Laboratoriya ishi №13 spektr chiziqlarini o’lchash uchun difraksion spektrometrni yig’ish I. Tajriba maqsadi

O’lchovlarni o’tkazishga misol
Geliyli spektral lampa bilan kalibrlash

Nol nuqtani siljitish	20,83°
O’zgarmas panjara	638.6 mm^_1
22.42° muvofiq keladi	587.56 nm
27.20° muvofiq keladi	706,52 nm
Samarali fokus uzunligi	50 mm
Maksimum tartibi	1

Sariq natriyli chiziqlarni o’lchash

Sariq chiziq, f=50 mm	591.01nm
Qizil chiziq, f=1113 mm	589.62 nm
Chap chiziq, f=1113 mm	589.04 nm

Baholash
Tiniqlik darajasini hisoblab chiqish
Ob’ekt va tasvir o’rtasidagi masshtabli koeffisiyent ((II) tenglamaga qarang) natijada, bizning hisoblab chiqish misolimizda, quyidagilarni hosil qiladi: . Tirqish taxminan 0.05 mm kenglikka ega.
VideoComda kompyuter tomonidan boshqariladigan displey elementi har biri 14 pm kenglikdagi piksellardan iborat. Bu bir millimetrga taxminan “71.43”ni tashkil etadi. Optika hisobga olingan holda, VideoComdagi nur tasviri 0.4 mm kenglikka ega bo’lib, bu taxminan 29 pikselni qamrab oladi. Panjara va (I) formulasi hisobiga kompyuter tomonidan boshqariladigan displeydagi ikkita maksimum natriyli chiziq masofasi 0.5 mm.ni tashkil etadi. Hisob-kitoblar ko’rsatishicha, ikkita natriyli chiziqni 588.99 nm va 589.59 nm.ga aniq ajratish mumkin.

9-rasm: Optik egri chiziqli qator.



10-rasm: Tirqish kengligi kichikligi oqibatida juda kichik jadallik bilan o’lchangan sariq rangli qo’sh natriyli chiziq.

Natija
Har bir lampa uchun chiqariladigan chiziqlarni yozib qo’yish kerak, shu tarzda ularni spektrga qarab osonlik bilan farqlash mumkin bo’ladi. Ushbu farqlar har bir element uchun turli energiya darajalariga ega atomlar pastki qobiqlaridagi elektronlar pasayishi sababli paydo bo’ladi. Spektrometr tiniqligi samarali fokus uzunligiga bog’liq. VideoComga mahkamlangan kamera linzalaridan foydalanilganda, samarali fokus uzunligi VideoCom optik stend bo’ylab harakatlanganda o’zgarmas bo’lib qoladi va taalluqli ravishda, tiniqlik avvalgidek saqlanib qoladi, faqat spektral chiziqlar kengroq ko’rinish oladi. Kamera linzalarisiz, VideoCom samarali fokus uzunligi panjara va VideoCom o’rtasidagi masofaga teng. Bu, agar masofa uzaytirilsa, biroq spektr kompyuter tomonidan boshqariladigan displeyga nisbatan kengroq bo’lsa eng yaxshi tiniqlikka olib keladi, shu tufayli to’liq ko’rinishga ega bo’lmaydi.
Shu tufayli o’rnatilgan kamera linzalarida qo’sh natriyli chiziqni 588.99 nm va 589.59 nm.ga ajratish mumkin emas, chunki taxminan 5 nm kamera linzalariga ega VideoComning tiniqlashtirish imkoniyati yetarlicha emas (8-rasmga qarang). Garchi, linzalarsiz, 1.113 m masofa va tirqishning juda kichik kengligi sharoitida tiniqlashtirish imkoniyati taxminan 0.4 nm.ni tashkil etadi, shuning uchun ikkita sariq rangli natriyli chiziq parchalanishini aniq kuzatish mumkin (10-rasmga qarang). Shu tufayli linzalar va VideoCom o’rtasidagi samarali masofani 50 mm.dan 1.113 m.gacha oshirish orqali oldingiga nisbatan o’n marta yaxshiroq tiniqlikka erishish mumkin. Boshqa tomondan, mazkur tuzilmada composition spektrning faqat kichik qismini ko’rish mumkin.
O’ng tomondagi spektrlar qo’shimcha spektral lampalarni o’lchash natijalari hisoblanadi. Bu yerda qayd etilmagan talliyli spektr bor-yo’g’i bitta 535 nm uzunlikka ega yashil rangli chiziqdan iborat. Zarur hollarda, barcha foydalanilgan elementlarning spektral ma’lumotlarini, masalan, Milliy standartlar va texnologiyalar instituti atom spektrlari ma’lumotlar bazasidan olish mumkin.

11-rasm: Kadmiyli spektral lampa spektri. 12-rasm: Simobli spektral lampa spektri

13-rasm: Neonli spektral lampa spektri

Topshiriqlar

1. 
   Turli inert gazlar va metallar bug’lari qanday tipdagi spektr xosil qilishini tushuntiring.
   
2. 
   Spektr chiziqlarni to’lqin uzunligi va kengligi nimalarga bog’liqligini aniqlang.
   
3. 
   Turli inert gazlar va metallar bug’larining spektrda intevsivliklarining farqini tushuntiring.
   

Nazorat savollari

1. 
   Inert gaz va metall bug’lari qanday spektr hosil qiladi?
   
2. 
   Spektr turlarini sanang va tushuntiring?
   
3. 
   Spektrda intevsivlikning taqsimotini tushuntiring?
   

Adabiyotlar ro’yxati

1. 
   Ландсберг Г.С. "Oптика" T 1981.
   
2. 
   Kалитеевский Н.И. "Волновая оптика" M.1971. M. 2006.
   
3. 
   Karimov R., OtajonovSh., Eshjanov B., 1.Buribaev Optikadan masalalar va laboratoriya ishlari to'plami O’quv qo'llanma, Toshkent, 2012.
   
4. 
   Сивухин Д.В. «Oптика» «Физмат» M. 2005.
   
5. 
   Mazzoldi P., Nigro M., Voci C., Fisica Vol. 2, Elettromagnetismo - Onde, EdiSES
   
6. 
   Qo'yliyevV.T. "Optika” “Fan va texnologiya” T. 2014.
   
7. 
   Mencuccini C., Silvestrini P., Fisica II, Elettromagnetismo - Ottica, Liguori Editore
   
8. 
   Focardi S., Massa I, Uguzzoni A., Fisica Generale - Elettromagnetismo, Casa Editrice Ambrosiana
   
9. 
   Bertin,N.SempriniCesari,A. Vitale, A. Zoccoli, LezionidiElettromagnetismo, EsculapioEditore (ProgettoLeonardo), Bologna.