Kurs ishi mavzu: Yozma nutq nuqsoniga EGA bolalarni psixolgogik-pedogogik tekshirish Bajardi

Uchinchi guruh bolalarida klinik jihatdan motor alaliya kabi belgilanuvchi, birmuncha о‘ziga xos va turg‘un nutq rivojlanmaganligi kuzatiladi. Bir qator xorijiy mualliflar terminologiyasi bо‘yicha nutq patologiyasining bu shakli «rivojlanish afaziyasi» yoki «tug‘ma afaziya» singari nomlanadi. Bu termin kattalardagi motor afaziyaga anologik holda vujudga kelgan. «Kattalardagi motor afaziya singari, bolalardagi nutq patologiyasining bunday shaklida ham bosh miya pо‘stloq nutqiy zonalarining zararlanishi yoki rivojlanmaganligi kuzatiladi va bunda birinchi navbatda broka zonasi zararlanadi»- bu taxminga asoslanib mualliflar yuqoridagi terminni kiritganlar. Kattalardagi afaziyadan farqli ravishda, alaliyada bosh miya nutq zonalarining erta zararlanishi (nutqkacha bо‘lgan davrda) natijasida nutq rivojlanmay koladi. Adabiyotlarda motor alaliyada miyaning о‘choqli jarohatlari muammosi keng muhokama qilingan.

Motor alaliyada murakkab dizontogenetik-ensofalopatik buzilishlar kuzatiladi. Quyidagilar motor alaliyaning harakterli belgilari xisoblanadi: barcha nutq komponentlarining shakllanishi - fonematik, leksik, sintaktik, morfologik, nutq faoliyatining barcha kо‘rinishlari va barcha og‘zaki hamda yozma nutq shakllari rivojlanmagan bо‘ladi.

Sо‘nggi tatqiqotlarning kо‘rsatishicha, motor alaliyali bolalarda odatda artikulyator imkoniyatlar yetarli bо‘ladi: nutqiy bо‘lmagan artikulyatsiyani bajara oladilar, bundan tashqari hattoki kо‘pgina tovushlarni alohida va bо‘g‘inlarda talaffuz qiladilar. Biroq motor alaliyali bolalarning farqli xususiyatlaridan biri shuki, ular bu imkoniyatlarini sо‘zlarni talaffuz qilishda amalga oshira olmaydilar. Shu sababli motor alaliya uchun sо‘zlarning bо‘g‘in tuzilishi shakllanmaganligi, hatto yaxshi tanish bо‘lgan sо‘zlarni faollashtirishdagi qiyinchiliklar harakterli belgilardan biri hisoblanadi.

Yetarlicha boy passiv lug‘atga ega holda, bolalar predmetlarni, rasmlarni nomlashga, alohida sо‘zlarni logoped ortidan takrorlashga (ayniqsa, murakkab bо‘g‘inli sо‘zlarni) qiynaladilar. Sо‘zlarning bо‘g‘in tarkibi asosan tovush va bо‘g‘inlarni tushirib qoldirish, о‘rnini almashtirish, boshqa bо‘g‘inlar yoki tovushlar bilan almashtirish hisobiga buziladi, kattalar afaziyasini eslatuvchi holat yuzaga keladi. Literal (harfli), verbal (sо‘zli) parafaziyalar (almashtirishlar) kuzatiladi. Bu almashtirishlarning harakterli belgisi, ular turli xil bо‘lib, turg‘un emasdirlar.

Motor alaliyali bolalar uchun xaddan tashkari past nutqiy faollik xosdir. Bunda bola intellekti qanchalik yuqori darajada bо‘lsa va о‘z nutqiga tanqidiy qarash kuchli bо‘lsa, u holda atrofdagilar bilan mimika va imo-ishora yordamida muloqot qilishning ikkilamchi kompensator shakli ham shunchalik yaqqolroq ifodalangan bо‘ladi.

Pedagogik-psixologik tasnifga kо‘ra nutqning tо‘liq rivojlanmaganligini R.Ye.Levina uch daraja bilan belgilaydi: nutqiy aloqa vositalarining umuman yо‘q bо‘lishidan to fonetik-fonematik va leksik-grammatik jihatdan rivojlanmaganlik elementlariga ega bо‘lgan mukammal nutq buzilishigacha.