Laboratoriya mavzu: ionlashuvchi nurlanishlar, radiatsiya

---

5-LABORATORIYA 
MAVZU: IONLASHUVCHI NURLANISHLAR, RADIATSIYA 
TA’SIRIDAN MUHOFAZALANISHNI O‘RGANISH. 
 
1. Ishning mаqsаdi vа vаzifаlаri. Tаlаbаlаrni ishlаb chiqаrish binolаridаgi 
ionlashuvchi nurlanishlar, radiatsiya va elektromagnit maydonlari ta’siridan 
muhofazalanishni o‘rganish
ularni normаlаsh, tеkshirilаdigаn shаroit bilаn 
tаnishtirish, o‘lchаshni o‘rgаnish, ish joyidаgi nurlanishdan himoya jamoaviy 
himoya vositalari GOST 12.4.120-83 bilan belgilanadi “Ionlashuvchi nurlanishdan 
jamoaviy muhofaza vositalari” bilan himoyalanish
2.Vаzifа 
1. 
2000 yil 31 avgustda “Radiatsiyaviy xavfsizlik to‘g‘risida” qonun bilan 
tanishish. 
2. 
Qo‘llаnmаgа аsosаn nurlanish pаrаmеtrlаrini аniqlаydigаn dozimetrlаrni 
o‘rgаnish. 
3. Nurlanish dozalarini o‘rganish. 
4. GOST 12.4.120-83 bilan belgilanadi “Ionlashuvchi nurlanishdan jamoaviy 
muhofaza vositalari” bilan tanishish va o`rganish 
5. Hisobot tayyorlash. 
Nazariy qism 
Radiatsiya (ionlashuvchi) — ionlashtiruvchi nurlanish - u yoki bu darajada 
tirik organizmlarga yutiluvchi уа ularda keskin o‘zgarishlar рауdo qiluvchi 
elektromagnit (rentgen nurlar, gamma nurlar) hamda molekular (alfa-zarracha, 
betta-zarracha, proton уа neytron oqimlari) radiatsiya. Tabiiy dozadan yuqori 
bo‘lgan ionlantiruvchi nurlar tirik organizmlar uchun xavflidir. 
2000 yil 31 avgustda “Radiatsiyaviy xavfsizlik to‘g‘risida” qonun qabul 
qilingan. Qonunning asosiy maqsadi radiatsiyaviy xavfsizlikni, fuqarolar hayoti, 
sog‘lig‘i va mol-mulkini, shuningdek, atrof-muhitni ionlashtiruvchi nurlanish zarari 
ta’siridan muhofaza qilish ta’minlash bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga 
solishdan iborat. Mazkur qonunga 2011 yil O‘zbekiston Respublikasi oliy majlisi 
tomonidan o‘zgartirishlar kiritilgan. 
Radiatsion xavfsizlik prinsiplarining huquqiy asoslari bo‘lib 2000 yil 1 
yanvardan kuchga kiritilgan sanitar-epidemiologik me’yorlar (SP 2.6.1.758-99) 
kategoriyaidagi hujjat “Radiatsion xavfsizlik normalari (RXN-99 (НРБ-нормы 
радиационной безопасности))” huquqiy asos hisoblanadi. 
Radiatsion xavfsizlikda “Ruxsat etiladigan miqdor” ko‘rsatkichi asosiy 
baholovchi hisoblanadi. Uning ma’nosi 50 yil davomida bir tekisda nurlanish olib 
sog‘ligiga sezilarli ta’sir etmaydigan miqdor tushuniladi. 
RXN-2006 da nurlanganlarning quyidagi kategoriyalari kiradi: 
texnogen manbalar bilan ishlovchi xodimlar va shaxsla r (A gruppa) yoki ish 
sharoiti bo‘yicha uning ta’sirida bo‘ladiganlar (B gruppa); 
barcha aholi shu jumladan barcha sohasidan qat’y nazar ishlab chiqarishda 
ishtirok etuvchilar; 

---

RXN-2006 da nurlangan shaxslar kategoriyasi uchun chegaraviy doza qiymati 
berilgan (1-jadval). Bunga tabiy nurlanish, tibbiy nurlantiruvchi asboblardan 
nurlanish dozasi kirmagan. Bular uchun maxsus chegaralovlar belgilangan. 
1-jadval.