Latifova feruza 21. 16-guruh talabasi

XOTIRANING NERV - FIZIOLOGIK ASOSLARI

Esda olib qolish nerv tizimining, miyaning egiluvchan,ya'ni o'zgaruvchanlik, qo'zg'atuvchilar ta'sirida o'zida go'yo bir iz tarzida qoldirish, saqlash imkoniyati tufayli yuzaga keladi. Har qanday kishining miyasi egiluvchanlik xususiyatiga ega bo'lib, lekin uning darajasi har xil bo'ladi. Shaxs xotirasining sifati miyaning aktivligi va turli faoliyatiga to'g'ridan-to'g'ri bog'liq ravishda rivojlanadi. Atrofini o'rab olgan borliqni aktiv bo'luvchi kishi o'zi miyasi faoliyatida beto'xtov kuchaytiradi. Shu bilan birga uning egiluvchanlik darajasini oshiradi. Miya egiluvchanligi va tinch pasayishi natijasida xotira samarasini susayishiga, ba'zi paytda odamning toliqishi sabab bo'ladi. Dam olgandan so'ng yana tiklanadi. Odatda miya egiluvchanligi yosh o'tishi bilan susayadi. Masalan: keksa kishilar gaplaridan adashib ketadi. Ilgari gapirgan gaplari esidan chiqib yana o'sha gapni gapiradalar. Muvaqqat nerv aloqalari assosiasiyalarini hosil qiluvchi fiziologik mexanizmdir. Assosiasiya bizning xotiramizda mustahkamlangan va ongimizda qayd qilingan ayrim voqea hodisalarning o'zaro bog'lanishidir, biror buyumni esda olib qolish uni boshqa buyumlar bilan bog'lash orqali amalga oshiriladi. "Muvaqqat nerv bog'lanishlar" deb yozadi. I.P. Pavlov hayvonot olamida va bizning o'zimizda ham bo'ladigan eng umumiy fiziologik hodisadir.
Shu bilan birga u psixik hodisa hamdir: Turli-tuman harakat, taassurot bo'lmasa harflar, so'zlar va fikrlar o'rtasida paydo bo'ladigan bog'lanishlarni psixologlar assosiasiya deb ataydilar. Odamning xotirasi ketma-ketlik, o'xshashlik, yani kontrastlik assosiasiyalarga asoslanadi. Ketma -ketlik assosiasiyalarning asosida narsa va hodisalarnnng fazoviy va vaqt munosabatlari yotadi. Masalan: har bir vaqtning o'zida ma'lum fazoda stol, stul, tarelka, qalam va kog'oz buyumlarni idrok qilar ekanmiz, biz shu narsalar o'rtasida fazoviy munosabatlarni o'z ongimizda mustahkam saqlab qolamiz, agar biz bu predmetlar bilan uchrashsak, u haqda eslasak, bizning ongimizda uning ustida bo'lgan boshqa predmetlar ham ko'uz ongimizga keladi.

Masalan: yil fasllarini, biz ularni ketma-ketlikda eslaymiz.

XOTIRANING TARIXI
Xotiraning turlarini esda olib qolish va irsiy jarayonlarini amalga oshiradigan faoliyati xususiyatlariga bog'liqligi amalga oshadi, bunda xotiraning ayrim turlari uchta asosiy mezonga (kriteriya) muvofiq ravishda bo'linadi.

1. Psixik aktivlik harakteriga qarab:

2. Faoliyat maksadiga kura, ixtiyorsiz va ixtiyoriy guruhga bo'linadi.
3. Materialni qancha vaqt esda olib qolish va esda saqlash muddatiga kura: kiska muddatln va uzok, muddatli xotira turlariga bo'linadi.
EMOSIONAL XOTIRA tuyg'u- xissiyotga xos xotiradir. Emosiyalar tuyg'ular bizga extiyojlarimiz va qiziqishlarimiz qanday qoldirilayotganligidan, atrofimizdagi olamga nisbatan bizning munosabatlarimiz qanday amalga oshiralayotganligidan doim xabar berib turadi. Masalan: biron kishining qayg'usiga, shodligiga hamdardlik bildirish, kitob qahramoni bilan birga qayg'urish emosional xotiraga asoslanadi, emosional xotiraning boshqa turlaridan ma'lum ma'noda kuchli bo'ulishi mumkin. Obrazli xotira tasavvurlar tabiat va hayot manzaralari, shu bilan birga tovush, hidlar, ta'mlar bilan bog'liq xotiradir. Xotiraning bu turi ko'rish, eshitish, hid bilish va ta'm xotiralardan iboratdir.