Kurs jumíSÍ tema: Ájiniyaz shıǵarmalarında antonimlerdiń qollanılıwı

Jumıstıń teoriyalıq hám metodologiyalıq negizi. Biz kurs jumısımızdıń teoriyalıq hám metodologiyalıq tiykarı retinde E.Berdimuratovtıń hám Sh.Xojanovtıń miynetlerdegi pikirlerden paydalandıq.
Kurs jumısınıń maqset hám wazıypaları: Biz usı kurs jumısımızda XIX ásir klassik shayırlarınıń biri Ájiniyaz Qosıby ulınıń shıǵarmalarındaǵı antonim sózlerdiń qollanılıwın úyreniwdi maqset ettik. Sonıń ushın belgili dárejede tómendegi wazıypalardı belgilep aldıq:
- Ájiniyazdıń shıǵarmalarında qollanılǵan antonimler atlıqlar, kelbetlik, ráwish hám feyiller.
- Ájiniyaz shıǵarmalarında leksikalıq antonimler;
- Ájiniyaz shıǵarmalarında grammatikalıq antonimlerdiń qollanılıwı.
Jumıstıń izertlew obyekti hám predmeti. Kurs jumısınıń izertlew obyekti sıpatında qaraqalpaq klassik shayırı Ájiniyaz Qosıbay ulınıń qosıqları hám poemaları alındı. Izertlew predmeti antonimler hám olardıń qollanılıwı.
Kurs jumısınıń qurılısı. Jumıstıń ulıwma qurılısı “Kirisiw” bóliminen tısqarı tiykarǵı 2 baptan hám “Juwmaq”, “Paydalanılǵan ádebiyatlar” bólimlerinen ibarat. Kurs jumısımızdı jazıwda Times New Roman shriftinde 1,5 interval aralıǵında jazıldı.

I bap. Antonimler haqqında túsinik
Házirgi qaraqalpaq tiliniń leksikalıq sistemasında seslik qurılısı boyınsha hár túrli, mánisi jaǵınan bir-birine qarama-qarsı sózlerdiń de toparı bar: uzın-kelte, arıq-semiz, uzaq-jaqın, batır-qorqaq, joqarı-tómen, dos-dushpan, keliw-ketiw, bar-joq, t.b.
Bunday seslik qurılısı boyınsha hár túrli, mánilik jaqtan bir-birine qarama-qarsı sózler antonimler dep ataladı.
Antonimler de qaraqalpaq tilinde omonim, sinonim sózler usap, tildiń leksikasında sózlerdiń belgili bir toparın qurap turadı. Sonıń menen birge omonim hám sinonimlerden túp-tamırınan basqasha. Eger omonim sózleri forması jaǵınan birdey, biraq mánisi hár qıylı (jas jigit, jas shıqtı), sinonimler aytılıwı boyınsha hár túrli mánileri birdey, bir-birine jaqın sózler bolsa (sulıw, gózzal, shıraylı), al antonimler forması boyınsha tek hár túrli bolıp ǵana qoymastan bir-birine birotala qarsı keletuǵın sózlerden ibarat. Mısalı,
1. Jaqsıdan úyren,
Jamannan jiyren. (naqıl).
2. Bul jolda parıq emes kóp penen azıń,
Eski doslarıńday qurarsań bázim. (I.Yusupov).
3. Janım balam, men endi qartaydım, bir ayaǵım jerde, bir ayaǵım górde, óler aldınan jaqsı kórgen balamdı - seni kórgim keledi (L.N.Tolstoy).
Bul mısallardaǵı bir-birine mánisi jaǵınan qarama-qarsı keletuǵın sózler mınalar: jaqsıdan-jamannan, úyren-jiyren, jerde-górde, kóp-az.