Laboratoriyaishi № Mavzu: Raqamli texnika negiz elementlarini tadqiqi. Kombinatsionmantiqiy sxemalar analizi Laboratoriya ishining maqsadi

Uslubiy ko‘rsatmalar
Hisoblagichlar ketma-ket qurilma bo‘lib, kirish yo‘liga berilgan impulslar sonini hisoblash va ularni saqlash uchun xizmat qiladi. Hisoblagichlar quyidagi belgilar bo‘yicha tasniflanadi:
Hisob yo‘nalishi bo‘yicha: yig‘iluvchi; ayiruvchi; reversiv.
O‘tish sxemalarini tashkil etish yo‘li bo‘yicha: ketma-ket o‘tuvchi hisoblagichlar; to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘tuvchi hisoblagichlar; parallel o‘tuvchi hisoblagichlar; kombinatsiyalashgan o‘tuvchi hisoblagichlar.
O‘tish koeffisiyenti bo‘yicha: ikkilik; ikkilik-o‘nlik; ixtiyoriy doimiy qayta hisoblash koeffitsiyenti; hisobning o‘zgaruvchan koeffitsiyenti hisoblagichlari va h.k.
Hisoblagichning sinxronizatsiya asosida holatini o‘zgartirishi bo‘yicha: asinxron, sinxron hisoblagichlar.
A
ytaylik, Fⁿ = 0 bo‘lganda reversiv hisoblagich yig‘uvchi sifatida va Fⁿ = 1 bo‘lganda ayiruvchi sifatida ishlaydigan bo‘lsin. U holda kommutatsiya
sxemasining ishlash tartibi quyidagicha bo‘lishi kerak:

bu yerda: Ti-signal(T kirish yo‘lida)

Lekin F boshqaruv signali qiymatining o‘zgarishi kirish signali berilishi bilan hisoblagich holatining o‘zgarishiga olib kelishi mumkin.Noto‘g‘ri o‘tishlarning oldini olish maqsadida F signal faqat α = 0 bo‘lganda uning o‘zgarishini va shu asosda kommutatsiya sxemasining ishlash tartibida quyidagi o‘zgartirishni qabul qilish mumkin:

B
u tartib quyidagi uyg‘onish funksiyasini aniqlaydi:

Unga 11.1-jadval mos keladi. Bu jadvaldan quyidagini hosil qilamiz:

Uch razryadli ketma-ket o‘tuvchi reversiv hisoblagichning sxemasi 11.1-rasmdagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.

15.1-jadval




11.1-rasm. Uch razryadli reversiv hisoblagich

Shifratorlar va ularning ishlash printsiplari
Shifrator (CD- coder) - kirish yo`lidagi birlik signalni n razryadli ikkilik kodga aylantiradigan EHM ning aniq uzelidir.
Boshqacha qilib aytganda shifrator 10-lik kodni 2-lik kodga aylantirib berish uchun xizmat qiladigan operatsion elementdir. Shuning uchun shifratorlar raqamli texnikaning va EHMlarning kiritish qurilmalarida o`nlik kodlarni ikkilik kodlarga o`zgartirishda keng qo`llaniladi.
Shifratorning kirish va chiqish yo`llari soni m=2<sup>n</sup> munosabat bilan belgilanadi.
Shifratorni ishlash printsipini ko`rib chiqamiz. Unda kirish signallari sifatida x ,...,x ikkilik o`zgaruvchilar qatnashadi. Ular mos ravishdagi klavishalarni bosganda paydo bo`ladi. Quyida shifratorning o`tish jadvalini keltiramiz.
Shifratorning o`tish jadvali
121-jadval

O`nlik son	Kirish kodi					Chiqish kodi
	X4	X3	X2	X1	X0		Y2	Y1	Y0
*	0	0	0	0	0		0	0	0
0	0	0	0	0	1		0	0	0
1	0	0	0	1	0		0	0	1
2	0	0	1	0	0		0	1	0
3	0	1	0	0	0		0	1	1
4	1	0	0	0	0		1	0	0

Unda o`zgaruvchilar mustaqil hisoblanadi va 2<sup>5</sup>+1=32+1=33 kombinatsiyani qurish imkonini beradi. Lekin, ikki va undan ortiq klavishalarni bosishni ta’qiqlovchi chegara qo`yilganda, unda 32-tadan 6-ta mumkin bo`lgan kirish kombinatsiyalari qoladi. Bunday mos chegaraga kirish kodi “n –dan 1” yoki unitar deyiladi. Jadvalda bosilgan klavishaga «1» va bosilmagan klavishaga «0» mos keladi. Jadvaldan ko`rinib turibdiki, agar «1» x₁ yoki x₃ kirish yo`lida paydo bo`lsa, y ikkilik o`zgaruvchi «1» qiymatini qabul qiladi. Qolgan barcha kombinatsiyalarda y =0 bo`ladi, ya’ni mantiqiy tilda:

y = x + x =
Xuddi shunday:
y = x + x = ;
y = x
Ushbu tengliklar asosida shifratorni «YoKI» bazisida (pastki rasmda), shuningdek «VA» bazisida qurish mumkin.
A yrim hollarda bir necha klavisha bir vaqtda bosilganda, shifrator maksimal nomerga ega bo`lgan klavishani tanlaydigan sxemani qo`llash talab etiladi. Bunday shifrator prioritetli shifrator deb ataladi. U «n-dan x-ning» o`zgarishini 8421 kodga aylantiradi.
Pastdagi prioritetli shifratorning o`tish jadvali keltirilgan. Unda maksimal nomerli kirishdagi o`zgaruvchi maksimal prioritetga ega, «1»-dan o`ngdagi dioganalda kirishdagi o`zgaruvchilar qiymati – chiqish kodini aniqlamasligi kerak.
Prioritetli shifratorning o`tish jadvali