Laboratoriya mavzu: ionlashuvchi nurlanishlar, radiatsiya

Radiatsiya qanday o‘lchanadi. Radioaktiv materiallarning fizik xossalarini 
baholash uchun quyidagi miqdorlar qo‘llaniladi: 
radioaktiv manbaning faolligi (Ki yoki Bk) 
energiya oqimining zichligi (Vt/m2) 
Nurlanishning moddaga ta'sirini baholash uchun: yutilgan doza (Grey yoki 
Rad) 
ta'sir qilish dozasi (Kl/kg yoki rentgen) 
Radiatsiyaning tirik to‘qimalarga ta'sirini baholash uchun quyidagilar 
qo‘llaniladi: 
ekvivalent doza (Zv yoki Ber) 
samarali ekvivalent doza (Zv yoki Ber) 
ekvivalent doza tezligi (Zv/soat) 
Yutilgan doza - bu modda tomonidan yutilgan nurlanish miqdori. Yutilgan 
dozani o‘lchash uchun Grey (Gr) dan foydalanadi. 
1 Grey - radioaktiv nurlanishning turi va energiyasidan qat'i nazar, og'irligi 1 
kg bo‘lgan modda tomonidan yutilgan 1 J radioaktiv nurlanish energiyasining 
miqdori. 
1 Gray (Gr) = 1 DJ/kg = 100 rad 
Bu qiymat har xil turdagi nurlanish moddalariga ta’sir qilish (ionlanish) 
darajasini hisobga olmaydi. Ko‘proq ma’lumot beruvchi qiymat - bu nurlanishning 
ta’sir qilish dozasi. 
Ta’sir qilish dozasi - yutilgan nurlanish dozasini va moddaning ionlanish 
darajasini tavsiflovchi qiymat. SI tizimi ta'sir qilish dozasini o‘lchash uchun 
Kulon/kg (Kl/kg) dan foydalanadi. 
Tizimli ishlatilgan ta'sir qilish dozasi birligi - Rentgen (R):
1 Р = 2,57976*10
-
4
Kl/kg
1 Rentgen dozasi 1 sm
3
havoda 2,083 * 109 juft ion hosil bo‘lishini anglatadi. 
Ekvivalent doza - bu tirik to‘qimalar tomonidan so‘rilgan nurlanish dozasi, 
turli xil nurlanishlarning xavflilik darajasini hisobga oladigan (k) koeffitsientiga 
ko‘paytiriladi. SI tizimi ekvivalent dozani o‘lchash uchun zivert (Zv) dan 
foydalanadi. 

---

Tizimdan tashqarida ishlatiladigan ekvivalent doza birligi Ber (ber): 1 Zv = 100 
Ber.