Kursi shi mavzu: Maxsus Moliya-kredit institutlari, ularning funksiyalari va roli. Tayyorladi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
Bank ishi fakulteti“Bank ishi” kafedrasi
Pul va Banklar fanidan tayyorlagan
K U R S I SHI
MAVZU:Maxsus Moliya-kredit institutlari, ularning funksiyalari va roli.

Tayyorladi: Omonov Axrorbek
Ilmiy rahbar: N.N.O‘ktamova

Toshkent – 2023 yil

Mavzu: Maxsus Moliya-kredit institutlari, ularning funksiyalari va roli.

REJA:
Kirish
Asosiy qism
1. Xalqaro moliyaviy institutlariga umumiy xarakteristika.
2. . Xalqaro moliya institutlarining zarurligi va turlari.
3.Xalqaro valyuta fondi. Jahon banki guruhi.
4. Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.

1. Xalqaro moliyaviy institutlariga umumiy xarakteristika.
Xalqaro moliya tashkilotlari(institutlari) jahon iqtisodiyotida katta rol o‘ynaydi. Ular turli mamlakatlarga mablag‘ ajratish va kredit berish bilan shug‘ullanadilar, jahon savdosini rivojlantirish va moliya tizimini barqarorlashtirishga yordam beradilar. Xalqaro moliya tashkilotlari (XMT) - xalqaro moliya sohasida davlatlararo (xalqaro) bitimlar asosida tashkil etilgan institutlardir. Quyidagilar xalqaro moliya tashkilotlari ishtirokchilari hisoblanadi:
-davlat;
-nodavlat tashkilotlar
Xalqaro moliya tashkilotlari milliy va jahon iqtisodiyoti rivojlanishining bashoratini amalga oshiradi. Xalqaro moliya tashkilotlari universallik darajasi va maqsadlariga bog‘liq holda jahon ahamiyatiga ega bo‘lgan, mintaqaviy, shuningdek faoliyati jahon xo‘jaligining ma’lum bir sohasini qamrab oluvchi tashkilotlarga ajratiladi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning asosiy shakllarini tartibga soluvchi xalqaro tashkilotlarni tashkil etish g‘oyasi 1929-1933 yillardagi jahon iqtisodiy inqirozi ta’siri natijasida yuzaga keldi. Xalqaro moliya tashkilotlari jahon iqtisodiyotini rivojlantirish sohasidagi muayyan masalalarni hal etish uchun a’zo mamlakatlarning moliyaviy resurslarini birlashtirish orqali tashkil etiladi. Uy xo'jaliklari tomonidan iste’molga, m ajburiy to'lovlarni amalga oshirishga va jam g'arishga yo'naltiriladigan pul m ablag'lari uy xo'jaliklari byudjetlarining xarajatlar qismini tashkil etish, ularning xarajatlari deyiladi. Iqtisodiy adabiyotlarda uy xo'jaliklarining xarajatlari quyidagilar bo'yicha klassifikatsiya qilinadi:
• davriylik nuqtai nazaridan;
• xarajatlarning turiari bo'yicha;
• xarajatlarning funksional m o'ljallanganlikka bog'liqligiga ko'ra;
• majburiylik darajasi bo'yicha;
• to'lovlam ing avtonomlilik xarakteriga ko'ra;
• istemol va jamg'arishga yo'naltirilgan real pul xarajatlarining turiari bo'yicha.
Uy xo'jaliklari byudjetlari xarajatlar qismining majburiy to'lovlarida soliqlar va yig'im lar kattagina hissani tashkil etadi.
Davriylik nuqtai nazaridan uy xo‘jaliklarining xarajatlari quyidagilarga bo'linadi:
• qisqa muddatli xarajatlar;
• o 'rta m uddatli xarajatlar;
• uzoq muddatli xarajatlar.
Xarajatlarning turiari (ко ‘rinishlari) bo yicha uy xo'jaliklarining xarajatlari quyidagilardan tarkib topadi:
• joriy xarajatlar;
• kapital xarajatlar.
Uy xo'jaliklarining xarajatlari funksional mo ‘Ijallanganligiga ко ‘ra quyidagilardan iborat:
• shaxsiy iste’mol xarajatlari;
• soliqlar va boshqa majburiy tovonlar;
• pul to'planmalari va jam g'armalar.
Avtonomlilik xarakteriga ко ‘ra uy xo'jaliklarining xarajatlari ikkiga bo'linadi:
• daromadlarning o‘lchamiga (koMamiga) bog'liq bo'lmagan va hayotiy minimum darajasiga rasman muvofiq keluvchi qat’iy xarajatlar;
• daromadlaming dinamikasiga bog'liq bo‘lgan elastik xarajatlar.
Ayrim hollarda uy xo'jaliklari xarajatlarining ana shunday klassifikatsiyalanishi doirasida kam elastikli xarajatlar alohida guruhga ajratiladi va uning tarkibiga uy-joy-kom m unal xizmatlari va transport chiqimlarini toMash bilan bog'liq boMgan xarajatlar kiritiladi.
Real pul xarajatlarining turiari (ко ‘rinishlari) bo'yicha ham uy xo'jaliklarining xarajatlari ikki guruhdan tashkil topadi:
• iste’molga yo'naltirilgan xarajatlar;
• jam g'arishga yo'naltirilgan xarajatlar
Uy xo'jaliklarining iste’molga yo'naltirilgan xarajatlari (iste’mol xarajatlari) ular tom onidan yakuniy tovariar va xizmatlarni sotib olishga sarf qilinadigan ega bo'lingan darom adning bir qismidan iborat. Iste’mol xarajatlarining koMami quyidagilar bog'liq:
• ega bo'lingan darom adga;
• baholar darajasiga;
• iste’m olchilam ing mol-mulklariga;
real foiz stavkalariga;
• iste’mol bo'yicha qarzdorlikning miqdoriga;
• iste’m olchilam ing soliqqa tortilish darajasiga.
Sug‘urta faoliyati klassifikatorida keltirilgan klasslar yordamida sug‘urtalovchilarning sug‘urta xizmat turlari bo‘yicha sug‘urta shartnomalari tuziladi.Sug‘urta faoliyati klassifikatorida ikkala turda amalga oshiriladigan sug‘urta turlari ham mavjud bo‘lib, ular: javobgarlik sug‘urtasi, mulkiy sug‘urta va hayot sug‘urtasiga bo‘linadi. Sug‘urta deganda yuridik yoki jismoniy shaxslar to‘laydigan sug‘urta mukofotlaridan shuningdek sug‘urtalovchining boshqa mablag‘laridan shakllantiriladigan pul fondlari hisobidan muayyan voqea (sug‘urta hodisasi) yuz berganda ushbu shaxslarga sug‘urta shartnomasiga muvofiq sug‘urta tovonini (sug‘urta pulini) to‘lash yo‘li bilan ularning manfaatlarini himoya qilish tushuniladi. Sugurtalar: mulkiy, shaxsiy, javobgarlik sugurtalari bor.
Shaxsiy sug'urta 2 ta tarmoqqa bo'linadi:
•Sog'lik sug'urtasi- tibbiy sug'urtasi, baxtsiz hodisa sug'urtasi.
• hayot sug'urtasi
Forvardlar va fyucherslar xedjlash uchun ishlatiladigan fyuchers operatsiyalarining eng oddiy turi hisoblanadi. Fyucherslarni xedjlash “bugungi kunda” aktivning narxini, ayirboshlash kursini yoki shartnoma “muayyan davrda” bajariladigan foiz stavkasini belgilash imkonini beradi.Fyucherslar yordamida himoyalanishning ikki turi amalga oshirilishi mumkin: xedjlash asosiy aktivdagi mavjud pozitsiya va aktivning kelajakdagi qiymatini himoya qilish;agar u bo'yicha operatsiyalar faqat amalga oshirilishi rejalashtirilgan bo'lsa. Fyuchersning valyuta sotib olish fyucherslari, qimmatli qog'ozlar, fond indekslari va foiz stavkalari uchun fyuchers kabi turlarini sanab o'tishingiz mumkin. Fyuchers shartnomasining xaridori shartnoma narxi (stavkasi) bo'yicha sotib olishga yoki foizli fyuchers bo'lsa, belgilangan stavka bo'yicha qarz olishga majburdir.Sotuvchi, shunga ko'ra, shartli ravishda sotish yoki qarz berishga majburdir.
Forvard, inglizcha forvard shartnomasi) bir valyutaning ma’lum miqdorini kelajakda istalgan boshqa valyutaga shartnoma tuzish vaqtida belgilangan narxda almashtirish to‘g‘risidagi bitim. Shartnomaga ko'ra, sotuvchi hujjatda belgilangan muddatda mulkni xaridorga topshirish yoki muqobil pul majburiyatini bajarish majburiyatini oladi. O'z navbatida, xaridor shartnomada belgilangan tartibda va muddatlarda aktivni qabul qilish, uning haqini to'lash majburiyatini oladi. Forvard shartnomasini tuzish vaqtida asosiy aktivning joriy narxi bo'lgan narx belgilanadi. Tomonlar o'rtasidagi barcha hisob-kitoblar faqat shu narxda amalga oshiriladi. Uni aniqlashda sheriklar muddat oxirida omonatchi bir xil miqdorni olishi kerakligidan kelib chiqadi. moliyaviy natijalar aktivni sotib olish orqali yoki forvard shartnomasi yetkazib berish uchun. Agar forvard narxi aktivning spot narxidan past (yuqori) bo'lsa, u holda arbitraj shartnomani sotib oladi (sotadi) va aktivni sotadi (sotib oladi).
Shartnoma predmeti turli aktivlar - aksiyalar, tovarlar, valyutalar, obligatsiyalar va boshqalar hisoblanadi.Forvard shartnomasi, qoida tariqasida, tegishli aktivni real sotib olish yoki sotish, shuningdek, xaridor yoki yetkazib beruvchini sug'urta qilish maqsadida tuziladi. mumkin bo'lgan noqulay narx o'zgarishlari. Bundan tashqari, FC aktiv stavkalaridagi farqni o'ynash uchun ishlatilishi mumkin. Shartnoma bajariladigan narx yetkazib berish narxi deb ataladi. FKning butun davri davomida u o'zgarmagan. Bitim tuzayotganda, uzoq pozitsiyani ochgan tomon aktiv narxining yanada oshishini kutmoqda. U ko'tarilganda, forvard shartnomasining xaridori g'alaba qozonadi va shunga mos ravishda sotuvchi yutqazadi. FK bo'yicha daromadlar va zararlar shartnoma muddati tugagandan so'ng, aktivlar harakati sodir bo'lganda amalga oshiriladi. Shuni ta'kidlash kerakki, forvard shartnomasini tuzish kontragentlardan katta xarajatlarni talab qilmaydi, vositachilar xizmatlaridan foydalangan holda bitimni amalga oshirish bilan bog'liq bo'lishi mumkin bo'lgan komissiyalar bundan mustasno. FK ijro majburiyatini o'z zimmasiga olishiga qaramay, kontragentlar hanuzgacha o'z majburiyatlarini bajarmaydigan vijdonsiz sheriklardan sug'urtalanmagan. Shuning uchun, bitim tuzishdan oldin, sheriklar bir-birlarining yaxshi niyatlari va to'lov qobiliyatini aniqlashlari kerak.
Xalqaro valyuta - kredit va moliya munosabatlarining institutsional tuzilishi o‘z ichiga ko‘plab halqaro moliyaviy tashkilotlarni oladi. Ularning ayrimlari yirik moliyaviy resurs va katta vakolatlarga ega bo‘lib, dunyo iqtisodiyoti va moliya - kredit jarayonlarida bevosita va bilvosita ishtirok etadi. Boshqalari hukumatlararo moliyaviy masalalarni muhokama etish, moliya - kredit siyosati bo‘yicha tavsiyalar va maslahatlar berish hamda moliyaviy yordam ko‘rsatish bilan shug’ullanadi. Yana boshqalari axborot yig’ish, muhim valyuta - kredit va moliya muammolari va umuman, iqtisodiyotda statistik va ilmiy - tadqiqot ishlarini amalga oshiradi.Ushbu xalqaro moliyaviy tashkilotlar zamonaviy xalqaro moliyaviy institutlari deb yuritiladi. Ularning vujudga kelishi, tashkil topishi va rivojlanishining asosiy sababi jahon xalqaro iqtisodiyotining taboro globallashib borayotganligidir (quyidagi rasmga qarang).
Bu institutlarning asosiy maqsadi - xalqaro va mahalliy ijtimoiy - iqtisodiy doirada yuz berayotgan murakkabliklarga va qarama - qarshiliklarni bartaraf etish, yumshatish hamda ularning o‘zaro hamkorligini ta’minlashga qaratilgandir.Dunyoda global ahamiyatga ega bo‘lgan xalqaro moliyaviy institutlar tarkibiga, BMTning hayrxoxligida tashkil etilgan, ixtisoslashtirilgan Xalqaro valyuta jamg’armasi (XVJ), Jahon banki guruhi, Butunjahon savdo tashkiloti kiradi. Bu ixtisoslashtirilgan xalqaro moliyaviy institutlar Birlashgan millatlar tashkiloti (BMT)ning faoliyati bilan bog’liq xalqaro moliyaviy va iqtisodiy masalalarni hal etishda bevosita ishtirok etadi.BMTning ixtisoslashtirilgan muassasasi - iqtisodiy kengash - Evropa, Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasi uchun 4 mintaqaviy komissiya tuzgan. Osiyo va Lotin Amerikasi komissiyalari Osiyo taraqqiyot banki (OTB) va Amerikalararo taraqqiyot banki (ATB)ni tashkil etilishiga vositachilik qilgan. Maxsus jamg’armalar bu tashkilotlarni to‘ldirib turadi.«Marshall rejasi»ning amalga oshirilishi munosabati bilan 1948 yilda tuzilgan Evropa iqtisodiy hamkorligi tashkiloti, keyinchalik Evropa to‘lov ittifoqining tashkil etilishiga yo‘naltirilgan (1950 - 1958 yillar), 1960 yilda esa iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotiga (IXTR1, Parij) almashtirilgan. Hozirda bu tashkilot o‘z ichiga 32 mamlakatni oladi, uning vazifalariga - tashkilotga a’zo mamlakatarda iqtisodiy o‘sishga ko‘maklashish, moliyaviy barqarorlikka qaratilgan siyosatni ishlab chiqish, xalqaro savdoni rivojlantirish, diskriminatsion qarama - qarshiliklarni cheklash, rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam ko‘rsatish kabilar kiradi IXRT ramkasida 100 ga yaqin qo‘mita faoliyat kursatadi.Ularning tarkibiga Noqonuniy yo‘l bilan topilgan daromadlarni legallashtirishga qarshi kurash gruppasi (FATF) ham kiradi. Bu tashkilot 1989 yilda tashkil etilgan va IXRTga a’zo mamlakatlar bilan hamkorlikda noqonuniy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurash ishlarini amalga oshiradi.
Xalqaro valyuta jamg’armasi (XVJ) jamg’armaga a’zo mamlakatlaming valyuta - kredit munosabatlarini tartibga solish va ulaming to’lov balansi defitsetini qoplash uchun xorijiy valyutada qisqa, o’rta va uzoq muddatga kredit berish bilan shug’ullanadi.Jamg’arma BMTning rasmiy ixtisoslashgan muassasi statusiga ega. U dunyo valyutasining institutsional asosi sifatida faoliyat yuritadi. XVJ BMTning 1944 yil 1-22 iyulda AQShning Bretton - Vudse shahrida o’tkazilgan xalqaro valyuta - moliya munosabatlariga bag’ishlangan konferentsiyasida ta’sis etilgan.Konferentsiya XVJning Kelishuv moddalarini qabul qildi. Ushbu hujjat 1945 yil 27 dekabrdan kuchga kirdi. Jamg’arma o’z faoliyatini 39 a’zo - mamlakat bilan 1946 yil mayda boshladi, valyuta opertsiyalari faoliyati bo’yicha operatsiyalari 1947 yil 1 martdan kuchga kirdi. Sobiq ittifoq Bretton - Vudse konferentsiyasida ishtirok etdi, biroq Janub va G’arb o’rtasidagi “sovuq urush” tufayli jamg’arma kelishuvlarini ratifikatsiya qilmadi.XVJga a’zo mamlakatlar soni 2004 yilda 184 taga etdi. Jamg’armaning bosh ofisi Vashingtonda joylashgan, shu bilan birga Bryussel, Parij, Jeneva va Tokioda ofislari, Nyu Yorkda BMT huzurida vakolatxonasi mavjud.
XVJning asosiy maqsadi quyidagilardan iborat:
-“valyuta - moliya doirasida xalqaro hamkorlikni rag’batlantirish”;
-a’zo - mamlakatlarda ishlab chiqarishni rivojlantirish, bandlilikning yuqori darajasini ta’minlash va aholining real daromadini oshirish maqsadida “xalqaro savdoni kengaytirish va uning muvozanatligini ta’minlashga yordam berish”;
-“valyutaning barqarorligini ta’minlash, a’zo - mamlakatlar o’rtasida valyuta munosabatlari bilan bog’liq masalalami hal etish” va raqobatbardosh muhitni ta’minlash maqsadida milliy valyutaning barqarorligini tushib ketishining oldini olish;
-a’zo - mamlakatlar to’lov balansidagi salbiy qoldiqni bartaraf etish maqsadida kreditlar berish;
-a’zo - mamlaktlar o’rtasida hisob - kitoblami tashkil etishga yordam berish, shuningdek valyuta cheklovlariga barham berish.XVJning maxsus hisob - kitob valyutasi hisoblangan SDR (Spetsialnix prav zaimstvovaniya, Maxsus ayirboshlash huquqi)ning rasmiy kursi SDR savatchasiga kirtilgan valyutalar asosida aniqlanadi. Quyida XVJning SDR savatchasiga kiritilgan valyutalar va ularning ulushi haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.Jadvaldan SDR savatchisida asosiy ulush AQSh dollari hissasiga to’g’ri kelganligini kuzatish mumkin, keyingi o’rinlarda Evropa ittifoqiga a’zo mamlakatlarda amal qiladigan evro pul birligi egallab turibdi.XVJda ovozlar “tortilgan” tamoyilga amal qilib, a’zo - mamlakatlar ularning jamg’armadagi a’zolik badali miqdoridan qa’tiy nazar 250 “asosiy” ovozga ega bo’lib, har bir qo’shimcha ovoz uchun 100 ming SDR badal to’lanishi lozim.
IXRTning maqsadi - erkin savdoga, yosh davlatlarning rivojlanishiga, a’zo mamlakatlarni iqtisodiy rivojlantirishga va moliyaviy barqarorlashtirishga ko‘maklashashishdir. IXRT - o‘ziga xos klub bo‘lib, yiliga 2 marta sanoati rivojlangan mamlakatlar uchun fikrlar almashish va iqtisodiy siyosatni muvofiklashtirish, valyuta - kredit va moliya siyosatni samaradorligini oshirish, ilmiy - tadqiqot ishlarini tashkil etish, jahon iqtisodiyotining ekonometrik andozalari asosida halqaro qiyoslash va bashoratlarni ishlab chiqish borasida yig’ilib turadi.
Kreditor mamlakatlarning Parij klubi - rivojlangan mamlakatlarning norasmiy tashkilotidir. Bu erda mamlakatlarning davlat qarzlari bo‘yicha to‘lov muddatlarini boshqarish muammolari muhokama kilinadi. Bir tomonlama moratoriyadan qochish maqsadida (to‘lovni uzaytirish) kreditorlar tashqi qarzlarni qayta ko‘rib chiqish shartlari xaqida qarzdorlar bilan «yuzma - yuz» bitimlar olib boradi. Klub faoliyati 1956 yilda tashkil etilgan bo‘lib, Argentina kreditorlari Parijga qarzdorlar bilan muzokaraga taklif qilingan paytga to‘g’ri keladi.Parij klubining majlislarida XVJ, Jahon banki va boshqa yirik moliyaviy institutlardan kuzatuvchilar ishtirok etishadi va ko‘pincha tashqi qarzlarning joriy yilda to‘lanishi lozim bo‘lgan qismi ko‘rib chiqiladi.
Xususiy bank - kreditorlarning norasmiy London klubi 1976 yildan faoliyatini boshlagan bo‘lib, qarzdor mamlakatlarning xususiy tashqi qarzlarini tartibga solish muammolarini muhokama qiladi. London klubi XVJ va Parij klubi bilan iqtisodiy hamkorlik olib boradi.1970 - yillardan boshlab davlatlaro moliyaviy - iqtisodiy muammolar dastlab “ettilik”, keyinchalik Rossiiya Federtsiyasi qo‘shilgandan so‘ng “sakkizlik”, Belgiya, Niderlandiya, Shvetsariya va Shvetsiya qo‘shilgandan keyin “o‘nlik” davlat va hukumat rahbarlari darajasida hal etilishi yo‘lga qo‘yildi. “O‘nlik” mamlakatlar rahbarlari yig’ilishida asosiy e’tibor xalqaro valyuta - kredit masalalariga qaratiladi va “har kim o‘zi uchun”, ya’ni markazga intilish tendentsiyalariga qarama - qarshi bo‘lgan halqaro hamkorlik va liberalizm tamoyillari asosida ish ko‘rishga intiladi.Halqaro moliya institutlari, Halqaro xisob - kitoblar (HHKB, 1930 yil) bankidan tashqari, asosan ikkinchi jahon urushidan keyin paydo bo‘lgan.Bu davlatlararo institutlar mamlakatlarga kreditlar berish, jahon valyuta tizimining amal qilish tamoyillarini ishlab chiqish, halqaro valyuta - kredit va moliya munosabatlarini davlatlararo tartibga solish bilan shug’ullansada, ularni tashkil etilishining tub sabablaridan biri rivojlanayotgan mamlakatlarda siyosiy mustaqillikni joriy etish, ularning xalqaro doiradagi ishtirokini faollashtirish, milliy iqtisodiyotda vujudga kelayotgan muammolarni minatqa va xalqaro darajada echish masalalariga qaratilgan.Shu bilan birga, zamonaviy xalqaro moliya institutlarining vujudga kelishiga quyidagi omillarni keltirish mumkin.
Xalqaro moliya tashkiloti – bu bir va undan ortiq mamlakat tomonidan tashkil etilgan va xalqaro huquq talablariga bo’ysinuvchi moliya muassasasidir. Boshqa bir xalqaro muassasalar va tashkilotlar XMTning aksiyadorlarini tashkil etsada, odatda, uning egasi milliy hukumatlar hisoblanadi. Eng keng tarqalgan XMT turi - turli millatli moliya tashkilotlari hisoblanadi, lekin XMT hisoblanuvchi ikki mamlakat birgalikda tuzgan moliya tashkilotlari ham mavjud. Eng mashhur XMT tashkilotlari 2-Jahon Urushidan keyin tashkil etilgan bo’lib, ularning asosiy maqsadi Yevropani qayta qurishda ko’mak berish va jahon moliya tizimini boshqarishdagi xalqaro hamkorlik mexanizmlarini ishlab chiqishga qaratilgan edi.
Ko’p tomonli (ikkidan ortiq davlat ishtirokida tuzilgan) rivojlanish banki (MDB) bir qancha mamlakatlar tomonidan tashkil etilgan muassasa bo’lib, rivojlantirish maqsadida moliyaviy va professional maslahatlar beradi.MDB rivojlangan donor mamlakatlar va rivojlanayotgan qarz oluvchi mamlakatlar ishtirokida yirik a’zolar ko’lamiga ega. MDB bozor qiymatida uzoq muddatli qarzlar shaklida, bozor qiymatidan past narxda juda uzoq muddatli qarzlar (kreditlar) shaklida hamda grantlar shaklida loyihalarni moliyalashtiradi.Quyidagilar asosiy MDB tashkilotlari hisoblanadi:
*Jahon Banki
*Xalqaro Qishloq xo’jaligi Taraqqiyoti Fondi (IFAD)
*Yevropa Investitsiya Banki (EIB)
*Islom Taraqqiyot Banki (IsDB)
*Osiyo Taraqqiyot Banki (ADB)
*Yevropa Tiklanish va Taraqqiyot Banki (EBRD)
*CAF – Lotin Amerikasi Taraqqiyot Banki (CAF)
*Inter-Amerika Taraqqiyot Banki Guruhi (IDB, IADB)
*Afrika Taraqqiyot Banki (AfDB)
*Osiyo Infratuzilma Investitsiya Banki (AIIB)
Shuningdek, yana bir qancha sub-mintaqaviy ko’p tomonlama rivojlanish banklari mavjud. Ularning a’zolik ko’lami, odatda, faqatgina qarz oluvchi davlatlar bilan cheklanadi. Ya’ni banklar xalqaro kapital bozorlaridan qarz olib, a’zo davlatlarga taqdim etishadi. Chunki bu a’zo davlatlarning o’zi yakka holda qarzni olganiga nisbatan birmuncha arzon narxda tushadi va qarzni to’lab berish uchun javobgarlikni taqsimlaydi. Bunday banklarga quyidagilar kiradi:
*Karib Taraqqiyot Banki (CDB)
*Markaziy Amerika Iqtisodiy Integratsion Banki (CABEI)
*Sharqiy Afrika Taraqqiyot Banki (EADB)
*G’arbiy Afrika Taraqqiyot Banki (BOAD)
*Qora Dengiz Savdo va Taraqqiyot Banki (BSTDB)
*Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti Savdo va Taraqqiyot Banki (ETDB)
*Yevrosiyo Taraqqiyot Banki (EDB)
*Yangi Taraqqiyot Banki (NDB) (oldingi BRICS Taraqqiyot Banki)
Bundan tashqari, bir qancha ko’p tomonlama moliyaviy muassasalar (MFI) ham mavjud. MFI xuddi MDB ga o’xshash tashkilotlardir, lekin ular yanada chegaralangan a’zolik ko’lami va faqatgina ma’lum loyihalarni moliyalashtirishiga ko’ra farq qiladi. Ular:
*Yevropa Kommissiyasi (EC)
*Xalqaro Immunizatsiya Moliya liniyasi (IFFIm)
*Xalqaro Qishloq xo’jaligi Taraqqiyoti Fondi (IFAD)
*Nordic Investitsiya Banki (NIB)
*OPEK Xalqaro Taraqqiyot Fondi (OFID)
*Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun Golland Moliya Kompaniyasi (FMO)
*Jahon Investitsiya Banki (IIB)
*Afrika Iqtisodiy Taraqqiyoti Arab Banki (BADEA)
*Bretton Woods tashkilotlari
Eng mashhur xalqaro moliya muassasalari (IFI) 2-Jahon Urushidan so’ng Yevropani qayta qurishda ko’mak berish va jahon moliya tizimini boshqarishdagi xalqaro hamkorlik mexanizmlarini ishlab chiqishni ta’minlash maqsadida tashkil etilgan. Ularga Jahon Banki, Xalqaro Valyuta Fondi (IMF) va Xalqaro Moliya Korporatsiyasi kiradi. Bugungi kunda eng yirik IFI Yevropa Investitsiya Banki bo’lib, 2011-yilda jami bo’lib dunyo bo’yicha 61 milliard yevrolik loyihalarni moliyalashtirgan.
Mintaqaviy taraqqiyot banklari bir nechta mintaqaviy muassasalardan tashkil topgan bo’lib, ular Jahon Banki Guruhi kabi faoliyat yuritadilar, lekin faqatgina ma’lum mintaqalarga asosiy e’tibor qaratgan holda. Ushbu banklarning eng taniqlilari Birlashgan Millatlar Tashkilotining mintaqaviy guruhlariga deyarli mos bo’lgan mintaqalarni qamrab oladi, ular tarkibiga Inter-Amerika Taraqqiyot Banki, Osiyo Taraqqiyot Banki, Afrika Taraqqiyot Banki, Markaziy Amerika Iqtisodiy Integratsion Banki hamda Yevropa Tiklanish va Taraqqiyot Banki kabilar biradi. Islom Taraqqiyot Banki yetakchi banklardan biri hisoblanadi. Ushbu bank a’zolik ko’lami bo’yicha Jahon Bankidan keyin turuvchi yagona ko’p tomonlama taraqqiyot banki hisoblanadi. Osiyo, Afrika, Yevropa va Lotin Amerikasi qit’alari bo’ylab 56ta a’zo mamlakatga ega.
Ikki tomonlama taraqqiyot banki bitta alohida mamlakat tomonidan tashkil etilgan, rivojlanayotgan mamlakatlar va ularning bozorlarini shakllantirish loyihalarini moliyalashtirish maqsadida tuzilgan moliyaviy muassasadir. Ularga misol qilib quyidagilarni keltirishimiz mumkin:
-Nederlandiya Taraqqiyot Moliya Kompaniyasi FMO, bosh offisi Gaagada joylashgan; dunyo bo’yicha eng yirik ikki tomonlama taraqqiyot banklaridan biridir.
-DEG – Germaniya Investitsiya Korporatsiyasi yoki Deutsche Investitions-und Entwicklungsgesellschaft, bosh offisi - Köln, Germaniya
-Fransiya Taraqqiyot Agentligi va Caisse des dépôts – 1816-yilda tashkil etilgan, ikkala tashkilot ham Paris, Fransiyada bosh offisi mavjud.
Qo’shni mamlakatlarning o’zaro birlashgan holda umumiy ahamiyatga ega bo’lgan sohalarni moliyalashtirish maqsadida tuzilgan moliyaviy muassasalaridir. Ularning ko’chiligi markaziy banklar, taraqqiyot va investitsiya banklaridir.