Kurs jumíSÍ tema: “Jáhansha” dástanınıń leksikası orínlaǵAN: Baxawatdinova. Z 5120100 – Filologiya hám tillerdi oqıtıw (qaraqalpaq filologiyası) 3-kurs studenti qabíllaǵAN: Usenova. Q nókis – 2022 Joba: Kirisiw

Kirisiw
Temanıń aktuallıǵı: Qaraqalpaq xalqı óziniń bay folklorlıq miyraslarına iye. Qaraqalpaq til biliminiń eń áhmiyetli wazıypalarınıń biri, qaraqalpaq tili tariyxına baylanıslı jazılǵan jazba estelikler menen birge qaraqalpaq xalqınıń bay awızeki ádebiyatınıń tillik ózgesheliklerin izertlew bolıp esaplanadı. Qaraqalpaq til biliminde folklorlıq dóretpelerdiń til ózgesheliklerin úyreniw ele kóp izertlewlerdi talap etedi. Bul másele boyınsha O.Bekbawlovtıń, Q.Mambetnazarovdıń, Sh.Ábdinazimovtıń hám basqa til bilimi menen shuǵıllanıp kiyatırǵan ilimpazlardıń miynetleri bar.Qaraqalpaq xalqınıń kórkem awızeki dóretiwshiliginde kópshilik dástanlar ádebiyattanıw ilimi kózqarasınan da lingvistikalıq kózqarastan da izertlenip kiyatır. Al, usı dástanlardan “Sálimjan” dástanı arnawlı túrde ádebiyattanıw ilimi kózqarasınan da til bilimi kózqarasınan da úyrenilmedi. Sonıń ishinde “Sálimjan” dástanınıń tili, yaǵınıy tillik ózgesheliklerin lingivistikalıq baǵdardı talqılaw, izertlew filologiya iliminińaldında turǵan baslı máselelerdiń biri bolmaqta. Sonlıqtanda da bul dástannıń tillik ózgesheliklerin, dástannıń leksikasın, leksika-semantikalıq ózgesheliklerin úyreniw búgingi kúnniń aktual temalarınıń biri bolmaqta.
Kurs jumıstıń maqseti hám wazıypaları. “Sálimjan” dástanında qollanılǵan sózlerdiń tarıyxıy shıǵısı jaǵınan sózlik quramı jaǵınan sózlik quramın hám semantikalıq-stilistikalıq ózgesheligin úyreniw hám dastanda jumsalǵan sózlerdiń leksikalıq mánisine toqtap ótiwdi maqul kórdik.
Kurs jumısımızdıń waziypaları. Kurs jumısımızdıń aldına qoyǵan maqsetine erisiw ushın tómendegi wazıypalar belgilendi.

• 
  “Sálimjan” dástanınıń tarıyxıy shıǵIsı jaǵınan sózlik quramın uyreniw:
  
• 
  “Sálimjan” dástanında qollanilǵan sózlerdi bir neshe tematikalıq toparlarǵa ajıratıw:
  
• 
  Dástannıń semantika-sitilistikalıq ózgesheliklerin anıqlaw
  

.
Kurs jumıstıń metodologiyalıq tiykarı. Kurs jumısımızdı jazıw barısında kórnekli ilimpazlar, E. Berdimuratov, Sh. Ábdinazimov, J.Eshbaev,
M. Qudaybergenov, T.Bashirov, M.Qálenderov. h.t.b alımlardıń miynetlerin teoriyalıq jaqtan basshılıqqa aldıq. Qaraqalpaq folklorınıń 43-50-tomları temanı tereń hám keń túrde izertlewde jaqınnan járdem berdi.
Qaraqalpaq til biliminde folklorlıq dóretpelerdiń til ózgesheliklerin úyreniw ele kóp izertlewlerdi talap etedi. Bul másele boyınsha O.Bekbawlovtıń “Qáharmanlıq epostıń arab-parsı leksikası hám onıń tariyxıy lingvistikalıq xarakteristikası”, O.Bekbawlov, Q.Mambetnazarovlardıń “Qáharmanlıq dástanlardaǵı ózlestirme sózlerdiń túsinigi”, sıyaqlı bir neshe ilimiy maqalaları bar. Sh.Ábdinazimov “Qırıq qız dástanı leksikası” atlı kondidatlıq dissertatsiyası hám tómendegi ilimiy maqalalar járyalandı: “Qırıq qız dástanındaǵı eski sózler qatlamı”. (Ámiwdárya, 1988, 7,87-bet) “Qaharmanlıq epostaǵı eski qıtay tiliniń elementleri”. (Nókis Universiteti, 1988 -noyabr). “Qırıq qız dástanındaǵı arabizimler”, “Altay tilleriniń tuwısqanlıǵı probleması hám qaraqalpaq qaharmanlıq dástanı, (“Qus-jolı”-Maqalalar toplamı, 1990)”hám bir neshe ilimiy maqalaları jariyalandı. O.Dospanovtıń “Qırıq qız dástanınıń lingvistikalıq sıpatlaması (dialektlik materiallar tiykarında) atlı ilimiy maqalaları jarıq kórdi. M.Qálenderovtıń “Edige” dástanınıń til ózgesheligi, Z.Tilewovanıń “Edige” dástanında tirkewishlerdiń qollanılıwı” dep atalatuǵın ilimiy bayanatlarınıń tezisleri arnawlı toplam bolıp baspadan shıqtı. Bulardan basqa da B.Sultanovtıń “Xalıq dástanlarındaǵı qospa menshikli atlıqlardıń qurılısı boyınsha túrleri”, Á.Káribaevanıń “Qaraqalpaq dástanlarındaǵı milliy oyın terminleriniń etimologiyası”¹ dep atalǵan maqalaları jarıqqa shıqtı. Bunnan basqada A.Ábdievtıń “Alpamıs dástanı tiliniń leksika-semantikalıq hám stilistikalıq ózgeshelikler” degen temada kondidatlıq dissertatin jaqladı. Solay etip, joqarıda atap ótkenimizdey dástanlardıń sózlik quramındaǵı túrli tematikalıq toparlarǵa kiretuǵın sózler bir qansha úyrenildi.