sishi iqtisodiyotning xalqarolashuvi va jahon bozorining rivojlanishi natijasidir.
Real tajriba va tendentsiyalar biryoqlamalikni bartaraf etish va TMKlarning zamonaviy ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishdagi rolini baholashda yanada muvozanatli yondashuvni ishlab chiqish zarurligini taqozo etmoqda. Bunday yondashuv kapitalning transmilliylashuvi, asosan, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotni tezlashtiruvchi tabiiy jarayon ekanligini tan olishni o‘z ichiga oladi. U yangi texnologiyalarni, ishlab chiqarishni tashkil etish shakllarini, boshqaruv va marketingni keng yoyish, mehnat va tabiiy resurslarni muomalaga kiritish va ulardan samarali foydalanishga jalb etish, tranzaksiya xarajatlarini kamaytirish, shu orqali yirik xalqaro loyihalarni amalga oshirishga ko‘maklashadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida kapitalni transmilliylashtirishdan boshqa muqobil yo'q. TMK faoliyatini kengaytirish va takomillashtirishdan barcha davlatlar, shu jumladan Rossiya ham manfaatdor.
Ushbu kurs ishimning maqsadi transmilliy korporatsiyalar va ularning jahon iqtisodiyotidagi rolini tahlil qilishdir.

1. TMKlarning nazariy tushunchalari va uning modellari.

TMKning zamonaviy kontseptsiyalari firmaning tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish va sotishni tashkil etish korxonasi sifatidagi nazariyasiga asoslanadi. Aksariyat xalqaro kompaniyalar o'z faoliyatini milliy bozorlarga xizmat ko'rsatishdan boshlagan. So‘ngra o‘z mamlakatining qiyosiy va o‘z korxonasining raqobatdosh ustunliklaridan foydalanib, xalqaro bozorlardagi faoliyat ko‘lamini kengaytirib, mahsulotni xorijga eksport qilish yoki qabul qiluvchi mamlakatlarda ishlab chiqarishni tashkil etish maqsadida xorijiy investitsiyalarni jalb qilishdi.

Qayd etish asosiy xususiyat TMKlar - to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar asosida tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va sotish uchun xorijiy filiallarning mavjudligi, transmilliy korporatsiyalar tadqiqotchilari to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarning bir qator modellarini ishlab chiqdilar.
Amerikalik iqtisodchi J.Gelbreyt TMKlarning kelib chiqishini texnologik sabablar bilan asoslab berdi. Uning fikricha, xalqaro kompaniyalarning xorijiy filiallarini tashkil etish ko'p jihatdan qabul qiluvchi mamlakatlar korxonalarining tovar va xizmatlarni taqsimlash tizimini (tarmog'ini) talab qiladigan murakkab zamonaviy mahsulotlarni chet elda sotish va ularga xizmat ko'rsatish zarurati bilan bog'liq. Bu strategiya TMKlarga jahon bozoridagi ulushini oshirish imkonini beradi.
Monopolistik (yagona) afzalliklar modeli amerikalik S.Xaymer tomonidan ishlab chiqilgan, keyinchalik Ch.P.Kindlberger va boshqalar tomonidan ishlab chiqilgan.bozor, mahalliy boshqaruv bilan keng aloqaga ega va katta tranzaksiya xarajatlarini talab qilmaydi, yaʼni. xorijiy investorga nisbatan tranzaksiya xarajatlari. Chet el firmasi uchun monopoliya afzalliklari mahalliy firmalar tomonidan ishlab chiqarilmaydigan original mahsulotlardan foydalanish orqali yuzaga kelishi mumkin; mukammal texnologiya mavjudligi; "miqyos effekti", bu katta miqdordagi foyda olish imkonini beradi; qabul qiluvchi davlatda xorijiy investorlar uchun qulay davlat tomonidan tartibga solish va boshqalar.
Mahsulotning hayot aylanishi modeli amerikalik iqtisodchi R.Vernon tomonidan kompaniyaning o'sish nazariyasi asosida ishlab chiqilgan. Ushbu modelga ko'ra, har qanday mahsulot hayotiy tsiklining to'rt bosqichidan o'tadi (1-diagramma). Ichki bozorda sotishning pasayishidan chiqish yo‘li xorijga eksport qilish yoki ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yishdan iborat bo‘lib, bu mahsulotning hayot aylanishini uzaytiradi. Shu bilan birga, bozorning o'sishi va to'yinishi bosqichlarida ishlab chiqarish va sotish xarajatlari odatda pasayadi, bu esa mahsulot narxini pasaytirishga va natijada eksportni kengaytirish va mahsulot hajmini oshirish imkoniyatlarini oshirishga imkon beradi chet elda.