Landshaftlar tasnifi

O‘zbekistonning chul, adir va yaylov mintakalarida
geoekologik muammolar.
Keyingi yillarda butun Dunyo okeani buyicha, jumladan Shimoliy, Boltik, Urta, Kizil, Karib dengizlari, Meksika, Fors kultiklari va boshka ekvatorial regionlarda turli geoekologik muammolar yuzaga kelmokda.
Rasmiy ma’lumotlarga karaganda Dunyo okeaniga xar yili 320 mln t. temir, 6,5 mln t. fosfor, 2,3 mln t. kurgoshin va boshka metallar tashlanadi. Inson xozirgacha Dunyo okeaniga jami bulib 20 mlrd t. turli chikindilar tashlanmokda.
Katta xududiy mikyosdagi yirik xalokatlardan biri-Orol dengizining kurib kolishi xisoblanadi. Bir necha un yillar avval kuruk yerlarga uzlashtirib bog-roglar bunyod etilgan edi. Ammo kup vakt utmay bu maydonlar shurlanib, sugorish foydasiz ekani ma’lum buldi. Chunki bu yerlardan mutlako xosil olib bulmasdi. Orol dengizining kurib kolishi xam bamisoli Chernobil vokeasidek fojeali falokatga aylandi. Fakat uning farki shundaki, u bir laxzada emas, yillar davomida daxshatli kurinishga aylanib bordi.
Bugungi kunga kelib, Orol dengizining 1/3 kismigina saklanib kolgan. Zaxarli tuzlarni shamol uzok joylardagi xosildor yerlarga xam uchirib keltirmokda. Ichimlik suviga kimyoviy chikindilar, tuzlar tushdi. Orol xududida ichimlik suvini tozalash, axoli toza ichimlik suvi bilan ta’minlash masalasi dolzarb bulib koldi.
Bularning barchasi sayyoramiz ikliminining uzgarishiga sabab bulishi mumkin. Afsuski, uning okibatlarini biz tula xolda oldindan bila olmaymiz.
Bugungi kunda O‘zbekistonning chul, adir va yaylov mintakalarida xam geoekologik muammolar uchramokda.
Adirlar (600-1200 m) mintakasi asli lalmi dexkonchilik zonasidir. Respublikamizda yerlar mintakaning 1,5 mln Ga ga yakin maydonini baxorikor yerlar sifatida, kolgan joylardan yaylov sifatida foydalaniladi. Lalmi dexkonchilik va mol bokishning kup yillar davomida rivojlanib ketayotganligi okibatida ushbu mintakada sel va eroziya xodisalari keng rivojlangan. Shuning uchun xam adirlarda tuprok katlami unchalik kalin bulmay, ba’zan butunlay yuvilib ketgan.
Uydim-chukurlik, soylar va jarlarning keng tarkalganligi, zonada xosil bulib turgan katta-kichik sellar adirlarda daraxtzorlarning siyrakligi bilan boglik. Fargona vodiysi, Chirchik va Oxangaron daryolarining xavzalarida, Samarkand viloyatining atroflarida ixota urmonzorlari va selxonalari vujudga keltirildi.
Adir mintakasida ekologik muvozanat fakat urmonlar bunyod etishga boglik emas, balki turli xajmda amaliy-tashkilish ishlar, agrofitotsenozlar tashkil kilish. Bular natijasida sel, suv eroziyasining oldini oladi.
Geoekologiya, ozon katlami, atmosfera, troposfera, chullashish, chul, adir, yaylov, geoekologik muammo.


Xulosa

Fanda tasniflash, tartib berish, turlashtirish, taksonomiya kabi bir biriga yaqin tushunchalar mavjud. Bulardan tasniflash va tartib berish tushunchalari bir-biriga anchagina yaqin bo`lib, rang-barang va turli-tuman narsa va hodisalarni ma`lum bir tartib bilan, har birining pog`onama-pog`ona mavqeiga yoki ko`lamini saqlagan holda guruhlarga ajratish yoki birlashtirish degan ma`noni anglatadi.

O`z o`rganish obyektini tasnif qilmagan yoki tasnif qilishga urinmagan bironta fan bo`lmasa kerak. Sababi biron fanni fan sifatida tanilishi uchun ham uning o`z obyektining tasnifi ishlab chiqilgan bo`lishi kerak. «Fan — bu eng avval tasniflashdir», tasniflash jarayoniga borib yetmagan ilmiy izlanishlarni hali «qiyomiga yetmagan» deb baholash mumkin.
O`rganish obyektini tasniflashning ham ilmiy, ham amaliy ahamiyati kattadir. Uning ilmiy ahamiyati shundan iboratki, obyekt tasnif qilinganda uning kelib chiqishi, tuzilishi, rivojlanishi kabi barcha xususiyatlari o`rganilishi va u xaqdagi barcha ma`lumotlar batafsil tahlil qilinishi kerak.
Inson va tabiat uzaro munosabatining xozirgi xolatini xamda ularning tarixini urganmasdan turib, ijtimoiy-ekologik nazariyani yaratib bulmaydi. Ijtimoiy-ekologik nazariyasiz esa inson uzining tabiatni uzgartirish borasidagi amaliy faoliyatlarida katta muvaffakiyatlarga erisha olmaydi. Ijtimoiy-ekologik konsepsiyalar xozirgi zamon ekologik xolat xakidagi ma’lumotlarga, ekologiya tarixi va ekologiya fani asoslariga tayanadi. Antropogen davr yer tarixida inkilobiy xisoblandi. Inson sayyoradagi faoliyatning mikyoslariga kura uzini buyuk geologik kuch tarzida namoyon etmokda. U uzining kiska xayoti davomida biosferaga sezilarli darajada ta’sir kursatadi.
Inson jamiyatning shakllanishi xamda rivojlanishi maxalliy va xududiy ekologik tangliklarni yuzaga keltirgan. Albatta, buning bosh sababchisi-inson faoliyati. Insonning fan-texnika tarakkiyoti yulidan tobora olga borishi salbiy xolatlarni keltirib chikaradi. Buning okibati keskinlashib, ekologik tanglikni yuzaga keltirdi.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1.