L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova
Halqaro mehnat taqsimotiga tanqidiy yo‘nalish
Download 1.33 Mb. Pdf ko'rish
|
44679-1
Halqaro mehnat taqsimotiga tanqidiy yo‘nalish.
Butun jahonda hozirgi kunda halqaro mehnat taqsimoti amal qiladi. Davlat xukumatlari halqaro savdoni tartibga solish uchun tariflar joriy etadilar. Xalqaro mehnat taqsimoti butun jahon xujaligining tashkil topishi va rivojlanishining hal qiluvchi omilidir. Bunda kapital chiqarish masalalari ham yetakchi urinni egallaydi. Tarixan birinchi bulib neoklayesik ta’limotlar vujudga keldi. Ulardan B.Olin (Shvesiya), K.Iverson (Daniya), R.Nurkse (Avstriya-AKSH) asarlarida uz aksini top- gan. Ularning ta’limotlari kapitalning harakatchanligi, mamlakatlarda kapitalning mul-ko‘lligi bilan izohlanadi. Qaysi mamlakatda kapital kam bo‘lsa, kapmtal migratsiyasi amalga oshiriladi. Bu jarayon to kapital unumi bir xil bulguncha davom etadi. Bu esa ishlab chiqarish omillari samaradorligining usishi, milliy daromadning ortishi, butun mamlakatlar iqtisodiy rivojlanish darajasining tekislanishiga olib keladi. Kapital chiqarishning neokeynschilik ta’limoti 30-50yillarda shakllandi, F.Maxlup, Ye.domar va R.Harrot bu nazariyaning asoschilari hisoblanadilar. Ularning fikricha, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishda savdo, tulov balansining o‘z'arishi tufayli, ya’ni aktiv savdo balansi bulgan mamlakatlarda kapital ortiqchaligi (jamrarmalarning invecriqiyalardan kupligi), passiv balansli mamlakatlarda esa aksincha, kapital yetishmasligi sababli kapital harakati ruy beradi. 60-70-yillarda kapital chiqarishning «dinamik modeli» ommalashdi, unda Harrotning ik:gisodiy dinamika nazariyasi asosida mamlakatlar urtasidagi uzaro kapital eksporti sabablari va oqibatlarini aniqlashga urinish bor. U kapital eksporti va importini yalpi milliy mahsulot usishi, investiqion daromad va tulovlar bilan bog‘lashga intiladi Bevosita investitsiyalar nazariyasiga ko‘ra kapital chiqarish asosan yirik kor- poratsiyalar tomonidan amalga oshiriladi va boshqa mamlakat kompaniyalarining raqobatiga duch keladi. Buning sababi shuki, hozirgi sharoitda rentabel ishlab chiqarishni tashkil etish asosan chet eldagi bozorlarni egallash bilan bog‘liq. E.X.Chemberlin monopolistik konkurensiya nazariyasini ko‘ra, monopolistik raqobatga emas balki firmaning bozorga, iste’molchilarning shaxsiy talablariga muvaffaqiyatli moslashishi deb hisobladi IIhGisodiy integratsiya buyicha ta’limotlarda asosiy z’tibor «bojxona ittifoqi»ga berilib, unda uzaro savdo buyicha }(ar qanday cheklashlar bekor qilinishi va «uchinchi mamlakatlar» uchun yarona boJ)yuna tarifi joriy qilinishi kerak BUladi. Bunda ayrim iqgisodchilar - B.Belash (AK.Sh), V.Rebke (Shveyqariya) va boshqalar bu jarayonni ideal zrkin bozor munosabatlariga qaytish shaklida qaraydilar va avvalgi davr voqealarini }(ozirgi monopolistik davrga k)ichiradilar. Boshqalari zsa, masalan 69 ch.p. Kindleberger (AK.Sh), P.Striten (Angliya), A.Marshall va F.Perru (Franqiya)lar yirik korpoR'shiyalar mavjudligini tan oladilar, ularning fikricha, jahon bozorini uzaro bulib olib, «bojxona ittifoqi» kartellarga qarshi siyosat tufayli ularning faoliyatidagi salbiy tomonlarni neytralizaqiya qiladi, gUyoki xalqaro integratsiya an- timonopol y)inalishga zga. Amaliyotda bu jarayonlar har doim ham nazariyadagidek emas, masalan Yevropa IIhGisodiy }(amjamiyati (umumiy bozor, hozir Yevropa ittifoqi)da kartellashtirishni taqiqlash tYrPisida qonun bulishiga qaramasdan, bu jarayon aksincha tezlashdi, bugungi kunda k)iptarmoqli kompaniya-konqernlar vujudga kelmoqda. Olimlarning fikricha, iqtisodiy integratsiyaning asosiy ijtimoiy-siyosiy oqibatlari quyidagilardan iborat buladi: ishlab chiqarishning doimo usishi va iqgisodiy inqirozlarning bulmasligi ta’minlanadi; iqgisodiyotning doimo usishi tufayli aholining turmush darajasi ko‘tariladi; ishchi va kapitalistlar o‘rtasidagi sotsial sheriklikni rivojlantiradi; to‘rtinchidan mamlakatlar o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar va siyosiy nifoqlar tugatiladi. Demak iqtisodiy integratsiya kapitalistik jamiyatga xos bulgan illatlarni kamaytirish vositasi sifatida qaraladi. Download 1.33 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling