Laboratoriya ishi №3 fosfat xom-ashYolaridan ekstraktsion fosfat kislota ishlab chiqarish. Ishning maqsadi

Laboratoriya ishi №3
FOSFAT XOM-AShYoLARIDAN EKSTRAKTsION FOSFAT KISLOTA IShLAB ChIQARISh.

Ishning maqsadi: Fosfatdagi sul`fat kislotasidan fosfor kislotasini ekstraktsiyalash bilan olish sharoitini o`rganish. Ekstraktsion fosfat kislotasi olish jarayonida hosil bo`ladigan sul`fat va fosfat kislotalarining aralashmasini tahlil qilish usulini o`rganish.


Nazariy ma`lumotlar.
Fosfor kislotasini fosfatlarni sul`fat kislota bilan parchalash yoki termik usulda olinadi. Ular o`g`it ishlab chiqarishda yarim mahsulot hisoblanadi – ammoniy fosfat, qo`sh superfosfat, pretsipitat va hakozalar, shuningdek ko`pgina sanoat tarmoqlarida – oziq-ovqat, keramika, shisha, to`qimachilik va boshqa sohalarda ishlatiladi. Bu mahsulotlar ko`pgina fosfor kislotasini ishqor eritmasi bilan neytrallash yoki tabiiy fosfatlarni parchalash yo`li bilan olinadi.
Fosforitni sul`fat kislotasi bilan to`la parchalanishini qizdirish quyidagi tenglama bilan ifodalash mumkin:
Ca₅F(PO₄)₃+5H₂SO₄= 5CaSO₄ + 3H₃PO₄ +HF

Bunda xomashyo tarkibiga kiruvchi boshqa minerallar ham parchalanadi. Bundan tashqari, quyilish jarayoni ham ketadi u qisman kremniy va kremnoftoristovodorodnoy kislotani hosil bo`lishiga olib keladi. Zaharli qo`shimchalarga P₂O₅ ning yo`qolishiga olib keluvchi –oksidlar hisoblanadi.

Kal`tsiy sul`fat temperatura va kislotaning kontsentratsiyasiga bog`liq holda digidrat (CaSO<sub>4</sub>*2H<sub>2</sub>O), yarimgidrat (CaSO<sub>4</sub>*0,5H<sub>2</sub>O) yoki angidrit (CaSO<sub>4</sub>) ko`rinishida ajralib chiqadi. Digidratning va kislotaning 25-32% P₂O₅ kontsentratsiyasi ajratib olishning eng keng tarqalgan jarayoni 75-80°C da o`tkazishdir.
Amalda fosfatlarni parchalash uchun fosfor kislotasini eritmasi bilan suyultirilgan sul`fat kislotasi qo`llaniladi (suyultiruvchi eritma). Kal`tsiy sul`fagipsning hosil bo`lgan cho`kmasi bir xil ko`rinishda kristal bo`lakchalaridan iborat bo`lib, uni fosfor kislotasidan engil ajratish mumkin, bo`lib oz-ozgina miqdordagi suv bilan yaxshilab yuviladi.
Ekstraktsiya jarayonining muddati va texnologik rejimi asosan gips kristallarining hosil bo`lish sharoitiga bog`liq, chunki, fosfatlarning o`zini parchalanish tezligi ancha kattadir.
Fosfatlarni parchalash uchun kerak bo`lgan vaqt xom ashyoning naviga bog`liq bo`lib, 4-8 soat (atrofida) bo`ladi.
Ekstraktsion fosfat kislotasi olishda jarayonni batamom tugaganligi va uning tezligini reaktsiyaga kirishayotgan massadagi fosfat va sul`fat kislotalarining mikdoriga karab aniqlanadi. Darxakikat, jarayon sul`fat kislotasini to`liq ishlatib bo`lgandagina tugallanadi. Sul`fat kislotasi etishmasa fosfat kislotasi fosfatlarni monokal`tsiy fosfat hosil bo`lgunchagina eritishi mumkin.
Fosfat va sul`fat kislotalarining analizi ancha sodda. Metiloranj indikatori ishtirokida apralashmani ishqor bilan titrlab, umumiy kislotalikni aniqlasa bo`ladi. Sungra, sul`fat kislotasining miqdorini miqdoriy usulda, ya`ni umumiy kislotalikdan sul`fat kislotasi mikdorini ayirib tashlab, fosfat kislotasining miqdori topiladi.
Xuddi shuningdek, agar sul`fat kislotasi to`liq ishlatilganda va u erda fosfat kislotasi bilan bir qatorda Ca(H₂PO₄)₂ bo`lishi mumkin va H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub> va Ca(H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub>)<sub>2</sub> larning yig`indisi miqdorini xajmiy usulda aniqlanadi. Har ikki xolatdagi miqdorlarni dastlab metaloranj so`ngra, fenolftalein ishtirokida aniqlasa bo`ladi.