Lаborаtoriya mаshg’uloti №5

Tog’ jinslarining asosiy akustik parametrlari quyidaqilardan iborat: Vp -boylama to’lqinlar tarqalish tezligi; Vs - ko’ndalang to’lqinlar tarqalish tezligi; Vc - yuzaki to’lqinlar tarqalish tezligi;  - Puasson koeffisienti; yutilish koeffisienti; Z - to’lqin solishtirma qarshiligi. Tog’ jinslariga, shuningdek elastik to’lqinlarning qaytish va sinish koeffisienti ham xosdir. Muhitning xossalariga bog’liq holda tog’ jinslarida to’lqinlarning har bir turi ma’lum tezlikda tarqaladi. Elastik to’lqinlar tezligi bilan tog’ jinslarining taranglik ko’rsatkichlari o’rtasidagi bog’liqlik guyidagicha ifodalanadi:

• Tog’ jinslarining asosiy akustik parametrlari quyidaqilardan iborat: Vp -boylama to’lqinlar tarqalish tezligi; Vs - ko’ndalang to’lqinlar tarqalish tezligi; Vc - yuzaki to’lqinlar tarqalish tezligi;  - Puasson koeffisienti; yutilish koeffisienti; Z - to’lqin solishtirma qarshiligi. Tog’ jinslariga, shuningdek elastik to’lqinlarning qaytish va sinish koeffisienti ham xosdir. Muhitning xossalariga bog’liq holda tog’ jinslarida to’lqinlarning har bir turi ma’lum tezlikda tarqaladi. Elastik to’lqinlar tezligi bilan tog’ jinslarining taranglik ko’rsatkichlari o’rtasidagi bog’liqlik guyidagicha ifodalanadi:
• bu erda: Vp - boylama to’lqin tarqalish tezligi, m/s; Vs - ko’ndalang to’lqin tarqalish tezligi; E - boylama elastik moduli (Yung moduli), Paskal yoki kg/sm2 larda;  - zichlik, kg/m3;  - Puasson koeffisienti; G - ko’ndalang elastiklik moduli (siljish moduli), Paskal yoki H/m2 larda.

• m/s,

m/s,

• m/s,
• Tog’ jinslarida yuzaki to’lqin tarqalish tezligi quyidagicha hisoblanadi: VL = 0,919 Vp, m/s. Tog’ jinsining zichligi - olingan namunaning og’irligi - G va hajmi - V ni o’lchash orqali aniqlanadi, silindrik jinslar uchun parallelepipedlar uchun V = abL; L - namuna uzunligi, m; d - silindr diametri; a va b - tomonlari, m).
• Vp va Vs larning qiymatlari orqali Puasson koeffisientini topish mumkin:
• Tog’ jinslari uchun Z muhim xarakteristika bo’lib, u jinsni elastik to’lqinlarni qaytarish va sindirish qobiliyatini ifodalaydi Z = Vp   kg/m2c (akustik Om).