laboratoriya ishi Qozon agregatining issiqlik balansi va prinsipial sxemasi Ish vaqti soat Ishning maqsadi

4.2. Sxema tavsifi 
П - shaklidagi tabiiy serkulyatsiya yopiq konturli bug‘ qozonining sxemasi 
ko‘rsatilgan. 4.1-rasm. 
Suv tushrish trubalari 2 o‘txonadan tashqarida yoki o‘txonaning kamroq 
isiydigan zonasiga joylashtiriladi. Kollektor 3 va ko‘tarish trubalari 4 yuqori 
haroratlar zonasida bo‘ladi. 
Ta’minlash suvi baraban bug‘ yig‘gich 1 dan tushrish trubalari orqali o‘tib, 
kollektorni va ko‘tarish trubalarini to‘ldiradi. Kollektor va ko‘tarish trubalari 
yuqori haroratlar zonasida bo‘lganligi uchun suv qaynaydi hosil bo‘lgan bug‘-suv 
aralashmasi zichligi kamligi sababli qozon barabaniga ko‘tariladi. Barabanda 
bug‘ suvdan ajraladi va bug‘ qizdirgichga yo‘naladi, suv esa yana truba 2 lar 
orqali kollektor 3 ga tushadi. Shunday qilib, qozonda suv va bug‘-suv
aralashmasining tabiiy serkulyatsiyasi vujudga keladi. O‘ta qizigan bug‘ 
sistemadan iste’molchiga yuborilish sababli sistema zarur bo‘lganda yangi 
ta’minlash suvi bilan to‘lib turadi.
4.1 - rasm. Bug‘ qozonining prinspial sxemasi 

---

1 - ko‘taruvchi gaz kanali; 2 - pastga tushirish quvurlari; 3 - bug‘lanishli isitish 
sirtlari; 4, 5 - suv ekonamayzer mos ravishda 1 va 2 bosqich; 6, 7 - havo isitgichi 
mos ravishda 1 va 2 bosqich; 8 - feston; 9, 10 – bug` qizdirgich mos ravishda 1 
va 2 bosqich; 11 – baraban-bug` yig`gich; 12 - bug‘lanish yuzalarining pastki 
kollektorlari; 13 - yondirgichlar. 
4.3. Qozonxonada suv va bug‘-suv aralashmasining harakatini tashkil etish 
 
Qozonda suv va bug‘ -suv aralashmasining harakatini tashkil etish bug‘ 
qozonlarining samarali ishlashining muhim jihatlaridan biridir. Suv va bug‘-suv 
aralashmasining bug‘lanish tizimi orqali harakatlanishini tashkil etishga qarab, 
qozonlar tabiiy va majburiy serkulyatsiya bilan keladi. Qozonlarda suv 
harakatining prinspiyal sxemasi 4.2-rasmda ko‘rsatilgan. Tabiiy serkulyatsiyali 
qozonlarda suv va bug‘-suv aralashmasining harakati yopiq sxemada amalga 
oshiriladi; ajratuvchi baraban 3 - pastga tushirish quvurlari 2 - kollektor 4 - 
ko‘taruvchi quvurlar 1 - separatorli baraban 3. Tabiiy serkulyatsiya pastga 
tushadigan quvurlardagi suv zichligi va ko‘taruvchi quvurlardagi bug‘-suv 
aralashmasining farqi tufayli yuzaga keladi. Shu bilan birga, serkulyatsiya konturi 
bo‘ylab suvning bir o‘tishida u faqat qisman bug‘ga aylanadi. Tizimda vaqt 
birligida aylanayotgan suv massasining bir vaqtning o‘zida hosil bo‘lgan bug‘ 
massasiga nisbati serkulyatsiya karraliligi deyiladi. Tabiiy serkulyatsiyali 
qozonlarda serkulyatsiya karraliligi 15 dan 100 gacha oralig`da bo`ladi. Tabiiy 
serkulyatsiyaning afzalliklari bug‘lanish yuzalarida suv va bug‘-suv 
aralashmasining harakatlanishi uchun energiya xarajatlarining yo‘qligi va 
bug‘lanish jarayonida quvur devorining harorati avtomatik ravishda boshqariladi. 
Shu bilan birga, kamchiliklar ham mavjud – separatorli barabanning majburiy 
mavjudligi va qozonlarning hajmini oshirish va bug‘lanish qismining quvurlarida 
minimal mahalliy qarshilikni yaratish zarurati. 
Ko‘p majburiy serkulyatsiyali qozon agregatlarida qozon bug‘lanish 
tizimida suv va bug‘-suv aralashmasini serkulyatsiyagan maxsus nasos 6 mavjud. 
Bunday suv harakati sxemasining serkulyatsiya nisbati 6 - 10. Bundan tashqari, 
serkulyatsiya nisbati 1 ga teng bo‘lgan bir martalik qozon agregatlari mavjud 
bo‘lib, ular qozonning isitish yuzasini tashkil etuvchi parallel ulangan quvurlar 
bilan jihozlangan.
Ta’minot nasosining 9 energiyasi tufayli suv suv ekonamayzer 7, 
bug‘lantiruvchi isitish yuzalari 5 va o‘ta qizdirgich 8 quvurlari orqali ketma-ket 
o‘tadi. Ushbu qozonlarda boshqa turdagi qozonlarga qaraganda ta’minot suvining 

---

sifatiga yuqori talablar qo‘yiladi, chunki qozondagi suvdan tuzlarni olib tashlash 
qiyin. Majburiy serkulyatsiyaning bir qator afzalliklari va kamchiliklari mavjud. 
4.2 – rasm. Harakatning asosiy sxemalari qozonlarda ishlaydigan suyuqlik: 
1 - ko‘taruvchi quvurlar; 2 - pastga tushirish quvurlari; 3 - baraban; 4 - 
kollektor;
5 - bug‘lanish tizimi; 6 - aylanma nasos; 7 - suv iqtisodchisi; 8 – bug` 
qizdirgich;
9 – ta’minot nasosi. 
Majburiy serkulyatsiyaning afzalliklari: 
- serkulyatsiya ko‘pligining past qiymati; 
- mahalliy gidravlik qarshilikda hech qanday cheklov yo‘q, qozonlarni yanada 
ixcham qilish mumkin.
Majburiy serkulyatsiyaning kamchiliklari: 
- suv va bug‘-suv aralashmasining bug‘lanishli isitish yuzalarida harakatlanishi 
paytida elektr energiyasining qo‘shimcha xarajatlari; 
- bug‘lanish vaqtida quvur devorining haroratini avtomatik boshqarish yo‘q. 
4.3. Issiqlik balansi bo‘yicha qozon agregatining F.I.Kni hisoblash ketma-ketligi 
Ishda turli xil yoqilg‘i turlari uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri balans va teskari 
balans nuqtai nazaridan bug‘ qozonining F.I.Kni aniqlash kerak (4.1-jadvalda 
hisoblash uchun ma'lumotlar).

---

1. Qozon agregatining issiqlik balansi 1 kg qattiq yoki suyuq yoqilg‘iga yoki 1 
m
3
gazsimon yoqilg‘iga to‘g‘ri keladi. 
Amaliy ish sharoitida issiqlik balansining kiruvchi qismi yoqilg‘ining 
yonishning quyi ish issiqligidan iborat:
Q
kiruvchi
=
𝑄
𝑞
𝑖
, кЖ/м
3
, 
2. Issiqlik balansining sarflash qismi hosil bo‘lgan bug‘ning issiqligini va qozon 
agregatidagi turli issiqlik yo‘qotishlarini o‘z ichiga oladi: 
Q
sarf 
= Q
foyd (1)
+ Q
chiqib (2)
+ Q
kimyo (3)
+ Q
mexan (4)
+ Q
izol (5) 
+ Q
shlak (6)
, кЖ/м
3
, 
bu yerda Q
foyd
(1) bug‘ hosil qilish uchun sarflangan foydali issiqlik; Q
chiqib
(2) - 
chiqindi gazlar bilan issiqlik yo‘qotilishi, tutun gazining harorati 120 - 180 ° C 
da 5 - 12% ni tashkil qiladi; Q
kimyo
(3) - yonishning kimyoviy to‘la yonmaslikdagi 
issiqlik yo‘qotilishi, 0 - 2%; ularning kamayishi yonish haroratining oshishi va 
yonish komponentlarini aralashtirishning yaxshilanishi bilan mumkin; Q
mexan
(4) 
- yonishning mexanik to‘la yonmaslikdagi issiqlik yo‘qotishlari (uglerod 
bo‘laklari shaklida): 2 - 3% (jarayonni yaxshi tashkil etgan holda) va 9 - 10% 
(qattiq yoqilg‘ining yonishi va yonish jarayonining yomon tashkil etilishi bilan); 
Q
izalat
(5) – issiqlik izolyatsiya orqali issiqlik yo‘qotilishi (qozon devorlari orqali) 
- 1 - 2%; Q
shlak
(6) - shlakning fizik issiqligi bilan issiqlik yo‘qotilishi, suyuq kulni 
tozalash o`txonalari uchun 1 - 2%, quruq kulni tozalash bilan 0,2 - 0,3%. 
3. Qozon agregatining samaradorligi bug‘ hosil qilish va uni qizib ketish uchun 
ishlatiladigan issiqlik miqdorining qozon agregatiga berilgan yoqilg‘i bilan 
ta'minlangan issiqlik miqdoriga nisbati bo‘lgan foydali ishlash koeffitsienti 
(F.I.K) qiymati bilan baholanadi. Bizda mavjud bo‘lgan issiqlik balansidan
𝜂 =
𝑄
1
𝑄
𝑞
𝑖
⋅ 100, %, 
4. Qozonxonaning ishlashi va yoqilg‘i sarfini hisobga olgan holda, F.I.K nisbati 
bo‘yicha aniqlanadi: 
𝜂 =
𝐷⋅(𝑖
𝑏.𝑞
−𝑖
𝑡.𝑠
)
𝐵⋅𝑄
𝑞
𝑖
⋅ 100, %, 
bu yerda D - qozonning bug‘ unumdorligi, kg/sek; i
b.q
, i
t.s
- mos ravishda o‘ta 
qizigan bug‘ning entalpiyasi va ta’minot suvining entalpiyasi, kJ/kg; B – yoqilg‘i 
sarfi, m
3
/soat;
𝑄
𝑞
𝑖
- yoqilg‘ining quyi yonish issiqligi qiymati, kJ/m
3
. 

---

5. Qizigan bug‘ning ma'lum bosim va harorati uchun suv bug‘ining is-
diagrammasidan o‘ta qizigan bug‘ning entalpiyasi topiladi. 
Ta’minot suv entalpiyasi quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: 
𝑖
𝑡𝑠
= 𝑐
𝑡𝑠
⋅ 𝑡
𝑡𝑠
bu yerda c
ts
– ta’minot suvining issiqlik sig‘imi, kJ/(kg‧grad). 
6. Qozon agregatining ish unumdorligini hisobga olgan holda (to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
balans bo‘yicha) F.I.Kini hisoblash soatlik bug‘ ishlab chiqarish va yoqilg‘i 
sarfini to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash yo‘li bilan aniqlash hisoblanadi. Issiqlik 
yo‘qotishlari ma'lum bo‘lsa, F.I.Kni teskari balans bilan ham aniqlash mumkin: 

= q
1
= 100– (q
2
+ q
3
+ q
4
+ q
5 
+ q
6
) 
 
4.1-
jadval 
Laboratoriya ishining hisoblash qismi uchun dastlabki ma'lumotlar. 
Yoqilg`i 
turi 
Yoqilg‘i 
yonish 
issiqligi, 
𝑄
𝑞
𝑖
МЖ/кг 
(МЖ/м
3
) 
Yoqilg`i 
sarfi, В, 
т/soat 
(м
3
/soat) 
Bug‘ 
unumdor
ligi, 
D, т/soat 
Bug` 
bosimi, 
Р
bq
, МПа 
Bug` 
harorati, 
t
bq
, 
о
С 
Ta’minot 
suvining 
harorati, t
ts
, 
о
С 
Tabiiy 
gaz 
33,8 
4500 
50 
2,7 
470 
103 
Аngren 
ko`miri 
13,44 
33 
200 
6,4 
375 
102 
Маzut 
38,6 
4,6 
50 
3,9 
290 
101 
4.4. Ish hisobotining mazmuni 
• ishning qisqacha tavsifi; 
• bug‘ qozonining prinspiyal sxemasi va uning tavsifi; 
• qozonlarda ishchi suyuqlik harakatining asosiy sxemalari va ularning tavsifi; 
• dastlabki ma’lumotlar jadvali va issiqlik balansini hisoblash; 

---

• olingan ma’lumotlarni tahlil qilish va olingan natijalar bo‘yicha xulosalar.