L. B. Okun Elementar bóleksheler
Download 2.39 Mb. Pdf ko'rish
|
okunlat
|
Kvantlıq meхanika — óziniń ishine elementar bólekshelerdi, atomlardı, molekulalardı, kóp
atomlı sistemalardı alatuǵın kóp sanlı qubılıslardı táriyipleytuǵın fundamentallıq fizikalıq teoriya. Olar ushın hárekettiń ózine tán shaması 𝑆 𝑡á𝑛 hárekettiń kvantı ℏ tıń shaması menen barabar. 𝑆 𝑡á𝑛 ≫ ℏ teńsizligi orınlı bolǵan processlerdi kvaziklassikalıq processler dep ataydı. Eger ℏ shamasın tolıq esapqa almawǵa bolatuǵın bolsa, onda klassikalıq meхanika húkim súredi. Kvantlıq-meхanikalıq sistemalar tolqınlıq qásiyetlerge de, korpuskulalıq qásiyetlerge de iye. Kvantlıq meхanikaǵa sáykes, bir qatar sorawlarǵa principinde tek olardıń itimallıǵı boyınsha juwap beriwge boladı. Mısalı, eki bóleksheniń soqlıǵısıwınıń kese-kesimi yamasa stabilli bolmaǵan bólekshelerdiń jasaw waqıtı iye boladı. Kvantlıq meхanikada kvantlıq-meхanikalıq sistemanıń halı túsinigi fundamentallıq orındı iyeleydi. Taza hal dep atalatuǵın hal hallardıń gilbert keńisligindegi vektor menen, al aralas hal hallar keńisliginde tıǵızlıqtıń matricası menen táriyiplenedi. Baqlanatuǵın fizikalıq shamalarǵa (energiyaǵa, impulske, múyeshlik momentke, koordinataǵa, zaryadqa, ...) operatorlar juwap beredi. Kvantlıq-meхanikalıq hallar bir jaǵınan Rey Bredberidiń marsta jasawshılarına usaydı: hár bir operator olardıń hár qaysısında ózinikin kóredi. Eger hal berilgen operatordıń menshikli halı bolsa, onda bul halda sáykes fizikalıq shama belgili bolǵan menshikli mánisine iye boladı (belgili bolǵan kvant sanı). Bul jaǵdayda operatordıń hal vektorına tásiri hal vektorın operatordıń menshikli mánisine kóbeytiwge alıp kelinedi. Eger hal berilgen operatordıń menshikli halı bolmasa, onda onıń hal vektorı berilgen operatordıń múmkin bolǵan menshikli mánislerine iye menshikli vektorlardıń sızıqlı kombinaciyası túrinde kórsetiliwi múmkin. Bul superpoziciyanıń koefficientleri itimallıqtıń amplitudaları bolıp tabıladı; moduli boyınsha kvadratqa kóteriw qaralıp atırǵan fizikalıq shamanıń anaw yamasa mınaw mánisiniń itimallıǵın anıqlaydı. Joqarıda aytılıp ótilgen jaǵdaylarǵa sáykes kvantlıq-meхanikalıq máselelerdiń eki klassı bar: 1) fizikalıq shamalardıń menshikli mánislerin esaplaw (mısalı, atomlıq hám molekulalıq energiya qáddilerin); 2) hár qıylı processlerdiń itimallıqların esaplaw. Eger eki operator bir biri menen kommutaciyalanatuǵın bolsa (yaǵnıy olardıń halǵa tásiriniń tártibi áhmiyetke iye emes), onda eki operatordıń menshikli mánisleri bolǵan hallardıń tolıq jıynaǵı bar boladı. Eger operatorlar kommutaciyalanbaytuǵın bolsa, onda olardıń ulıwmalıq menshikli mánisleri bolmaydı. Dara jaǵdayda, Geyzenbergtiń 𝛥𝑝 𝑥 𝛥𝑥 ≥ ℏ/2 túrindegi anıqsızlıq qatnaslarına sáykes, bólekshe bir waqıtta impulstiń 𝑝 𝑥 hám koordinata 𝑥 tıń belgili bolǵan mánislerine iye bola almaydı. Download 2.39 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|