Laboratoriya ishi №2 qattiq jismlarning solishtirma issiqlik sig`imini aniqlash Ishning maqsadi

---

LABORATORIYA ISHI №2 
QATTIQ JISMLARNING SOLIShTIRMA
ISSIQLIK SIG`IMINI ANIQLASh 
 
Ishning maqsadi: Issiqlik almashinish jarayonini, energiyaning saqlanish 
qonuni va ular uchun issiqlik balans tenglamasini tuzishni o`rganish hamda ba’zi 
qattiq jismlarning (mis, qo`rg`oshin, shisha) solishtirma issiqlik sig`imini aniqlash. 
Kerakli asboblar: Dyuar idishi, dyuar idishi g`ilofi, mis jism (200 g), shisha 
jism, (100 g), qo`rg`oshin jism (200 g), o`quv laboratoriya torozisi, termometr
(-10°C dan +110°C gacha) yoki NiCr-Ni temperatura datchigi, raqamli termometr, 
bug` generatori (550 W/220 V), qizdirish qurilmai, menzurka (400 ml), V-
shaklsimon shtativ asosi (20 sm), shtativ ustuni (47 sm), Leybold multi tutgichlar, 
universal tutgich, silikon quvurlar (ichki diam. 7×1.5 mm, 1 m), bir juft issiqlikka 
chidamli qo`lqop. 
Nazariy qism 
 
O`zaro temperaturalari teng bo`lamagan jismlar bir-biriga tekkizilganda, 
temperaturasi yuqori bo`lgan jismdan, temperaturasi past bo`lgan jismga issiqlik 
energiyasi o`tadi. Bu jarayon temperaturalari tenglashguncha davom etadi. Issiqlik 
– bu jismlar o`rtasida ish bajarilmasdan uzatiladigan energiyaning bir turidir. 
Issiqlik uzatilish konveksion, issiqlik o`tkazuvchanlik va nurlanish orqali bo`lishi 
mumkin. 
Bir xil massa va temperaturaga ega bo`lgan jismlarga bir xil issiqlik miqdori 
berilsa, jismlar har xil temperaturagacha qiziydi. Bunday issiqlik xususiyatini 
xarakterlash uchun solishtirma issiqlik sig`imi kiritilgan. Solishtirma issiqlik sig`im 
deb, 1 kg massaga ega bo`lgan moddaning temperaturasini 1
0
C ga oshirish uchun 
kerak bo`ladigan issiqlik miqdoriga aytiladi. 
𝑐 =
𝑄
𝑚∆𝑡
=
𝑄
𝑚(𝑡
2
−𝑡
1
)
(1) 
Bu yerda c- solishtirma issiqlik sig`imi, Q-issiqlik miqdori, m-moddamassasi, 

---

Δt - temeraturalar farqi. 
Solishtirma issiqlik sig`imi XBS da da
𝐽
𝑘𝑔∙𝐾
larda o`lchanadi. 
Solishtirma issiqlik sig`imi moddaning turiga, temperatu hamda isitish usuliga 
bog`liq. 
Moddaning qizishida yoki sovushida yutilgan yoki ajralgan issiqlik miqdori Q 
temperaturaning o`zgarishiga Δt va massaga m to`g`ri proporsional: 
𝑄 = 𝑐𝑚∆𝑡 (2) 
Moddani isitish uchun berilgan issiqlik miqdori musbat, sovushi natijasida 
ajralib chiqqan issiqlik miqdori esa manfiy deb qabul qilingan. 
Ushbu tajribada turli materiallarning solishtirma issiqlik sig`imi aniqlanadi. 
Har bir hol uchun jism tarozida tortiladi va t
1
temperaturagacha qizdiriladi, keyin 
massasi tarozida tortib aniqlangan kalorimetrdagi t
2
temperaturali suvga solinadi. 
Yaxshi aralashgandan keyin issiqlik almashinuvi evaziga jism, suv va kalorimetr 
termodinamik muvozanatga erishadi, ya’ni jismning temperaturasi t
n 
gacha sovuydi, 
suv va kalorimetrniki esa t
n
gacha qiziydi.Bundajismdan ajralgan issiqlik miqdori: 
𝑄
1
= 𝑐𝑚(𝑡
1
− 𝑡
𝑛
) 
(3) 
ga teng bo`ladi (bu yerda m-jismning massasi, c-jismning solishtirma 
issiqliksig`imi, t
1
- jismning dastlabki temperaturasi, t
n
- natijaviy temperatura). 
Bu holda jismdan ajralib chiqqan issiqlik miqdorini suv va kalorimetr yutadi va 
bu issiqlik miqdori esa Q
2
ga teng: 
𝑄
2
= 𝑐
𝑠
𝑚
𝑠
(𝑡
𝑛
− 𝑡
2
) (4) 
bu yerda c
s
suvning solishtirma issiqlik sig`imi, m
s
-suvning massasi, c
k
-
kalorimetrning solishtirma issiqlik sig`imi, m
k
– kalorimetrning 
massasi, t
2
- suv 
va kalorimetrning dastlabki temperaturasi. 

---

 
1-rasm. Tajribani o`tkazish qurilmasi. 
Issiqlik balans tenglamasiga asosan ajralgan va yutilgan issiqlik miqdorlari 
o`zaro teng bo`ladi (bunda tashqi muhitga ajralib chiqqan issiqlik miqdori juda 
kichik bo`lgani uchun hisobga olmaymiz),ya’ni: 
𝑄
1
= 𝑄
2
(5) 
yoki 
𝑐𝑚(𝑡
1
− 𝑡
𝑛
) = 𝑐
𝑠
𝑚
𝑠
(𝑡
𝑛
− 𝑡
2
) + 𝑐
𝑘
𝑚
𝑘
(𝑡
𝑛
− 𝑡
2
) (6) 
(6) tenglamadan jismning issiqlik miqdorini topsak, quyidagi (7) ifodaga ega 
bo`lamiz: 
𝑐 =
(𝑐
𝑠
𝑚
𝑠
+𝑐
𝑘
𝑚
𝑘
)(𝑡
𝑛
−𝑡
2
)
𝑚(𝑡
1
−𝑡
𝑛
)
(7) 
Bu yerda suvning solishtirma issiqlik sig`imi koeffitsienti c
s 
aniq, jismning 
temperaturasi esa bug` temperaturasiga teng deb faraz qilinadi.