Kuzgi bug‘doyning biologik xususiyatlari va don sifati ko‘rsatkichlari

Namga talabi. Kuzgi bug‘doy kuzgi arpaga va bahori bug‘doyga nisbatan o‘sish davrida namlikni ancha ko‘p sarflaydi. Bunga sabab kuzgi bug‘doyning o‘sish davri uzun va hosil umumiy massasi yuqori. Kuzgi bug‘doyni namlikni o‘zlashtirishi o‘simlik yoshiga, o‘sish jadalligiga, rivojlanishining kuchiga, tuproqdagi namlik zahirasiga, haroratga va havoning nisbiy namligiga, yorug‘likka, ildiz tizimining rivojlanishiga, oziqa moddalar bilan ta’minlanganligiga va boshqa omillarga bog‘liq. O‘simlik o‘sishi uchun eng qulay sharoit tuproqdagi namlik cheklangan dala nam sig‘imining 75-80 foizdan kam bo‘lmaganda yaratiladi. Kuzgi bug‘doyning tuproqdan nam o‘zlashtirishi tuproqdagi namlik so‘lish namligiga teng bo‘lganda to‘xtaydi. Tuproqning mexanik tarkibi, suv fizik xossalari va kimyoviy tarkibiga bog‘liq holda so‘lish namligi tuproq mutlaq quruq massasining og‘irligiga nisbatan o‘zgaradi. Bu namlik qumli tuproqlarda 1-3, qumoq va engil qumoq tuproqlarda 3-5, o‘rtacha hamda og‘ir qumoq tuproqlarda 6-12, soz tuproqlarda 12-18 dan 22 foizgachani tashkil etadi. Kuzgi bug‘doy o‘sish davrida etishtirish sharoitiga qarab lalmikorlikda 2000-4000 m³/ga, sug‘oriladigan erlarda 6000 m³/ga va undan ko‘proq suv sarflash mumkin. O‘simlikning namlikdan qanday darajada foydalanganligini transpiratsiya koeffitsientiga qarab bilish mumkin. Kuzgi bug‘doyda transpi­ratsiya koeffitsienti o‘rtacha 450, ayrim yillari 700 va undan ortiq ham bo‘lishi mumkin. O‘simlik o‘sishi uchun qulay sharoitda, dehqonchilik madaniyati yuqori bo‘lsa transpiratsiya koeffitsienti 350-300 gacha tushishi mumkin. Suvning sarflanishi transpiratsiya koeffitsientini kattaligi sin­gari faqat o‘sish sharoitlariga emas, balki o‘simlikning yoshiga, o‘sish jarayonlarining jadalligiga bog‘liq. O‘sish davrining boshlanishida 1 t quruq modda hosil qilishi uchun 800-1000 m³ suv sarflanadi. O‘simlik qarishi bilan bu ko‘rsatgich kamayadi va o‘sish davrining oxiriga kelib 150 dan 200 m³/t bo‘ladi. Ammo bu o‘lchamlar o‘rtacha ko‘rsatkichdan sezilarli farq qiladi. Ob-havo past haroratli va sernam bo‘lsa suv sarfi kam, issiq, quruq bo‘lganda yuqori bo‘ladi. Kuzgi bug‘doyni dalada o‘stirish davomida o‘simlik sarflaydigan suvni, tuproqdan bug‘lanayotgan suvdan farq qilish qiyin. SHuning uchun ma’lum birlikdagi dondan sarflangan suvni, don yoki umumiy hosil massasining kattaligiga solishtirilib hisoblanadi. Bu ko‘rsatkich kuzgi bug‘doyni o‘stirish sharoitiga bog‘liq holda umumiy massa uchun 400-600, don uchun 800-1200 m³/t bo‘ladi. Kuzgi bug‘doyning o‘sish davri davomida suvga talabi oshib boradi. Urug‘larning bir tekis, qiyg‘os unib chiqishi uchun tuproqning 10 sm qalinligida namlik 10 mm dan ko‘p bo‘lishi talab qilinadi. Maysalarga, ularning suv bug‘lantiradigan barg yuzasi kam bo‘lganligi uchun kam suv ke­rak. O‘simlik eng ko‘p suvni naychalashdan donning sut pishishigacha sar­flaydi. Kuzgi bug‘doyning suv sarflashiga o‘simlik o‘suv organlarining baquvvat rivojlanganligi, ekish muddatlari, me’yorlari, sug‘orish va boshqa ago­texnik omillar ta’sir ko‘rsatadi.