Laboratoriya mavzu: ionlashuvchi nurlanishlar, radiatsiya

Nurlanishning asosiy chegaraviy dozasi 
 
Me’yorlanadigan miqdor 
Chegaraviy doza
 
xodimlar* 
(A guruhi) 
aholi
 
Effektiv doza 
Har qanday 5 yillik 
uchun o‘rtacha 20 
mZv, ammo yiliga 50 
mZv/yil dan ko‘p 
emas. 
1 
mZv/yil 
har 
qanday 
5 
yilga, 
ammo 5 mZv/yil 
dan ko‘p emas. 
Ko‘z gavharida,
150 mZv 
15 mZv 
terida**, 
500 mZv 
50mZv 
qo‘l va oyoqlar panja va 
yuzalarida yillik ekvivalent doza 
500 mZv 
50mZv 
Izoh:* A gruppasiga kirgan barchalar uchun nurlanish dozasi darajasi A gruppa 
xodimlari uchun 1/4 miqdordan oshmasligi kerak.
**Qobiq qatlam uchun о‘rtacha 5 mg/snr, kaft qobiq qatlami uchun 40 mg/sm
2
.
Tashqi va ichki nurlanish ta’sir etgan vaqtda tashqi nurlanish dozasi chegaraviy 
miqdordan oshishi kerak emas, nuklidlarning yillik tushishi 1 dan oshmasligi kerak. 
21 yoshgacha yoshlar ionlashuvchi nurlanish bilan bog‘liq faoliyat bilan 
shug‘ullansa ular В gruppaga kiritiladi. 
Mutloq sog‘lom odamlarda nurlanish bilan bog‘liq profilaktik (tibbiy ko‘rik va 
b) ishlar, tadqiqotlar o‘tkazishda yillik nurlanish darajasi 1 mZv dan oshmasligi 
kerak. 
Ionlashuvchi nurlanishda RXN-2006 prinsiplarini joriy qilishda ehtimoliy 
yo‘qotishni hisoblash va ijtimoiy-iqtisodiy xarajatlarni asoslash bilan nurlanishni 
jamoaviy samarali dozasi (1 chel-Zv)da 1 kishi-yil yo‘qotishga olib kelishi 
aniqlangan. 
RXN-2006 da shaxsiy va jamoaviy tavakkal tushunchasi kiritiligan hamda 
nurlanish ta’sirining maksimal tavakkal darajasi miqdori berilgan. Shu normaga 
asosan nurlanishning kam dozasida (0.5 mZv dan kam) shaxsiy va jamoaviy 
tavakkal hosil bo‘lishining ehtimoliy samarasi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi 
r = p(E)·r
E
·E; R = p(S
E
)·r
e
·S
E
, (1) 
bu erda: 
r, R-talluqli ravishda shaxsiy va jamoaviy tavakkal; 
E, S
E
- talluqli ravishda shaxsiy va jamoaviy doza samaradorligi; 
p(E), 
P
(S
E
) - talluqli ravishda E va S
E 
- hosil qiladigan ehtimoliy holatlar 
(sabablar); 
r
E
-o‘limli va o‘limsiz rak, jiddiy avlodga ta’sirning tavakkal koeffitsienti. 

---

Tavakkal koeffitsienti: 
E< 200 mZv/odam da r
E
= 5,6*10
-2
l/odam.-Zv xodimlar uchun; 
E≥ 200 mZv/odam da r
E
= 1,1 x 10
-1
1/odam.-Zv 
E< 200 mZv/odam da r
E
= 7,3 x 10
-2
1/odam.-Zv aholi uchun. 
E≥ 200 mZv/odam da r
E
= 1,5x 10
-2
1/odam.-Zv da og‘ir oqibatli bo‘sag‘aviy 
samara uchun r=r(E); R=p(E)·N,
Bu yerda 
N-E>0,5 Zv doza bilan radiatsion ta’sirga tushgandagi aholi soni. 
RXN-2006 ga asosan potensial nurlanish riski quyidagi sharoitda hosil bo‘ladi 
𝑅 ≤
𝜗−𝑝−𝑥
𝛼
; 𝑟 ≤
𝜗−𝑝−𝑥
𝛼∙𝑁
(5.2) 
bu erda:
v 
- 
umumiy (to‘liq),
r- asosiy ishlab chiqarish daromadlari;
x - muhofaza uchun xarajatlar;
α 
– 
risk (tavakkal) bahosi-birlik riskka pul ekvivalenti.
RXN-2006 da belgilanishi bo‘yicha riskni eng kam miqdorga tushirish ikkita 
holatni hisobga olib bajariladi: 
- barcha ehtimoliy manbalardan bo‘ladigan riskning chegaraviy miqdori har bir 
ehtimoliy manbalarga o‘rnatilgan chegaraviy miqdorlardan kelib chiqib aniqlanadi; 
- ehtimoliy nurlanish riskining eng kam darajasi mavjudki undan pastga 
tushirishga zaruriyat yo‘q, unga e’tibor bermasa ham bo‘ladi. 
Texnogen nurlanish uchun shaxsiy risk chegarasi xodimlar uchun yiliga 10-10
-3
, 
aholi uchun esa 5,0-10
-5
belgilangan. 
E’tibor berilmaydigan risk darajasi yiliga 10
-6
bo‘lib undan yuqori darajada risk 
albatta e’tiborli bo‘lishi kerak. 
- 0,005 mZv (0,5 mBer) - bir yil davomida har kuni uch soat televizor ko'rish; 
- 5 mZv (500 mBer) - normal sharoitda xodimlarning ruxsat etilgan taʼsiri; 
- 0,05 Zv (5 Ber) - yiliga normal sharoitda atom elektr stantsiyasi xodimlarining 
ruxsat etilgan ta’siri; 
- 0,1 Zv (10 Ber) - aholining ruxsat etilgan favqulodda ta’siri (bir martalik); 
- 0,25 Zv (25 Ber) - xodimlarning ruxsat etilgan ta’siri (bir martalik); 
- 0,75 Zv (75 Ber) - qon tarkibidagi qisqa muddatli kichik o‘zgarishlar; 
- 1 Zv (100 Ber) - engil nurlanish kasalligi rivojlanishining eng past darajasi; 
- 4,5 Zv (450 Ber) – og‘ir nurlanish kasalligi (ta’sir qilinganlarning 50% vafot 
etadi); 
Butun tanaga taalluqli radiatsiya dozalari va doza tezligining turli qiymatlarida 
eng mumkin bo‘lgan ta’sirlar 
10 000 mZv (10 Zv) - Qisqa muddatli ta’sir qilish darhol kasallikka va bir necha 
hafta ichida o‘limga olib keladi